Ядроны абыты моделі

 

Ядроны асиеттеріні периодты сипаты атомны периодты асиеттеріне сас. Ол ядроа да атом сияты, кабыты рылым тн шыар деген пікір туызады. Бл пікірді баса да тжірибелік мліметтер олдайды. Тменде осы ядроны кабыты рылымына мезейтін кейбір мліметтер беріледі.

А. Байланыс энергиясыны згеру задылытары. Ядроны нытыын оны меншікті байланыс энергиясы сипаттайды. Ны ядролара байланыс энергиясыны е лкен мні (кршілермен салыстыранда) тн. Олара стеме осылан нуклондарды байланысы лсіз болуы тиіс (оан осымша нуклонны байланыс энергиясы тым аз).

ядроларын арастырайы. Оларды райсысы оны алдындаыа бір нуклон осу арылы алынады. Соы ш ядро шін нуклонды байланыстыру энергиясы 2.2, 5.5 жне 20.6МэВ, яни ядросына жаындаанда крт седі.

Егер осыны рі арай жаластырып ядросына бір протон немесе нейтрон осса, осылу энергиясы теріс,сйкес туынды ядро ны емес болады. Демек 2 протон мен 2 нейтроннан тратын, ос киелі ядро, ядросы крші ядролара араанда те ны. Радиоактивтік ыдырауды атарында альфа-ыдырауды болуы да, ядросыны нытыын длелдейді.

Баса жп-жп ядролар шін зерттеулер де киелі ядроларды ерекше нытыын длелдейді.

Б. Изотоптарды таралуы. Нуклондарды киелі саны тн ядроларды ерекше нытыын ондай ядроларды табиатта кбірек таралуы да остайды. Оан бірнеше мысал келтірейік.

1.Атомды номері Z=А/2 е ауыр ядро, ос киелі ядро . Оны кальцийді табии оспасындаы лесі 97%. Оан кршілес жеіл Z=А/2 ядроны салыстырмалы таралуы 0,3% ана, ал кршілес Z=А/2 ауырыра ядро табиатта кездеспейді.

2.Нейтрондарды берілген (А-Z) саны тн изотоптарды табиатта, лбетте, екеу-шеуі ана кездеседі. А-Z=20 шін оларды саны беске ,А-Z=50 шін алтыа, ал А-Z=82 шін жетіге дейін кбейеді.

3.Бір элеметті изотоптарыны ішінде, лбетте, массалы саны орташа изотоп е кп таралан. Олардан А-Z=50 немесе А-Z=82 изотоптар ерекше блінеді.

4.Табиатта е кп изотопы (он) бар элемент , оны ішінде 3 изотопты массалы саны та.

В. Альфа- жне бетта-ыдырау задылытары.

1.Табиатта кездесетін ш радиоактивті атарды шеуі де, орасынны изотоптарымен (Z=82) аяталады. Табиатта кездесетін Z82 ядроларды барлыы дерлік ны.

2. Жартылай эмпирикалы формулаа сйкес альфа-ыдырау энергиясы Z скенде суі керек. Тжірибелер полоний (Z=84) ядроларыны шыаратын альфа-белшектеріні энергиясыны одан ауыр ядролар шыаратын блшектерді энергиясынан арты екенін крсетеді.

3.Полонийді екі изотопы , зын жолды -блшектер шыарады. Жалпы энергиясы е лкен альфа-блшектерді А-Z=128, Z=84, А-Z=84 ядролар шыарады. Олар ыдыраудан кейін А-Z=126, Z=82, А-Z=82 ядроларына теді. Мысалы, Менделеев таблицасыны ортасыда жататын неодимні изотоптарыны біреуі ( ) альфа-радиоактивті.

Оны жартылай ыдырау периоды 5*1015 жыл, ал ол шыаратын а-блшектерді е лкен энергиясы 1,8МэВ.

4. Сол сияты киелі ядролара ыдырайтын ядролара бета-ыдырау энергиясыны е лкен, ал киелі ядроларды бета—ыдырауына е кіші мндері тн.