Неврозды шыу тегі
Егер бала жаымды арым-атынаста спесе, ол зіне деген жасы атынасты маызды адамдарды (ата-анасыны, стаздарды жне т.б.) кілінен шыанда ана сезінсе, онда ол немі зіне жаымды атынасты жоалту аупінде болады.
Терапия механизмдері
Роджерс зіндік актуализация тенденциясын клиентті згеру тетіктері ретінде арастырады. Клиентке баытталан терапияда терапевт лемі клиент леміне баса кктеп енбейді. Клиентке баытталан терапевті мндеті клиентті згеру тетіктеріні инициация шарттарын тудырудан трады.
Терапияны нтижесі
Психотерапияны нтижесінде келесі згерістер жзеге асады:
1) тжірибеге бейімділік жоарылайды;
2) кіл-кйлерді сезіну тередейді;
3) зіні былыстарына, зіне сенімі жоарылайды;
4) баалауды ішкі дегейі алыптасады;
5) «мір дерісіне» енуге дайынды артады;
6) Ахуалдарды басынан ткеру барысында зі туралы білімі тередейді.
зіні тжірибесі мен кіл-кйлерін абылдау немі лкен ауіппен байланысты.
Сурет 1. Тланы рылымы
Психотерапияны техникалары
Аталмыш психотерапия жеке жне топты алыптарда жзеге асады.
Роджерлік терапевт тек з жмысына ана жауапты, ал згеру немесе згермеу – ол клиентті тадауы.
Жппен билеу метафорасы
Рефлексия техникасы
айталау техникасы
Метафора
Терапевтті эмпатиялы жауаптары техникасы
Терапиялы схбаттар
Клиентке баытталан терапияны дамуыны заманауи ахуалы мен тенденциялары
Сратар мен тапсырмалар
1. Клиентті психотерапиялы згеруіне ажетті жне жеткілікті шарттады сипаттаыз.
2. К.Р.Роджерс тжырымдамасындаы невроздарды патогенезі андай?
3. Клиентке баытталан психотерапияда андай психотерапиялы тетіктер зектіге айналады?
4. Клиентке баытталан терапияны нтижесі не болып табылады?
5. Рефлексиялы жауаптар техникасы нені білдіреді?
6. Эмпатиялы жауаптар техникасын сипаттаыз
7. Терапиялы метафора техникасын сипаттаыз. Психотерапиялы дерістегі метафораны ызметі андай?
Дебиеттер
Орлов А. Б., Хазанова М. А. Феномены эмпатии и конгруэнтности // Вопросы психологии. - 1993. - № 4, - С. 68-73.
Роджерс К. Взгляд на психотерапию: Становление человека. — М., 1994.
Роджерс К. Клиент-центрированная терапия. — М., 1997.
Роджерс К. О групповой психотерапии. — М., 1993.
Тиллих П., Роджерс К. Диалог // Московский психотерапевтический журнал. — 1994. - № 2. - С. 143-150.
Barrett-Lennard G. T. Dimensions of the therapist response as causal factors in therapeutic change // Psychological Monographs. — 1962. — Vol. 76(43). — № 562.
Bozarth J. D., Brodley B. T. Client-centered Psychotherapy // Person-centered review. - 1986. - Vol. 1. - № 3. - P. 262-271.
Bozarth J. D. The evolution of Carl Rogers as a therapist // Person-centered review. — 1990. - Vol. 5. - № 4. - P. 386-393.
Devonshire Ch. M. Person-centered theory // The person-centered approach and cross-cultural communication: An international review. — Vol. 1. — Dublin, 1991. — P.15-42.
Hopper P. P., Rogers М. Е., Lee L. A. Carl Rogers: reflections on his life // Journal of Counseling and Development. — 1984. — № 63. — P. 14-63.
Meador B. D., Rogers C. R. Person-centered therapy // Current Psychotherapies / R. J. Corsini (ed.). - Ithaca, 1984. - P. 142-195.
Mearns D. The Person-Centred Approach to Therapy. Paper presented at the Scottish Association for Counseling, 31st May, 1980.
