Тері былары ндірістегі алдытар 2 страница
Басарушылы аппаратыны барлы мамандарыны арнайы жоары экономикалы жне техникалы білімдері бар, сонымен атар сол білімдеріне сйкес лауазымды ызмет атарады.
р блімні зіндік лауазымды инструкциялары негізінде жмыс істейді. здеріні ызметінде талаптара сай жаттар негізінде, яни нім бадарламасы, аржылы жоспар, бухгалтерлік баланс, аржылы нтиже жнінде есеп берушілік жне т.б. олданылады. жаттарды толтырылуы, жат айналымыны дрыстылыы жоары дрежеде йымдастрылан.
«Семей былары-тері комбинаты» ЖШС-ні міндетті деректемелеріне жататындар келесілер:
- жатты аты, нысаныны коды;
- жатты толтырылан уаыты (кні, айы, жылы);
- жатты толтыран зады немесе жеке тланы аты-жні;
- шаруашылы операциясыны мазмны;
- шаруашылы операцияны лшемі;
- шаруашылы операцияны жргізілуіне жне соан сйкес жаттарды толтыруа жауапты адамдарды аты-жні, олдарыны лгілері.
«Семей былары-тері комбинаты» ЖШС-ні жаттарыны нысандары: шаруашылыты німі мен ызметі, ебек жне ебекаы, негізгі ралдар мен материалды емес активтер, материалдар, капиталды жмыстаы рылыс, рылыс машиналары, автокліктегі жмыстар, тгендеу нтижелері, кассалы жне банк операциялары т.с.с.
«Семей былары-тері комбинаты» ЖШС-ні есеп саясаты сол ксіпорында олданылатын бухгалтерлік есеп жйесіні ттастыын жне оны раушы дістемелік, техникалы, йымдастырушылы жатарды барлыын амтиды. Есеп саясатыны дістемелік жаына мына элементтер кіреді: млік пен міндеттемелерді баалау дістері, млікті рбір трлері бойынша амортизацияны есептеу дістері, табысты есептеу дістері жне таы сол сияты.
Сонымен атар есепті жргізіп ана оймай, оны тиімділігін ата талап етіп, діл баасын беретін жне де кеес беріп, нсау крсететін бухгалтерлік есепті дрыстылыын адаалайтын аудит болып табылады. «Семей былары-тері комбинаты» ЖШС-ні бухгалтерлік есебі аудитті зерттеу объектісі болып саналса, аудит – бухгалтерлік есепті сапасын, тиімділігін арттырып, оны халыаралы лшемдер мен стандарттара негізделіп жргізуге жетелейді жне оны талдауда ерекшелігі зор кмек береді.
«Семей былары-тері комбинаты» ЖШС-ні шаруашылы ызметін талдау келесідей біратар шешімдер абылдауа лкен лесін осады: тауарды шыарудаы тпкі масатпен маркетинг стратегиясыны шаруашылы масатына сай келетінін анытау шін сатуды, шыындарды жне пайданы межелеген баылау крсеткіштерін талдау; ндіру мен ткізімге жмсалан аражатты немдеу ммкіндігін анытап, талдау; ксіпорынды салуа немесе белгілі бір тауарды ндіру немесе ызметті крсету жніндегі бадарламаны жзеге асыруа ресурстар жмсау керек пе жне анша млшерде жмсау керек деген мселені шешу кезінде шыын мен пайданы салыстырудаы ызметі; андай шыындарды нерлым тиімді екенін, андай згерістер егізу керек екенін анытауа ммкіндік береді.
ажетті факторларды анытауа, нды пайдалылыын талдау шін, жалпы табыс жинаты шыына те болатын істі жай-кйін анытау шін, жалпы экономикалы факторларды анытау шін жне ктіліп отыран крсеткіштермен салыстырмалы талдау жасауа жне т.с.с. Ксіпорынны з міндеттемелері бойынша есептеу ммкіндігі немесе сауда, несие жне баса да тлем сипатындаы операцияларды нтижесінде пайда болатын ксіпорынны тлем міндеттемелерін уатылы жне толы орындау ммкіндігін крсететін тлем абілеттілігі, аржылы тратылыты сырты крінісі болып табылады.
Ксіпорынны шаруашылы ызметіні сипаттамасы мен ммкіндігін баа беру шін оны негізгі технико-экономикалы крсеткіштеріне назар аударайы (Кесте 1).
