Зертханалы жмыс №2
Таырыбы: «Сулы – шеллакты апператулар жне оларды асиеттері»
Жмысты масаты:Ая киім стін рлеуге арналан шеллакты аппретураларды дайындау технологиясын анытайтын апператураны сапасын анытайтын дістемелерді мегеру.
Кіріспе блім
Быларыдан жасалан бйымдарды рлеу операциялары екі топа блінеді:
- Механикалы рлеу операциялар (лтандар мен кшелерді фрезерлеу, ажарлау);
- Физико-химиялы рлеу операциялары (бояу, жылтырату жне т.б.).
рлеу – ая киім ндірісіні технологиялы процесін аятайды. рлеуді масаты – дайын бйыма сем, снді тур беру.
Былары ая киімді рлегенде сырты бетті тазалау, ааулар мен заымдарды тегістеу, тіктеу, бояу, аппературалау, кейде аппликациялар жапсыру, шекейді рнек басу жне т.б. операциялар орындалады. Ая киім трлеріні кбісіне рлеу операцияларыны опературалау е маызды роль атарады. Аппретураны тадау тадау быларыны илену ерекшелігіне, оны сырты бетіні жабын тріне жне сырты бетіні тыыздыына туелді болады.
Аппретураны сапасы фабриканы зертханалы жадайына тмендегі жолдармен жне крсеткіштермен аныталады:
- ра алдыты рамы, кебу жылдамдыы, ттырлыы, тамашалау температурасы, абышаны іилімділігі арылы анытау керек.
Казеинді жабын негізінен ара жне оыр тсті быларыны сырты бетін жабады. Быларыны бетін сулы шберекпен срткенде оны беті боялады.
Нитроцеллюлонды жабыны бар быларыны бетін этилацитат немесе бутилацетатка ылалданан шберекпен срткенде, оны беті оай ериді.
Акрилді жабын быларыны бетінде алы ыбыша тзеді. Этилацетатка батырылан шберекпен срткенде, быларыны бетіндегі абыша ерімейді, быларыны беті тайана болады. Оны бетінен шберекті аланда созылмалы жіптер пайда болады.
Анилді жабыны бар быларыда онша байалмайтын абыша тзіледі, быларыны беті кгірт болады.
Полиуретан жабыны бар быларыны басалардан оай ажыратуа болады. Ондай быларыны беті жылтыр боландытан, аппретуралауды ажет етпейді.
Аппретураны тадауды негізгі ережесі тмендегідей болады:
- Казеинді жабыны бар быларылар шін казеинді немесе балауызды аппретуралар олданылады;
- Эмульциялы абыша тзегіш негізіндегі жабыны бар быларылар шін спиртті (шеллакты, поливинилацетатты). Нитроцеллюзды аппретураларды олданады.
Жабдытар. ралдар. лгілер
Клемі 1 литр болатын фарфор стакан немесе сырлы ыдыс – 2 дана ; приборка – 2 дана (10 мл); шыны таяшалар; сзгі ааз немесе жннен тоылан шуга; длдігі 0,1 грамм болатын техникалы таразы; клемі 150 мл болатын стакан немесе 2 дана шыны тысы; лшемі 90Х120 мм болатын шынылар; 1000 С дейінгі термометр; ттырлы лшеуіш; секунд лшеуіш; лшемдері 100Х100 мм болатын былары лгілеріні ассортименті.
Жмысты орындау дістемесі
Жмысты орындау барысында тмендегідей прцестер жргізілуге тиіс.
І. Сулы-шеллакты аппретураны дайындау жне онымен былары лгілерін рлеу:
А) шеллакты сулы ерітіндісін дайындау;
Б) нигровинні сулы ерітіндісін дайындау;
В) ализарин майын нейтралдау.
Шеллакты аппретураны рамын (1-кесте) оытушыны нсауымен тадау керек. 100 грамм аппретура дайындалады.