Raskin N. The concept of the self in client-centered therapy and the person-centered approach, 1940-1980. The report presented at the department of Psychiatry's Grand Rounds conference. Northwestern University medical school. — Chicago, 1980.
Raskin N. J., Rogers C. R. Person-centered therapy // Current Psychotherapies. — Ithaca, 1989. - 4th ed. - P. 155-194.
Rogers C. R. Counseling and Psychotherapy. — Boston, 1942.
Rogers C. R. Client-centered therapy: it current practice, implications and theory. — Boston, 1951.
Rogers C. R., Dymond R. E. Psychotherapy and personality change. — Chicago, 1954.
Rogers C. R., Segal R. H. Psychotherapy in process, the case of miss Mun (film). — Pittsburgh, 1955.
Rogers C. R. The necessary and sufficient condition of personality change // Journal of Consulting Psychology. - 1957. - № 21. - P. 95-103.
ТАЫРЫП 7
ГЕШТАЛЬТТЕРАПИЯ
Сабаты масаты:
Практикалы психологияда гештальтпсихология мен гештальттерапияны шыу тарихы, алыптасуы, олданылуы туралы теориялы жне практикалы білім беру, рі оны тжірибеде олдану біліктері мен дадыларын оыту, йрету.
Жоспар
1. Гештальтпсихологияны пайда болуы мен даму тарихы
2. Гештальттерапия
Гештальтпсихология - XX . 20-шы жылдары пайда болан психология баыты. Гештальпсихология бихевиоризм саласындаы алашы жмыстар мен психоанализді Зигмунд Фрейдті достарынан тратын тар аумаынан шыып, ке тарала бастауынан брын пайда болды. Гештальпсихологияны дамуыны екінші кезеі гуманистік психология мен психотерапияны пайда болуымен, ал аяталу кезеі – когнитивтік психологияны жандануымен сйкес келеді.
Гештальтпсихология мен гешатальттерапияны шатастыруа болмайды. Оларды атауында «гештальт» сзі боланымен райсысын блек арастыру керек. Оларды бірі екіншісіні орнын баса алмайды, жне кп жадайда састытары да те аз.
Фриц (Фредерик) Перлз (1893-1970) гештальттерапияны негізін алаушы болып саналады.
Гештальттерапияа тпес брын гештальпсихологияны арастыруды себебі неде? Себебі ол брын пайда болды, рі Фредерик Перлз гештальпсихологтардан жай терминдер ана емес, біратар тсініктерді (фигура жне фон ) алды. Гештальтпсихологтар оларды абылдауды эксперименталды зерттелетін рдістеріне жатызды, ал Перлз (оларды арсылыына арамастан) наты ылыми длелденбейтін тлалы жне тла аралы мселелерінде де олданды. Е бастысы, Перлз гештальпсихологиядан психофизиологиялы, тлалы жне тла аралы процестер мен мселелерге гештальт діспен арауды алды.
Неміс тілінде гештальт – ол рылым, бірттас абылдау, бірттас бейне (кез-келген дниені бейнесі – затты, иялды, мір салтыны) дегенді білдіреді. Ол уаытты жне кеістіктік аспектідегі бірттас рылым болуы ммкін.Ол андай да бір кзге крінетін бейнені, немесе андай да бір музыкалы фразаны бейнесі болуы ммкін.
Гештальтпсихологияны тарихы Макс Вертгеймерді «Экспериментальные исследования восприятия движения» (1912) ебегінен бастау алады деп саналады.
Гештальтпсихологияны негізгі кілдеріне Макс Вертгеймер, Курт Коффка, Вольфганг Келер, Курт Левин жатады.
Оларды арасында Макс Вертгеймер кп аталады. Себебі кімет басына лтшыладр келген со, ол АШ-а кшіп кетеді.
Вертгеймерді гештальпсихология идеясыны пайда болуын ашуы жайында ызыты жайт бар. 1910 жылы ол поезбен зіні досына бара жатыр еді. Досыны баласына сылы ретінде стробоскоп сатып алады. Стробоскоп – ол аударып-ткерсеіз озалыс иллюзиясын туызатын ойыншы. Мндай тсіл озалыссыз кадрлар бір-бірін жылдам ауыстыратын киноларда олданылады.