Кесте 1
Ксіпорын ызметіні негізгі техника-экономикалы крсеткіштері
| Крсеткіштер | Жылдар | Ауыту 2009ж- дан 2008ж-а | Ауыту 2010ж- дан 2009ж-а | ||||
| Абс (+;-) | Салыс. (%) | Абс (+;-) | Салыс. (%) | ||||
| 1. ндірілген нім клемі | 1,3 | 8,2 | |||||
| 2. німді сатудан тскен табыс, мы тнг | 88,2 | 36,4 | |||||
| 3.Сатылан німні зіндік ны, мы тнг | 89,3 | 43,3 | |||||
| 4.Жалпы табыс, мы тнг | 86,2 | 26,6 | |||||
| 5.Кезе шыындары, мы тнг | 57,1 | 24,8 | |||||
| 6.Таза табыс, мы тнг | 32,7 | ||||||
| 7.НЖ орта жылды ны, мы тнг | 2,1 | 0,3 | |||||
| 8.ор айтарымы, тнг | 1,1 | 2,1 | 2,9 | 0,8 | |||
| 9.ор сыйымдылыы, тнг | 0,9 | 0,5 | 0,3 | -0,4 | -44,4 | -0,2 | -40 |
| 10.ор рентабельдігі, % | 2,7 | 8,3 | 18,2 | ||||
| 11.Жмысшылар саныны орташа тізімі, адам | 19,6 | 19,3 | |||||
| 12.Орта айлы ебек аы, тнг | 5,1 | 2,9 | |||||
| 13.Ебек аыны орташа жылды оры, мы тн. | 34,2 | 34,1 | |||||
| 14.Рентабельділігі, % | 3,3 | 8,2 | 7,9 | 4,9 | -0,3 | -3,7 |
Жоарыда келтірілген «Семей былары-тері комбинаты» ЖШС-ны технико-экономикалы крсеткіштеріне жеке-жеке тоталса, біріншіден ндірілген нім клемі 2008 мен 2010 жылдарды салыстыранда 85698 мы тегеге яни 9,5%-а скен, ал 2010 мен 2009 жылмен салыстыранда 74438-ге яни 8,2%-а сті. Оан сранысты суі сер етті. Ал осы німді сатудан тскен табыс 2010 жылды 2008 жылмен салыстыранда 222587 мы тегеге яни 159 %-а скен, 2010 мен 2009 жылды салыстыранда 500895 мы тегеге яни 37,5%-а скен, оан сранысты суі, жаа нары трлеріні табылуы сер етті.
Сатылан німні зіндік ны 2010 мен 2008 жылды салыстыранда 349938 мы тегеге яни 171%-а, ал 2009 мен 2010 жылды салыстыранда 167457 мы теге, яни 37,5 %-а скен оан шикізат баасыны суі сер етті.
Жалпы табыс 150957 мы тегеге, яни 135,8 %-а 2010 мен 2009 жылды салыстыранда 55130 мы тегеге, яни 26,6 %-а сті, оан сатылан німне тскен табысты суі сер етті.
нім клемні суіне байланысты кезе шыындары да жыл сайын седі.
Таза табыс 2008 жне 2010 жылдары 5 есе жне 32,8 %-а скен.
НЖ-ны орта жылды ны 2008 мен 2010 жылды салыстыранда 7054мы теге яни 2,5%-а скен, ал 2009 жне 2010 жылды салыстыранда 1135 мы теге, 0,4%-а скен оан жаа технологияны енгізу сер етті.
ор айтарымы 2010 жылды 2008 жне 2009 жылдармен салыстыранда 0,2 тегеге яни 6,25%-а сті. ор сыйымдылыы 2009 жне 2008 жылдары 2010 жылмен салыстыранда 33,3%-а азайды.
ор рентабельдігі 2010 жылмен салыстыранда 2008 жылы 130%-а жне 2010 жыла атысты 2009 жылы 2 есе скен. Жмысшылар саныны орта тізіміне тоталса, жыл сайын скені крсетілген оан нім клеміні суі, німге деген сранысты суі кеп соты.
1.3. «Семей былары-тері комбинаты» ЖШС-ні жмыс кшімен амтамасыз етілуін жне жмыс уаытыны орын пайдалануды талдау
Ксіпорын ндірісін жргізіп, арындатуда шешуші орын алатын ебек оры. йткені андай жоары дрежеде ебекті аруларнуы болмасын оны жргізетін маман. Сондытан кез-келген ксіпорында ебек орына жете кіл блінеді.
