АНАЛИТИКАЛЫ ПСИХОТЕРАПИЯ
Сабаты масаты:
Аналитикалы психологияны шыу тарихы (Карл Густав Юнг), негізгі тжырымдары, аналитикалы психотерапияны тсілдері жайында теориялы жне практикалы білімдерді игерту.
Жоспар
1. Аналитикалы психологияны шыу тарихы. К.Г.Юнг
2. Аналитикалы психологияны негізгі тжырымдары
3. Аналитикалы психотерапияны тсілдері
Карл Густав Юнг растыран психоаналитикалы баытты бірі аналитикалы немесе тере психология деп аталады.
К.Г.Юнг 1875 ж. 26 шілдеде Швейцарияны солтстігіндегі ататы Рейн сарырамасыны маында дниеге келген.
К.Юнгты ары атасы наполеон соысы жылдарында белгілі болан, ол ірі скери госпиталды басаран, тіпті Баварияны басты скери дрігері болды десе де болады. ары атасыны аасы Баварияны канцлері ызметін атаран.
Юнгты атасы сан ырлы тла боландытан, тек медициналы білімі ана емес, кшбасшылы абілеті жоары, публицистикаа, шешендікке бейім болып, лтшылды баыттаы белсенді саяси гіт-насихат жргізеді. Ол кезде фашистік Германияны зардаптарын ешкім крмесе де, лтшылды гіт-насихат жргізгені шін ол 13 жыла абатыа амалады.
Осыдан кейін оан Германияда іс-рекет жргізуге тыйым салынып, аасы Швейцариядаы Базельден орын тауып берген со, ол сонда кшеді. Ол жерде хирург болып жмыс істейді.
Юнгты атасы зін Гетені некесіз туан лымын деп есептейді. Карл Густав Юнгты есімін атасыны рметіне атап ойан. Карл Густав Юнгты зі Гетені шбересімін деп есептемеген. Ол Иоганн Вольфганг Гетені жаны берілген деп есептеген. Шынымен де биографтар оларды мінез-лытарыны, ызыушылытарыны, тіпті кейбір психикалы ауытушылытарыны жне оларды жеу жолындаы ерік-кштеріні те сас екендіктерін айтан.
Юнгті кесі (мамандыы теолог шыыс тілдері филологиясыны докторы) де анасы (протестантты уаыздаушылар отбасынан шыан, алайда ол эзотерикалы ілімдермен айналысан) да те жан-жаты адамдар болан.
Трлі спириттік сеанстар мен медиумдар жиналатын отбасында скен Юнгті зі кп замай паранормалды абілеттермен, кріпкелдік тстер, болжамдар жасайтын абілеттер таныта бастайды. Кітап оыанды те жасы кргендігімен феноменалды есте сатау арылы ол ежелгі діндер, аыздар, ажайыптар, оккульттік практикалар жайындаы білімдермен та алдырады.
рі арай ол белгілі психиатр болан со, зіні жне баса медиумдарды паранормалды абілеттерін ксіби трыдан зерттей келе, шизофренияны чтрлі кріністерін байап, мойындауына тура келеді. «Шизофрения» термині кбіне аыл-ойды кемістігіні синонимі ретінде жиі олданылады. «Шизофрения» schizo – бытырау жне phren – аыл, ой деген грек сзінен алынан, яни ойды бытырауы, ал шындыында сананы бытырауы, тланы екіге блінуі, ойлар мен сезімдер арасындаы логикалы байланысты жойылуы жайында айтылып отыр. Мндай ая астынан кріпкелдік таныту тек аыл-ойы кем адамдарда ана емес, данышпан адамдарда да кездеседі. Шизофрения терминін е алаш рет 1911 ж. Эжен Блейлер енгізген, Юнг оны жетекшілігімен осы таырыптаы алашы жмыстарын жазады (осы аралыта Фрейдпен бірге психоанализбен айналысады). Блейлер де, соынан Юнг те шизофренияны генетикалы берілуі ммкін екенін жоа шыармаан.
Карл Густавты кесі ара-тра тере кйзелістерге тсетінін, ал анасы кіл-кйі тез былатын биполярлы кйзелістерге жиі шыраандытан мны ескеру маызды. Юнгты практикалы жне теориялы ебектерін дрыс баалау шін бл апаратты маызы зор.