Макс Вертгеймер стробоскоп ойнап отырып, жаалы ашалы отыранын сезеді де, рі арай баруы керек болса, Франкфурттен тсіп алады. «озалыссыз фигуралар бір-бірін жылдам ауыстыран кезде біз оларды озалады деп абылдаймыз. Басаша айтанда, шындыында жо нрсені ап-аны креміз!»
Осы жерден гештальтты негізгі идеясы туындайды – ттас – ол оны бліктеріні осындысы емес, жаадан пайда болан рылым.
Гештальтпсихологияны негізгі алты принципі:
1. Жаынды.
Кеістік пен уаыт аралыында бір-біріне жаын тран элементтер бізге бір топа біріккен трізді крінеді жне біз оларды бірттас абылдауа тырысамыз.
2. здіксіз.
Бізді абылдауымызда баыланушы элементтерді здіксіз бірізділікпен байланыстыруа немесе олара белгілі бір бадар беруге ммкіндік беретін баытпен жру тенденциясы бар.
3. састы.
сас элементтерді шектелген топ ру арылы бірге абылдаймыз.
4. Тйытау.
Бізді абылдауымызда аяталмаан заттарды аятап, бос аралытарды толтыруа мтылатын тенденция бар.
5. арапайымдылы.
Кез-келген жадайда біз шама келгенше басы-аяы бар фигуралар круге тырысамыз.
6. Фигура – фон.
Біз зімізді абылдауымызды объектіні (фигура) де, соны крсететін арты жаты (фон) да кретіндей етіп йымдастыруа тырысамыз. Бл жерде фигура бізге анарлым крнекті болып, жалпы бейнеден айыныра байалады.
Вергтеймер бл принциптерді кмекші факторлар деп атады, алайда перцепцияа организмні зіні де функциялары да ыпал ететінін мойындады: мысалы, алдын ала хабардар болу мен бадарды анытайтын жоары ойлау рдістері.
Сра.
Курт Левинні кптеген тжырымдарынан, сіресе топты психотерапияа атысты ілімдерінен Фредерик Перлзді кп аланы белгілі.
Психология тарихына арналан оулытарда Фредерик Перлзді аты аталмайды, себебі формалды трыдан гештальпсихологияа еш атысы жо. Алайда оны атаы гештальтпсихологияны алы бараа тарауы арылы шыты. Оны техникалары мен тсілдері (осы жне азір, ысты орынды жне т.б.) топты психотерапияны тгелге дерлік баыттарында жемісті олданылып келеді.
Гештальттерапияны ылыми баыт дегеннен грі (Ф.Перлз зін ешуаытта теоретикпін деп есептемеген) психотерапияны баса трлеріне грі жылдам игерілетін жасы жаттыан техникалы тсілдерге жатызуа болады. Сондытан да ол Батыста ке олданыса ие болды, жне тек ксіби психологтар мен психотерапевттерді ана емес, сондай-а леуметтік ызметкерлер мен педагогтарды даярлауда да олданылады.
Перлз мірде де, ылымда да жанжалшыл болан («Внутри мусорного ведра и вовне» автобиографиялы ебегі). Алайда соан арамастан жеіл, ажарын жне кпешіл еместігімен ерекшеленген.
Перлз Вена колледжін бітірді жне з еркімен Бірінші дниежзілік соыса атысады. Ол скери дрігер ретінде бас-ми жарааттарымен жне оларды салдарымен жмыс жасады.
Гештальпсихология терминдерін олданып, Перлз неврозды аяталмаан гештальттар деп сипаттады. Ал аяталмаан гештальттар – олар анааттандырылмаан ажеттіліктер. Невроздан тылу шін осы ажеттіліктерді анааттандыру ажет. Сондытан да гештальттерапия тсілдеріні біріне ткен мірдегі аяталмаан гештальттарды азіргі мірге кшіріп, оларды символикалы рі ойын трінде аятау.