Ксіпорынны ебек орына ондаы жмыс атаратын барлы адамдар жатады. ндірісті талабына байланысты рилы жмыстарды атарушылар бірнеше топтара блінеді. Е негізгісі нім ндірумен шылданатындар. Оларды ажетті санын анытау шін ндірілмекші німді бір адамны жылда ндіретін німіне бледі.
ндірісті клеміне, орналасуына, жмыс жргізу жадайына байланысты басару блімі аныталады. Ондаылар ндірісті дрыс, алыпа сай жруін амтамасыз етіп, есеп-исабын жргізіп, адаалап, басарады. Оны атаратын рилы мамандар мен лкенді-кішілі басшылар. Жалпы он жмысшыа бір басшы деген станым бар, соны межелеген дрыс. Сондытан да кіші, орта бизнестерде бірнеше маманны жмысын бір адам атарады. Ірі ксіпорындар бліктерден транда, райсысыны есебін жргізетінмамандары, бастыы болуы ммкін, кейде олар бір жерге жинастырылып, кеседе отыруы ытимал.
Жмысшы, басшылардан баса ызмет крсетушілер саны есептелінеді, олар кзетші, й сыпырушы, т.б.
Жоарыда аталан барлы адамдар ксіпорынны ебек орына жатады. Оларды зара ара салмаы ебек орыны рамын райды. рам ксіпорында ндіретін нім тріне, арулануына, крделілігне, йымдастыруына байланысты рилы болады.
Ебек орын тиімді пайдалануды экономикалы маызы зор. Себебі немді пайдаланан жерде ндіріс шыыны азайып, тиімділік артады. Болмаан жадайда ысырапа шырап, зиян шегеді. йткені екбекаы орыны жмсалуы – жмысшы мамандарлы пайдалануа байланысты ауытиды.
Сондытан ксіпорында ебек орын жоспарлап, йымдастырып, пайдалануда ателі, кемшіліктер жібермеу ойластырылады.
Ксіпорынны ажетті ебек ресурстарымен амсыздандырылуы, оларды тымды пайдалану, ебекті жоары німділігі нім ндірісіні клемін лайту жне ндіріс тиімділігін арттыру шін ажет. сіресе, ксіпорынны ебек ресурстарымен амсыздануына жне оларды пайдалану тиімділігіне барлы жмыстарды уаытында атару, рал-жабдытар мен машиналарды, механизмдерді пайдалану тиімділігі жне нтиже ретінде - нім ндрісіні клемі, оны зіндік ны, пайда, баса да біратар экономикалы крсеткіштер тікелей туеледі болады.
Ксіпорын жмысшылары ебек жымын райды, яни йымдасуды жалпы масатымен бірлескен жмысшыларды белгілі бір тобы. Ксіпорын жмысшылары бір-бірінен жасы, жынысы, білімі, лты, жмыс тімі жне т.б. сияты белгілермен ажыратылады.
Жмысшыларды барлыы екі саната блінеді:
- жмысшылар;
- ызметкерлер.
Жмысшылар негізгі жне кмекші жмыстаылар болып блінеді.
Ксіпорынны ебек ресурстарымен амсыздануы категориялар жне ксіптер бойынша жмысшыларды наты санын жоспарлы санымен салыстыру болып табылады.
Талдау барысында кімшілік-басарушылы персоналды рбір алатын лауазымы бойынша наты білім дрежесіне сйкестілігін тексеру ажет. Талданып отыран ксіпорында басарушыл персонал зіні мамандытары жнінде лкен ебек тімі бар. Персоналды жаарту сирек жргізіледі. кімшілік-басарушылы персонал білімі алатын лауазымына сай келеді. ызметкерлерді жоары жне орта арнайы білімдері бар.
Ебек ресурстарыны толытыын бір жмысшымен жмыс істелген кндері мен сааттарыны саны бойынша талданатын кезеге баалаймыз жне жмыс уаытыны орын пайдалану дрежесі бойынша талдау жасаймыз. Осындай талдауды ксіпорын бойынша ттас жасаймыз.
Ксіпорын шін талдауды негізгі міндеттері: ксіпорынны ебек ресурстарымен амсыздануын баалау, ксіпорын персоналыны рылымын баалау, біліктілік рам бойынша баалау, жмысшыларды орташа білікті дегейін анытау болып табылады.
Ебек жайлы есеп беруде кп салалы ызмет атаратын ксіпорынны жмысшылары мн ызметкерлерін негізгі ызмет атаратындар жне негізгі емес ызмет атаратындар деп екі топа бледі.
Ал нерксіп орындарында ызмет істеушілер мынадай екі топа блінеді: ндірістік жмысшылар, ндіріске жатпайтын жмысшылар.