1-кесте
| компонент | материал | Аппретура шін осылатын компонентті млшері | |||||
| Сулы спиртті | |||||||
| ара боялан | |||||||
| А | А | Б | В | А | Б | ||
| абыша тзгіш Пептизатор пластификатор бояыш еріткіш | Шеллак: Аартылмаан Аартылан Шеллакты композиция Кристалды бура ализарин майы Суда еритін нигрозин Этил сприті (95%) | 17,9 - - 2,1 0,5 70,5 | 17,9 - - 2,1 - - 73,0 | - - 1,5 - - 75,4 | - - 1,6 - - 60,4 | - - - 2,5 - - 67,5 | - - - - - - |
Барлыы: 100 100 100 100 100 100
А) Шеллакты сулы ерітіндісін дайындау.
ажетті млшерде лшеніп йылан стакандаы суды, сулы моншада 900 С температураа дейін ыздырамыз. Оан поптизатор жне аз млшермен шеллакты немесе композицияны саламыз. Температураны 90-95 С траты стап, шеллак ерітіндісін 1,5-2 саат немі араластыру арылы ерітеміз.
Ерітіндіні беті толы ерігеннен кейін шеллакты балауыз (абыша) оспасын алып, жннен тоылан шуга арылы сземіз. Сзілген ерітіндіге сумен 1:1 атынаста араласан этил спиртін осамыз.
Б) Нигрозинні сулы ерітіндісін дайындау.
ара тсті аппретура шін нигрозин ерітіндісін осады. Ол шін алдымен нигрозин ерітіндісін дайындалады (2% нигрозинге -10% су).
В) Ализарин майын нейтралдау
Оытушыны нсауымен сулы-шеллакты аппретураа сзгеннен кейін аз млшерде (2%) пластификатор эмульсиясын, яни ализарин майын юа болады. Бп аппретура абышасыны іиілімділігін арттырады, кбіктенуді тотатады.
Эмульсияны дайындау барысында ализарин майын нейтралдау керек. Ол шін 1:1 атынаста аммиакты 25% сулы ерітіндісін (1:9) ю керек. Мысалы ара тсті аппретура дайындау шін эмульцияны рецептурасы тмендегідей болады:
Ализарин майы......................................................................................0,5 (% немесе мл.)
Аммиак..................................................................................................0,055 (% немесе мл.)
Су...........................................................................................................0,445 (% немесе мл.)
Барлыы: 100
Д) Дайындалан ерітіндіні араластыру
Сзілген шеллак ерітіндісіне спирт, ализарин майыны ерітіндісін (ара тсті аппретура болса нигрозин ерітіндісін де) ямыз. Барлыын мият араластырамыз. Аппретура дайын.
Дайын аппретураны сзіп, шыны тыда сатайды. Сатау мерзімі – 3 ай.
1.1. Былары лгілерді бетіні жабыны мен тыыздыына байланысты аппретура жау шін тадап алу керек.
1.2. Дайындалан аппретуралармен ш топ (р топта 3 лгіден) былары лгілерін жабу керек (р трлі аппретура дайындалан жадайда). Аппретураны тампонмен немесе губкамен, былары ая киімін стін аппретуралау технологиясын талаптарын ескерек отырып жау керек (справочник обувщика, том-2, 327 бет). лгілерді кебу уаыты 10-15 минут.
1.3. Аппретуралаудан кейін рленген бетті сапасын кзбен шолып баалау керек. Быларыны бетіні жылтырын, біртегіс жаылуын, кбікті бар болуын, жабысатыын, аппретураны лгісін баалау керек. Бетті сапасын кзбен шолып ба алау жне аауларды талдау шін дебиеттер мен анытамаларды олдану керек (справочник обувщика, том – 2, 327-329 бет). дебиеттермен танысу, оларды оу, шелак шайырыны за еру процесі жріп жатанда сынылады.
1.4. Жмысты соында аппретураны жылдамдыы туралы орытынды жасап, аппретураны трін, рецептін жне сапасы туралы нтиже беру керек. Быларыны тсін, жабын трі мен беткі абатыны тыыздыын крсете отыры, рленген былары лгілеріне сипаттама беру керек.
ІІ. Аппретураны сапа крсеткіштерін анытау
(асиеттерін оып йрену)
А) кебу жылдамдыын анытау;
Б) тамшылау температурасын анытау;
В) ттырлыты анытау.
А) Кебу жылдамдыын анытау.