Медициналы факультетте ои жріп, бірде ол «Психикалы аурулар» блімі бойынша сынаа дайындалып отыранда, крнекті психиатр Крафт-Эбингті шизофрения – ол тланы ауруы деген сзін кездестіреді. Бл сзді Юнгке сер еткендігі сондай, ол ауруды тек органикалы сипатта ана емес, психологиялы сипат алатындыын да тсінген.
1911 ж. Юнг З.Фрейдпен кездеседі. Сол жылы Фрейдті сынысы бойынша Халыаралы психоаналитикалы ауымдастыты президенті болып таайындалады. Фрейд Юнгті рама штаттарда дрісті бірге оуа шаырады. Психоанализді Америкада таралуы осыдан бастау алады, алайда Юнг бл кезде фрейдизмні толыанды насихаттаушысы емес еді, ол Фрейдті аса рмет ттса да, зіні ылыми кзарастарын тарата бастады.
Фрейдпен салыстырмалы трыда, либидо Юнг шін тек ана жынысты инстинктті кш-уаты ана емес, алашы мірлік маызды ажеттіліктерді біріккен кші, ал эдип комплексін жеке-дара кріністер деп тсінді.
Юнг психоанализге мифологияны, сіресе шыыс діндері мен культтік жоралыларды талылауды енгізді.
1913 ж. Фрейд пен Юнгті ынтыматастыы аяталды.
Юнг анасынан крген тстеріне аса мн беруді жне оларды жоруды йренеді. Фрейд тс круді ткенні жауап ата алмаан сттері деп санаса, Юнг олар болаша жайында да белгілі бір апарат береді деп санаан. Фрейдпен оштасаннан кейінгі депрессиясынан шыуды да крген тсімен байланыстырады. Ол тсінде жерде жатан лікті креді. Бір стте ол озалады да, ып-ызыл атылаан анны кші оны латырып жібереді. Кп адамдар мндай тстен оруы ммкін, ал Юнг орнынан жайдары трып былай дейді: «Депрессия аяталды. Ол лік мені есемді басып басып тран Фрейдті беделі еді, ал енді оны мені жаа ойларымны таза аны сырта латырып тастады».
Юнг бойынша жымды бейсана дегеніміз не?
Ол жеке-дара бейсана здігінен мір сре алмайды, ол «жымды бейсананы мхитында жзіп жреді» деп санады.
Юнг жымды теориясына «архетиптер» тсінігін енгізді (бл терминді Платон, Аристотель жне оларды шкірттері де олданан).
Юнг архетиптері – ол ртрлі халытарды трлі стихияларымен жасылы пен жамандыты бейнелейтін аыз-фсаналарды мифологиялы кейіпкерлері, кесі, анасы, ксемі жайындаы ойша елестетулеріні жалпы алыбы.
Кптеген материалдарды зерттеу, деу арылы алуан трлі халытарды сан-илы атауларымен аталан, біра орта сипаты бар алты архетипті бліп крсетеді.
Алты негізгі архетип: Персона, Эго, Клеке, Анима жне Анимус, здік (Самость). Бл типтерді барлыы бізді ішкі лемімізде бір уаытта мір среді.
Юнг Персона терминін бізді зімізді круіміз, сырты ортаа атысты мінез-лымызды абылдауымыз деп тсіндіреді.бл жерде сз бізді оамдаы зімізді сырты бейнеміз, мінез-лымыз, басалара алай сер ететініміз жайлы болып отыр. зіміз туралы ол пікір болуы да, болмауы да ммкін.
Эго - бл терминді Юнг объективтік жадайлар мен масаттарымыза сйкес бізді мінез-лымызды жйелі рі масата тура баыттайтын жне баылайтын бізді санамызды орталыы деп анытайды.
Таы айта кетеін жайт, біз осылай деп санаймыз, алайда бізді бл пікіріміз шындыпен йлесуі немесе йлеспеуі де ммкін.
Клеке – бл да орталы, алайда сананы емес жеке-дара бейсанамызды орталыы, санадан ыыстырылан материалды рекеті.
Анима жне Анимус тсініктері жеке-дара сана арылы тетін белгілі бір халыа тн «наыз» йел (Анима) жне «наыз» еркек (Анимус) сйкес болуы тиіс (сырты келбеті, мінез-лы, моралы, психологиясы) бейсаналы тсініктер.
Экспектациялар – белгілі бір сырты бейне мен мінез-лыты кту.