Семей былары-тері комбинаты» ЖШС-ні жмысшылар мен ызметкерлерді рамыны есебі мамандар блімінде жргізіледі. Мамандар блімінде мынадай алашы жаттары пайдаланылады: жмыса алу туралы бйры, баса жмыса ауысу туралы бйры, демалыс берілуі жайлы бйры, жмыстан шыарылуы жайлы бйры, жмыста анша уаыт істегені туралы табелі жне т.б. Семей былары-тері комбинаты» ЖШС-ні мамандар блімін осымша секретарь референт атарады.
Ебек ресурстарына жататындар: жмыс істеуге абілетті, арнаулы білімді, орта жне жоары білімді тлаларды есептеуге болады.
1.4 «Семей былары-тері комбинаты» ЖШС-ні ебек німділігін жне орташа ебек аы орын талдау
Ксіпорынны нтижесі ондаы жмыс істеп жрген адамдарды ынталануына байланысты. Ал, ынталануды, жмысты нтижесін жасартуды негізі – жмысшыны ебек аысында. Ебекаы дрыс тленіп, ебек орынды бааланса ксіпорын дамиды. Ебек аыны дрыс тлеуді екі трлі маызы бар. Біріншісі, жмысшыны ынталануын амтамасыз ету, демек ебек німділігін жоарылатуа ммкіндік беру.
Екіншісі, ксіпорынны экономикасына оды, не кері сер етуінде. Егер ебекаы ділетті тленсе экономиканы залытарына сйкес келеді. Ол ебек німділігін арттыру, ндірісті туындату. Бларды саталуы оды жадай.
Ал кері сері кем, не арты тлеуге байланысты. Аы бааланбаса немрайдылыпайда болады, ндіріс нтижесі тмен. Ебекаы шамадан арты тленсе ысырап, орынсыз шыын, нтижесі зиян. Сондытан жмысшыларды ебек аысыны ділеттілік негізінде, нтижесіне байланысты тленуі маызды экономикалы мселелерді бірі.
Ебек аыны дрыс тлеу шін ебекаы тлеу жйесін пайдалану керек. Ол ш блімнен трады, бірі аы тлеу млшері блігі, екіншісі кесте, шіншісі блікке тленетін аы млшері.
азастанда барлы атарылатын жмыс, ызметтер 21 разряда блінген, сол арылы ебек аы тлеуді «Ебек аы тлеуді біріай жйесі» дейді. Жмыстарды бліктерге жатызу шін рилы сипаттамалара байланысты балаулар берілген. Жмысты иындыы, крделілігі, орындау тыыздыы, зияндыы сиятыларды ойлап баалау жргізілген.
азір азастанда е тменгі 1 разрядтан, е жоара 21 разряда дейінгі екбекаы аныталан. Ол шін бірінші блік (разряд) еселігі 1,0; II блік еселігі – 1,07; III – 1,15; IV – 1,24; V – 1,33; VI – 1,43; VII – 1,54; VIII – 1,66; IX – 1,78; X – 1,91; XI – 2,05; XII – 2,2; XIII – 2,37; XIV – 2,55; XV – 2,74; XVI – 2,95; XVII – 3,17; XVIII – 3,41; XIX – 3,67; XX – 3,94; XXI – 4,24. рбір жмысшы, ызметкерлерді атаратын жмыстары ртрлі бліктерге жатызылып, екбек аысын анытайды.
Жмысшыларды ебекаысы тірегіндегі азастанны станан саясаты немі осымша стеме аы мен леуметтік тлемдерді арттырылуымен сипатталады. Бл з кезегінде е тменгі ебекаыны жыл сайыны суіне кледі. Мысалы 2008 жылы республикамызда е тменгі ебекаы млшері 13696 тегені раса, 2009 жылы ол крсеткіш 14500 тегеге жетті, ал 2010 жылы 14 952 тегені рады. Бл статистика еліміздегі жмысшылара тленетін ебекаыны жыл сайыны сімін байатады.
Ксіпорынны ебекаы орын пайдалануды талдау жмысын мына кестеде сынамын (Кесте 3).