з ажеттіліктерінен бас тартып, басалар сынан ндылытара еру, организмні зін-зі реттеу рдісін бзады. Сондытан да гештальтерапияны алашы сабаынан бастап Перлз сынан гештальт да сынылады:
Мен бл мірге сені міттеріе, алауларыа сйкес болу шін келген жопын,
Сен де мені алауларыма сйкес болу шін келген жосы.
Сен – ол сенсі. Мен – ол менмін.
Егер біз бір-бірімізге сйкес келсек – бл тамаша.
Ал олай болмаса – бан ештее істей алмасы.
Психоанализдегі трізді, гештальттерапия міндеттеріні біріне келушіні алдында зін-зі алдау – психологиялы орану механизмдеріні бетін ашу жатады.
Гештальттерапияда мндай зін-зі алдауды немесе зін-зі реттеу рдістеріні бзылу тетіктеріні бес трін ажыратады: интроекция, проекция, ретрофлексия, дефлексия, конфлуенция.
Интроекция кезінде адам басаларды сезімдерін, кзарастарын, сенімдерін, бааларын, нормаларын, мінез-лы лгілерін бойына сііреді, алайда олар оны зіндік тжірибесімен арама-айшылыа келіп, тламен бірікпейді. Осы ассимиляцияланбаан (сііп кетпеген) тжірибе – интроект – адамны зіндік тласына жат блігі болып табылады. Ертеректе пайда болан интроекттерге бала еш сынсыз абылдап алатын, ата-аналарды сиет уаыздары жатады. Уаыт те келе интроекттер мен зіндік сенімдерді ажырату иына соады.
Проекция – интроекцияа тікелей арама-арсы, жне бл екі тетік бір-бірін толытырып трады. Проекция кезінде адам зіне тн асиеттерден бас тартады, себебі олар оны Мен-тжырымдамасына сйкес келмейді. Проекциядан пайда болан «саылаулар» интроекттермен толады.
Ретрофлексия – «зіне арай брылу» - леуметтік ортаны шектеуінен андай да бір ажеттіліктер анааттандырылмаанда пайда болады, мндайда сырты ортада манипуляция жасауа арналан кш-уат адамны зіне арай баытталады. Мндай анааттандырылмаан ажеттіліктерге немесе аяталмаан гештальттара агрессивті сезімдер жатады. Ретрофлексия мндайда блшыеттерді тырысыуынан крінеді. Мен жне басалар арасындаы бастапы конфликт тлаішілік конфликтіге айналады. Сйлегенде «Мен мны жасау шін зімді мжбрлеуім ажет» деген трізді сз блшектерін осу ретрофлексияны крсеткіші болып табылады.
Дефлексия – ол шынайы контактіден ауыту. Дефлексия тн адамдар басалармен тікелей байланыса тсуден, мселелер мен жадаяттардан ашады. Дефлексия мылжыдытан, сайымазатытан, жоралылытан, жне мінез-лыты шарттылыынан, конфликтілі жадайларды «тігісін жатызудан» жне т.б. байалады.
Конфлуенция немесе кірігу Мен жне айналадаылармен шекараны жойылуынан крінеді. Мндай адамдар з ойларын, сезімдерін, тілектерін басалардан ре ажыратады. Мндай кірігу топты психотерапия сабатарында пациенттерді здерін топпен толы идентификациялайтын адамдардан байалады; олара з мінез-лын сипаттаанда Мен есімдігіні орнына Бізді олдану тн.
Нтижесінде тланы бірттастыы бзылып, ол жекелеген блшектерге шашырайды. Ондай блшектерге детте дихотомиялар жатады: еркектік - йелдік, белсенділік – енжарлы, туелділік – ошаулану, рационалдылы – эмоционалдылы, зімшілдік – бескорыстие.