Юнг бліп крсеткен архетиптер арасында здік тсінігі ерекше орын алады. здік тланы ттастыын жне реттілігін йымдастырады рі орайды. здік биологиялы ажеттіліктер мен леуметтік алыптарды татуластырып ана оймайды, сонымен бірге оларды кшін де біріктіреді (мысалы, жарыстардаы, бизнестегі жеістер).
здік бл міндетті орындай алмаан жадайда, трлі ішкі конфликтілер, жйке-психикалы ауытулар, толымсыздытар, тіпті крделі психикалы ауытушылытар да пайда болады.
Юнг табиатынан таза экстраверт немесе интроверт болмайды дейді. Бл алыпты жадай: кез-келген экстравертті интроверттік сттері болады жне керісінше, америкалы алымдарды университет студенттеріне жргізген зерттеулері бойынша адамдарды штен бірінде экстраверттік жне интроверттік белгілері айын крінбеген немесе те блінген. Мндай адамдарды амбиверттер деп атайды.
К.Юнгті растыран трт психологиялы ызметтеріні басым болуына арай адамдарды жіктеуіне де «салиалы» кзарас ажет: тйсіктер, интуициялар, эмоциялар, ойлау.
Осыан сйкес Тйсінуші, Интуитивті, Эмоционалды жне Ойшыл тла типтері туралы айтуа болады.
Кейіннен пайда болан психотерапевтік біратар баыттарды бастамасы Юнгтен басталанын айта кету керек. Мысалы, Юнг бойынша рбір индивидуумны индивидуацияа немесе зін-зі дамытуа мтылысы бар. Ол индивидуализация терминін емесе, арнайы трде индивидуация терминні олданады, оны ерекше мазмнмен тсіндіреді.
рбір тла – айталанбас, биологиялы (туа біткен) жне леуметтік (жре пайда болан) ыпалдарды айрыша комбинациясымен негізделген тла, онда индивидуация «зіне жол», наыз зі болу (немесе е болмаса сол баыта арай жру), яни зін-зі жзеге асыру туралы сз болып отыр.
Бл Абрахам Маслоуды зін-зі актуализациялау теориясыны жне гуманистік теорияны негізі болды.
Тланы бірттастыы тсініктеріні кпшілігі гештальтпсихологияны жне гештальттерапияны жекелеген бліктерімен ндеседі.
К.Юнг бойынша, психотерапевт пен келушіні шынайы шыармашылы ынтыматасыы тиімді терапияны негізгі шарты болып табылады жне де ол басшы мен ызметкер арасындаы емес, орта мселені шешуші те серіктестерді ынтыматастыы, шынайы жетістікке тек бірлескен кш салу арылы ана ол жеткізуге болады (бл баытты кейін Карл Роджерс баса да гуманистік баыт кілдері жаластырады).
Юнг теориялы дайындыты ажет екендігін ескерте отырып, алайда теориялы тжырымдар мен нсауларды блжытпай орындаумен ана шектелмеу керек дейді (Фрейд болса соны атал талап етті).
Неврозды шыу тегін Юнг жалпы адамзатты мселелермен, мифологиямен, дінмен, трткілермен, нер бейнелерімен байланыстырады. Осы фактіні мойындауды зіні клиент шін емдік асиеті бар. Фрустрацияа шыраан адам зіні мселелерін адамзатты мселелерімен байланысты деп сезініп, соны медет етеді. Юнг неврозды сана мен бейсананы йлестіргісі келген тланы стсіз рекеттері деп анытайды. Осы арама-арсы екі жа біріккенде здік мірге маына береді. Сондытан да К.Г.Юнг неврозды «жанны з негізін таппай иналуы» деп тсінді. Тланы дезадаптациясы оны біржаты дамуынан болады. Ондайда арама-арсы тенденция бейсанаа ыыстырылып, адамны ырынсыз архаикалы трде баылаусыз рекет етеді.
Юнгті психоаналитикалы терапиясы екі кезенен теді: аналитикалы жне синтетикалы, жне райсысы екі блімнен трады.
Аналитикалы кезені бірінші блімі – мойындау: келуші психотерапевтті кмегімен зін мазалаан неврозды немесе психологиялы мселені шынайы себептері жасырулы екендігін, сана дегейінде абылданбаандытан (арсыз, орлы сезімін тудырады) бейсанаа ыыстырыланын мойындауа тырысады.