Шыныа жаылан аппретура жабысатыын тотатана дейінгі ткен (минут есебімен) аппретураны кебу жылдамдыы болады. Кебу жылдамдыы 20 С температурада жне ауаны ылалдылыы 60-65% боланда аныталады: аппретура жаылан шыныны жанында ауаны олзалу жылдамдыы байалмау тиіс.
Сына нтижесіне оршаан ортаны температурасы, ылалдылыы жне шыны айналасындаы ауаны озалу жылдамдыы атты сер етеді. Сондытан жоарыда айтылан жадайларды рашан арнайы ондырыларсыз жасауа ммкіндік беретін бл дісті, лгілерді салыстырмалы зерттеуде ана олданан дрыс.
Сына шін лшемі 90х120 мм болатын таза, ра шыныа, оны бетіне біртегіс жойылатындай етіп пипеткадан 3 мл. аппретура тамызамыз. Шыныны тік стаймыз, аппретураны біраз блігі аып кетеді. Аппретураны шыныа жааннан 5 минут ткеннен кейін, саусаымыз абышаа жабыспайтынын тексереміз. Аппретура абышасыны жабысатыы тотаанша тексеру уаытыны жиілігін азайтып отырамыз.
Б) Термометрді кмегімен тамшылау температурасын анытау.
Тамшылау теспературасын анытайтын рал жо болса, сынап баанасы 150 С, пішін цилиндр трізді болатын термометрді олдануа болады. Сына тмендегідей жргізіледі.
Сулы моншада балытылан жне мият араластырылан аппретураа термометрді шаригін батырамыз, ол жа жне біртегіс ерітіндіге батады. Термометр ауада суыаннан кейін жне балауыз абаты ккепкеннен кейін термометрді бос пробиркаа іледі. Бл пробирка суы бар стаана салынан. Суды 1 С\минут жылдамдыпен ыздырып, термометр шаригінен балыан балауызды е бірінші тамшысы аан температураны белгілейміз. Тамшылу температурасын белгілеу шін сынаты екі рет жргізеді, сонымен атар екі крсеткішті бір бірінен ауытуы 2 С-дан аспауы керек. Алынан сапа крсеткіштерін нормативті крсеткіштермен салыстыру керек.
Ая киім стіне арналан аппретураларды (нормативі) сапа крсеткіштері
ра ылдыты рамы......................................................10-18%
Кебу жылдамдыы.....................................................................10-15 мин
Ттырлыы (Т-20 С)
Энглер бойынша.......................................................................1,6 сек арты емес
Оствальд бойынша...................................................................3-6 сек арты емес
Жмысты нтижелерін 2-кесте трінде жазу керек.
Жмысты нтижелері 2-кесте
| Аппретураны трі | Крсеткіш | Крсеткішті трі | Нормативке кестігі туралы орытынды | |
| сынаты | нормативті | |||
| Кебу жылдамдыы, минут | ||||
| Ттырлыы (Т=200С) | ||||
| Тамшылау температурасы |
Жмысты соында сыналан аппретураны сипаттамасын, оны рамын, жарамдылыын, сапа крсеткіштеріні нормативке сйкестігін орындылап жазу керек.
Баылау сратары:
1. абаша тзгіш заттар мен ерітінкіштерді трлеріне байланысты аппретураларды алай жіктейді?
2. абышаны иілімдігін арттыру жне аппретураны тсін згерту шін андай заттар олданылады?
3. Аппретураларды тадаанда андай негізгі ережелерге сйену керек?
4. Былары ая киім стін аппретуралау технологиясына андай негізгі талаптар ойылады?
5. Аппретураны андай негізгі сапа крсеткіштерін білесіз?
6. Аппретураны жау тсілдерін атаыз.
дебиеттер тізімі
1. Зыбин Ю.П. и др. Технология изделий из кожи. ,М. ,1975.
2. Фукин . . Технология изделий из кожи, том-І, М. ,1988.
3. Технология производства обуви. ,М. ,1978, часть-7.
4. Раяцкас Б.Л. Практикум по технологии изделий из кожи. ,М. ,1981.
5. Справочник обувщика (технология), под общ.ред. Калиты А.Н. ,М. Т,1988.
дістемелік ралды растыран:
ассистент Джумабекова Г.Б.