Гештальтерапияда Перлз сипаттаан шабуылдаушы мен оранушы арасындаы конфликтіге лкен мн беріледі. Шабуылдаушы – ол ата-аналарды («ата-ана» - транзактілі талдауды терминологиясы) нені алай істеу керек екендігін бйырушы сиет, аылдары мен ктулеріні интроекттері. оранушы – тланы туелді, зіне сенімсіз, «ерте жасаймын», «уде беремін», «и, біра...», «тырысамын» (транзактілі талдаудаы «бала») деп трлі амал-айлалармен орындамауа тырысатын блігі. Гештальтерапияны негізгі масаты тланы блшектенген бліктерін кіріктіру болып табылады.
Гештальттерапия рдісінде пациент зіні шынайы индивидуалдылыын ашу шін бес дегейден теді, оларды Перлз невроз дегейлері деп атайды.
Бірінші дегей – жалан арым-атынастар, ойындар мен рлдер дегейі.
Бейсана дегейінде невротикалы тла басаларды айтанына икемделеді. Нтижесінде з масаттары мен ажеттіліктері анааттандырылмай, ол фрустрацияа шырайды. Осыан байланысты Перлз мынадай афоризм алдыран: Аыл-есі адасан адам «Мен Авраам Линкольнмын», Невроза шалдыан адам «Мен Авраам Линкольн болым келеді», ал дені сау адам «Мен – ол менмін, сен – ол сенсі», - дейді.
Екінші дегей – фобиялы, зіні жалан мінез-лы мен манипуляцияларын тйсінеді, біра ол зіні шынайы тласы мен мінез-лы басалара намайды деп орады.
шінші дегей – тйыа тірелу. Бл дегейде адам не істеу керектігін, айда баыт алуа болатынын білмейді. Ол сырты олдаудан айырылан, біра лі де зіні ішкі орларын олдануа дайын емес рі олданысы келмейді. Нтижесінде адам тйытан шыуа орып, статус-квоны («алай болды» сол алпында сатау) сатайды.
Тртінші дегей – имплозия. зін шектеп, басып тастаанын толы тйсінгендегі іштей зіне деген жек крініш, торыу, мітсіздік жадайы. Бл дегейде индивид лімнен оруы ммкін. Адамны ішіндегі арпалысан алапат кш-уат кздері ысым жасаандытан, оларды зін жоюы ммкін деп ойлайды.
Бесінші дегей – эксплозия (жарылыс). Бл дегейге ол жеткізу аутентикалы тланы алыптасуын білдіреді, ол з эмоциялары мен кіл-кйлерін крсете алады. Эксплозия – ол сана тбінде жатан жауап берілмеген те кшті сезімдерге тере рі арынды эмоциялар арылы бастан кешіру. Перлз эксплозияны трт трін атап крсетеді: айы, ашу, уаныш, оргазм.
Гештальттерапевт вербалдыа араанда, «дене тіліне» баса мн береді.
Психотерапевтті пациентті дл азіргі стте не істегені жне алай жасааны ызытырады. Мысалы: ждырыын тйгені, са таптаурынды имылдары, кзін тасалауы, тынысын тежеуі.
Осылайша, гештальтерапияда «неге?» деген сраты орнына «не жне алай?» деген сра ойылады. Тланы блшектенуі (бірттастыты болмауы) кп жадайда вербалды жне вербалды емес кріністерді бір-бірімен йлеспеуінен байалады.
Гештальттерапияда тс круге баса мн беріледі. Перлз тстер тланы трлі блшектері деп санады. Кіріктіруге ол жеткізу шін оларды біріктіріп, зідікі екенін мойындау ажет. Тс объектілерін ойнату арылы оларды жасырын маынасын ашуа (талдау емес, басынан кешіру) болады.
Перлз алдымен з дісін индивидуалды психотерапияда олданды, біра кейіннен тиімді рі німді деп санап топты терапияа кшті.
Гештальтерапиядаы техникалы процедуралар ойын деп аталады.
Эксперимент-ойындарды масаты – тланы кірігуіне келуші эмоционалды жне интеллектуалды айындылыа ол жеткізу.
Ойындар саны шектеусіз. рбір терапевт гештальтерапия принциптерін олдана отырып, зіні ойындарын растыра алады.
Кп тараан ойындара мыналар жатады.