Азастан Республикасыны Халыты леуметтік орау тжырымдамасын малдау туралы

леуметтік орау - бл лдебір жадайлара (крілік, мгедектік, денсаулы жадайы, асыраушысынан немесе жмысынан айрылуы) жне зге де зады негіздерге байланысты экономикалы белсенді бола алмайтын рі лайыты аы тленетін ебекке атысу жолымен зін табыспен амтамасыз ете алмайтын азаматтар шін мірлік ажетті игіліктерді жне л-ауатты белгілі бір дегейін амтамасыз етуге арналан жйе.

азастан мше болып табылатын Халыаралы ебек йымыны анытауы бойынша леуметтік орау жйесі мынадай шаралар кешенін амтиды:

траты, аылы ебекке ынталандыру;

негізгі леуметтік атерлерді алдын алу, ал ол туындаан жадайда леуметтік сатандыру тсілдері арылы сол атерді салдарынан айрылан табысыны бір блігін алпына келтіру;

халыты леуметтік сатандыру жйесіне атыспайтын лсіз топтарына арналан леуметтік кмек тсілдері;

азаматтарды білім жне медициналы кмек сияты негізгі ытар мен ызметтерге ол жеткізуі.

леуметтік орау жйесіні санды крсеткіштері экономикалы даму дегейімен аныталса, ал адамдар арасындаы ынтыматасты, мемлекеттік институттарды атысу дрежесі мен ебекке ынталандыру дегейі тадалан леуметтік-экономикалы модельмен зара байланыста болады.

Даму дегейі бірдей мемлекеттерді зінде де тарихи, мдени, саяси жне зге де факторлара байланысты, леуметтік орау жйесінде ынтыматастыты жне мемлекеттік институттарды атысуыны ртрлі дегейі орын алуда.

Толы ынтыматастыа негізделген жйеде жарна мен тлемні арасында зара байланыс болмайды. Жне тлем алу ыы атерлі жадай орын алан сттен туындайды да, оны дегейі адамны жйеге осан лесіне туелді болмайды. аржыландыру бкіл салы тлеушілер мойнына тседі де, леуметтік орау жйесінен тлем алу ыына барлы азаматтар ие болады. Мндай жйеде табыстарды айта блу тетігі жне аржыландыруды бірден бір кзі мемлекеттік бюджет болып табылады, ал реттеуші ретінде мемлекет рекет етеді. Толы ынтыматастыа негізделген жйеде барлы азаматтара леуметтік орауды бірдей, детте, е тменгі дегейін сынады.

Шектеулі ынтыматастыа негізделген жйеде тлемдерді алу ыы адамны жарнасына байланысты болады. детте, мндай жйе ебеккерлер мен жмыс берушілерді аударымдары есебінен аржыландырылады, ал жарнасына арай тлемдерді алу ыына аударымдар жасаан (немесе олар шін жмыс беруші аударым жасаан) азаматтар ана ие болады. Мндай жйелер, детте, халыты белгілі бір тобын, мысалы, ресми жмыс істейтін ебеккерлерді немесе белгілі бір ебек жымыны ебеккерлерін леуметтік орауды осымша кзі болып табылады.

Бдан баса, ынтыматасты белгісі жо, р азамат мірдегі атер жадайына аражатты дербес жинайтын леуметтік орау жйелері де бар.

Халыаралы тжірибеге сйене отырып, леуметтік орауды нерлым тиімді жне кешенді жйелері, детте:

· мемлекеттік жрдемаылар;

· міндетті леуметтік сатандыру;

· жинатаушы зейнетаымен амсыздандыру;

· леуметтік кмек сияты негізгі элементтерді амтиды деген орытынды жасауа болады.

Мемлекеттік жрдемаылар леуметтік орауа жататын жадайлар туындаан кезде барлы азаматтарды кепілдікті тлемдермен белгілі бір дегейде амтамасыз етуге арналан.

Жмыс берушілер мен ебеккерлер аударымдарыны есебінен аржыландырылатын міндетті леуметтік сатандыру жйесі тленген жарна дегейіне сай ресми жмыс істейтін ебеккерлерді осымша орауа арналан.

Жинатаушы зейнетаы жйесі р азаматты зейнетаы жинатарын жасау процесін реттеуге арналан.

леуметтік кмек азаматтарды жекелеген санаттарын бюджетті аражаты есебінен осымша орауа арналан.

Бдан баса, азаматты леуметтік атерлерден зін зі ерікті сатандыруа ыы бар.

Осындай аралас жйе ынтыматастыа негізделген жне дербестендірілген жйелерді артышылытарын йлестіруге ммкіндік береді.

азастанда нарыты экономикаа кшу аяталып келеді. леуметтік орауды жйесі згерген экономикалы атынастара сйкес болуы ажет.

тпелі кезеіні бастапы кезінде мемлекет инфляция, бюджет тапшылыы, ндірісті лдырауы, экономиканы бейресми секторыны суі жадайында леуметтік орауды аымды мселелерімен айналысуа мжбр болды. Жинатаушы зейнетаы жйесін енгізу мен заттай жеілдіктерді ашалай тлемдермен ауыстыруды оспаанда, леуметтік саладаы реформаларды нтижесі аымды мселелерді шешуге арналан жауап адамдар болды.

Жргізілген айта рулара арамастан, азіргі кезде леуметтік орау жйесі крделілігімен жне занаманы жйелілігіні жеткіліксіздігімен, жйеге атысуа ынталандыруды тмен дегейімен сипатталады.

Соы жылдарда экономикадаы олайлы згерістер жне траты суді амтамасыз ету жнінде абылданып жатан шаралар леуметтік орауды кешенді жйесін руды ола алуа ммкіндік беріп отыр. Осыан байланысты азастанны азіргі жне болашатаы басымдытары мен ммкіндіктерін ескере отырып, халыты леуметтік орауды жаа тжырымдамасын зірлеу ажеттігі туындады.

Азаматтарды білім жне медициналы кмек саласында ызметтер крсетуге ол жеткізуі бл Тжырымдаманы шеберінде аралмайды, йткені олар баса бадарламалы жаттармен айындалады.