Мойындау – шынайы себептерді толы бейнелемейді, ол брыны рекеттерімізді, зімізді алдауымыз, зімізді атауа тырысатындыымызды мойындау. Тіпті алашыда клкілі болып крінуі ммкін жанама белгілер, сздер, иялдар, крген тстер, ылытар арылы шынайы мселені табу.
Осы апараттарды айсысы ажетті жне маызды болатынын анытайтын аналитикалы кезені екінші блімі - ол келушіні айтандарын талылау, жорамалдау.
Бл жерде Фрейдті классикалы психоанализіні кптеген тсілдері олданылады.
Осылайша шамамен аналитикалы кезе аяталады.
Тжірибелі психотерапевтерді негрлым кп апараттар алу масатымен «тере» азуыны серінен (неврозды жоюа ажет емес) келушіні жарааттайтын жадайлар да аз кездеспейді.
Аналитикалы терапияны бл лгісіні екінші кезеін Юнг синтетикалы деп атайды.
Бл кезедегі жмыс негізінен, психологиялы жарааттаушы жадайды абылдауды жне зін-зі абылдауды жаа лгісін йрету жне осыдан шыатын жаа мінез-лы лгілерін йрету.
Екінші кезенні екінші блімі трансформация деп аталады. Психотерапевті келушімен жасайтын бл жмысын Юнг кішігірім индивидуация немесе зін-зі оыту деп сипаттайды.
Бл кезеде психотерапевт келушіні те серіктесі бола отырып, біртіндеп оан зіні дамуы мен психологиялы мселелерін зі шешу жауапкершілігін арттыра тседі.
Психоаналитиктерді ішінде е бірінші болып бейсанада жасырынан невроздарды анытауды еркін ассоциацияларын (Фрейдті нсауы бойынша) ана емес, баытталан ассоциацияларды олданды, яни келуші ойына келген сздерді айтып ана оймайды, сондай-а психотерапевт берген баыта кздейді.
Ол былайша жзеге асады. Психотерапевт бір сзді айтады, ал келуші болса оны маынасына мн бермей, аузына келген алашы сзді айтады. Психотерапевті кзарасы бойынша ай сз келушіні шыуа кмектеседі деп есептесе сол сзді олданады. Мндай процедураны жргізу шін психотерапевті тыылыты дайындыы мен лкен тжірибесі болуы ажет.
Баытталан психоанализ іздеу рдісін жылдамтататынын мойындаса да, ол келушіні шынайы баыттан алшататып, психотерапевт баыттаан алыппен жргізеді деп есептегендіктен Фрейд бл баыта арсы болан.
Алайда баытталан ассоциациялар лі кнге дейін олданыста бар, мысалы тергеуші мен кдікті арасындаы жмыста олданылады.
Кейбір авторлар жаланды детекторы осы идеяны негізінде жасалан деп санайды.
Юнгті ізін жаластыран тікелей шкірттері жо (ребефинг («айта туу») пен холотропты дем алу (миды оттегімен шектен тыс толтыру жолымен сананы уаытша згерту) дістемелерін негіздеу шін жымды бейсанаа жгінген Станислав Гроффты ана айта аламыз).
СОЖ тапсырмалары
1. зіізді жне айналаыздаы адамдарды интроверт, экстраверт жне амбиверт типтері бойынша анытаыз.
2. Ассоциативтік экспериментті зіндік нсасын дайындаыз: стимул-сздерді тадаыз жне сол сздерге жауап беруді трлі типтерін жйелеіз.
3.Ассоциативтік экспериментті жаланды детекторы ретінде олданып крііз.
Таырыпты пысытауа жне бекітуге арналан сратар:
1. Юнг психоанализге андай лес осты?
2. Интроверттерді, экстраверттерді жне амбиверттерді айырмашылытары неде?
3. Юнг таы андай психотиптерді жне не шін бліп арастырды?
4. Юнг бойынша архетиптерді атаыз жне ысаша сипаттаыз?
5. Ассоциативтік экспериментті маызы неде жне оны Фрейдті еркін ассоциациялар дісінен ерекшелігі неде?
6. Фрейд пен Юнгті крген тстерді жорудаы айырмашылытары неде?
7. Жаланды детекторында ассоциативтік эксперимент принципі алай олданылды?
ТАЫРЫП 4