Кесте 3
«Семей былары-тері комбинаты» ЖШС-ні ебек аы орын
пайдалануды талдау
| Крсеткіштер | рылымы, % | Ауыту (+,-) 2009дан 2008 | Ауыту (+,-) 2010нан 2009 | |||||
| Ебек аы оры, мы тг, оны ішінде: | +22457 | +30027 | ||||||
| Басарушылар | +2807 | +4846 | ||||||
| Мамандар | +5119 | +7091 | ||||||
| Жмысшылар | +14531 | +18090 | ||||||
| Орта айлы ебек аы, теге оны ішінде: | +2134 | +1200 | ||||||
| Басарушылар | +3409 | +1916 | ||||||
| Мамандар | +1751 | +984 | ||||||
| ызмет крсетуші персоналдар | +2051 | +1152 | ||||||
| Жмысшылар | +1243 | +698 | ||||||
| Ебек аы орыны жартылай згерісі, мы тг | +65 | -144 | ||||||
| Ебек аы орыны траты блімі, мы тг | +191 | +108 |
2008 жылы бірінші баанда ебек аыны орыны млшері 65576 мы тегені райды. Осы ордан жалпы кезе ішінде басарушылара 13771 мы теге, мамандара 29935 мы теге жне жмысшылара 21870 мы теге тленген. Орташа айлы ебекаы млшері 36351 тегені рады. Ебекаы тлеу реті келесідей болды: басарушылар 58071 теге, мамандар 29823 теге, ызмет крсетуші персоналдар 34924 теге, жмысшылар 21160 теге. Ебекаы орыны жартылай згерісі 1090 мы теге, ал траты блімі 3272 мы тегені раан.
2009 жылы ебек аы орыны млшері 88033 мы тегені рап, оны ішінде басарушылара 16578 мы теге, мамандара 35054 мы теге, жмысшылара 36401 мы теге тленген. Орташа айлы ебекаы млшері 38485 тегені рады. Ебекаы тлеу реті келесідей болды: басарушылар 61480 теге, мамандар 31574 теге, ызмет крсетуші персоналдар 36975 теге, жмысшылар 22403 теге. Ебекаы орыны жартылай згерісі 1155 мы теге, ал траты блімі 3463 мы теге.
2010 жылы ебек аыны орыны млшері 118060 мы тегені райды. Осы ордан жалпы кезе ішінде басарушылара 21424 мы теге, мамандара 42145 мы теге жне жмысшылара 54491 мы теге тленген. Орташа айлы ебекаы млшері 39685 тегені рады. Ебекаы тлеу реті келесідей болды: басарушылар 63396 теге, мамандар 32558 теге, ызмет крсетуші персоналдар 38127 теге, жмысшылар 23101 теге. Ебекаы орыны жартылай згерісі 1011 мы теге, ал траты блімі 3571 мы тегені раан.
«Семей былары-тері комбинаты» ЖШС-ні ебек аы орын пайдалануына талдау жасай отырып, мынадай орытындылара келуге болады: ксіпорында жмысшылара ебекаы азастан Республикасындаы е тменгі жалаы млшері ескеріліп, р ай сайын тленіп трады. Сонымен атар зейнетаы аударымдары, леуметтік жне экологиялы тлемдері жайындаы занамалы актілеріне сйкес аударымдар жасалады. Айлы ебекаы млшеріні жылдан-жыла арынды сімі байалады, бл з кезегінде персоналды жасы ызмет етуге талпындыртып, ебек німділігі мен ндіріс тиімділігіні артуына з серін тигізеді.
«Семей былары-тері комбинаты» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі кадрлы саясатын жзеге асырады.
ажетті мамандытар ызметкерлеріні кадрларымен филиалды жасатау жмыстарына басшылыты жзеге асырады.
Блімні барлы ызметіне басшылыты жзеге асыру, оны жмысын йымдастыру, сектор ызметкерлеріні лауазымды нсаулыын зірлеу, сектор ызметкерлеріне міндеттерін табысты орындау шін ажетті жадайлар жасау жне сектора жктелген міндеттерді орындалуы шін дербес жауаптылы.
йымны барлы крылымды блімшелерінде секторды атынан рекет жасау.
Функциялары:
Кадрлармен жмысты, ебек жне орындаушылы тртіпті, сапалы ужат айналымын, ішкі ебек ережелеріні саталуын амтамасыз ету жмыстарын йлестіреді.
Штат кестесінде кзделген бос лауазымдара ою шін мліметтер базасын алыптастырады.
йымны кадрлы жмыстарын жетілдіру жніндегі сыныстарды басшылыты арауына сынады.
Блімні зырына жататын барлы мселер бойынша шешім абылдайды жне басшылыпен келіседі.
йым аппараты блімшелеріні аттестациясын йымдастырады жне ткізеді, кейіннен аттестация нтижелері бойынша тиісті жаттарды рсімдеуді жзеге асырады.