Ядроны жалпыланан моделі

 

Ядроны абыты моделіндегі сфералы симметриялы потенциала оны рамындаы барлы нуклондарды лесі бар. Сондытан ол атып алан, згермейтін бола алмайды. Ол нуклондарды озалысы мен зара серлесуіне туелді болуы керек. Оан толан абытан (іргеден) тыс нуклондар да з лесін осады жне бл лес осы нуклондарды n санына туелді болуы керек.

Толан немесе толан дерлік абыты ядролар шін сфералы симметриялы потенциал осымша нуклондарды йытутышы (толытушы) серіне берік болады. Сондытан, осымша нуклондарды аз саны шін потенциал, демек ядроны пішіні де сфералы симметриялы кйінде алады. Мндай ядроларды озан кйлері сфералы симметриялы пішініне атысты квадруполдік тербелістермен аныталады.

Толан абытан тыс нуклондарды саны скен сайын оларды озалысыны здік йлесімді потенциала сері кшеййеді. Нтижесінде сфералы симметриялы потенциалды аттылыы азайып, тербелістік дегейлер тмендейді.

Аырында, нуклондарды кейбір жеткілікті саны кезінде ядроны сфералы-симметриялы трі орнысыз, немесе, потенциалы энергияны е кіші мні сфералы асимметриялы ядроа сйкес келетін болады.

Квантты механикада сфералы асимметриялы ядро айнала алады. Демек, оныі айналмалы еркіндік дрежелері, немесе, энергияны айналмалы деігейлері болады. Сфералы ядроларды тербелмелі еркіндік дрежелері де саталады, біра тербелу жиіліктері (осцилляторлы дегейлерді энергиясы) тмен болады. Сфералы емес потенциал, рине, бірблшектік дегейлерді де згертеді. Сонымен, сфералы емес ядроларды энергиялы дегейлер жйесі бірблшектік дегейлер мен нуклондарды жымды озалысына (айналу, тербелу) тн дегейлерден трады.

Толан дегейлерден тыс нуклондар кбейген сайын жымды серлесуді ыпалы арты тсіп, аырында ол сфералы толан абытардан рылан іргеге серін тигізе бастайды.

Сонымен, нуклондарды зара серлесуінен туатын ядроны асимметриясын елеу мынадай нтижелер береді:

1. Сфералы емес потенциалы шырда бірблшектік дегейлер болуы kерек. Олар сфералы шыр шін кіргізілген кйлерден згеше болуы тиіс.

2. Жабы абытан тыс нуклондарды саны кп емес ядроларды, осы нуклондарды ядроны бетімен серлесуі тербеліс дегейлерін туызуы ммккін.

3.Толан абытан тыс нуклондарды саны кп ядролара айналу дегейлері тн болуы тиіс.

 

 

Орытынды

 

орытындылай келе, осы таырыпты оып, зерттеу барысында атом ядросы, атом ядросыны рылысы жне атом ядроларыны моделдері таырыптары бойынша кптеген мліметтер жинатадым.

Ядро деп, атомны барлы массасы жне оны электрлік заряды жинаталан, атомны орталы блігін айтады. Ядроны пішінін сфералы деп арастыруа болады. Ядроны лшемі атомны лшемімен салыстыранда шамамен 105 еседей кіші.

Атом ядросын 1911 жылы Э.Резерфорд ашан болатын. Ол з тжірибелерінде аса шапша блшектер жа алтын фольгадан шашыраан кездегі брышты таралуын зерттей келе атомны планетарлы моделін сынды. Ол бойынша о зарядтар Томсон моделіндегідей бкіл клемде таралмай, керісінше оны орталыында жинаталды.Оны атом ядросы деп атады.

1914 жылы Э.Резерфорд атомны рамына протондар кіретінін крсетті. Ал, 1932 жылы Дж.Чедвик нейтронды ашаннан кейін, ядро протондар мен нейтрондардан тратындыы тсінікті болды.

Ядролы моделдер - атом ядросыны асиеттерін сипаттайтын дістерді анытайды. р модел ядролы былыстарды белгілі бір тобын ана бейнелей алады.

Жасы модел, біріншіден, ядроны негізгі кйіні сипаттамаларын (спинін, жптылыын, магниттік диполды, электрлік квадруполдік моменттерін жне т.б.), екіншіден, ядроларды озан кйлеріні сипаттамаларын (е алдымен озан кйлерді спектрін), шіншіден, ядроны динамикалы сипаттамаларын (мысалы, озан кйді, радиациялы кшу ытималдылыын) дрыс тсіндіруі керек. Кез-келген моделді ядроны барлы асиеттерін толы тсіндіре алмайтыны аны. Сондытан, ядролы физикада ядроны кптеген моделдерін олданады.