Бухгалтерлік шоттар, оларды рылымы жне трлері
Б
Бухгалтерлік есепті мазмны, мні, принциптері.
Басаруды эконгомикалы дістеріні ішінде есеп жмысы ерекше орын алады. Есеп жалпы математика ылымынан блінді. Ертеде цифрлар болмаан со кптеген есептік жмыстарды тастар арылы жасаан. Мысалы: а тас –суды салыын, ара тас – жер салыын белгілеген. Сондытан, кптеген тастар жинайтын. Кейіннен есеп трінде аныталды. Дами келе есеп 3 трлі болды:
1) Жедел немесе оперативтік есеп – бл
2) Статистикалы есеп – бл
3) Бухгалтерлік есеп – бл йымдарды аржы шаруашылы ызметіні жатты трдегі есебі.
Сонымен, бухгалтерлік есепті баытталуы ретінде мекеме туралы барлы экономикалы апараттарды дайындау мен дрыс шешімдерді абылдауа ажетті мліметтерді беру. Осыан байланысты БЕ пні – бірыай ашалай лшемдердегі йымны ызметінде орын алан барлы рдістер мен былыстар.
БЕ VI асыр брын италиянды математик Лука Пачоли шыаранзіні «Шоттар мен жазулар туралы» трактатында. азіргі кезде бухгалтерлік есеп 3 жйеден трады: аржылы есеп, басару есебі, салыты есеп.
БЕ-ті негізгі міндеті болып толыыыы рі сенімді апаратпен амтамасыз ету боландытан, БЕ-те 10 негізгі принципті олдану керек:
1) Есептеу – кірістер саналан кезінде мойындалады, ал шыыстар мен зияндар жмсалан кезде танылады;
2) здіксіздік – ол мекемені ызметін жою немесе шектеу жотыына кз жеткізу яни здіксіз жмыс істеу;
3) Тусініктілік – пайдаланушылара аржылы есеп апараттары тсінікті болуы керек;
4) Мнділік (полезность) – апараттарды олданушыларына мліметтерді пайдалы ммкіншіліктері;
5) Толытылы(полнота) – олданушылара ажетті мліметтерді есепті апаратында максималды толы болуы тиіс;
6) Тратылы(постоянство) – есептік саясатта тадалан дістемеліктер ауыспауы ажет;
7) Сенімділік – бухгалтерлік апараттар атесіз болуы керек;
8) Саты – есептік мліметтерді (активтерді, табыстарды, міндеттемелерді) арты немесе кем баалаудан аула болу ажет;
9) Бейтарапты – аржылы есепкерліктегі апараттарды ешандай брмалаулар болмау керек;
10) Конфиденциялды – есепкерліктегі пиялы апараттарды сыры мият саталады.
Балланс термині дегеніміз не?
Балланс термині латынны 2 сзінен пайда болан bis –екі рет,lans-таразы осыдан балланс тедікті белгілейді.Апараттарды баллансты ортындылау блек крсеткіштерді бірттас байланыстырып жйге келтіреді.
БЕ-ті жйелері
р трлі олданушылар боландытан халыаралы тжірибеде БЕ 3 жйеге блінеді:
1) аржылы есеп – аржылы есепкерлікті жне ызметті барлы объектілеріні есебі;
2) басару есебі – ішкі олданушылара ана арналан шыыстарды, шыындарды жне алымдарды есебі. Оны басару шешімдерін абылдау шін олданады, сондытан кбінесе конфеденциялды.
3) салыты есеп – ксіпорынны тленуге тиісті салытарыны есебі.
Осы келтірілген жйелерді е маыздысы болып аржылы есеп табылады, йткені онда баланс жне баса аржылы есептіліктер дайындалады.
Белгіленген 3 жйе осымша трлерге блінеді:
1) аржылы есепті 2 блігі бар:
а. аралы аржылы есеп
б. ілгерлемелі аржылы есеп
2) Басару есебіні 3 блігі бар:
а. ндірістік есеп
б. дифференциялды есеп
в. жауапкершілік орталытары бойынша есеп
Бухгалгалтерлік есептерді дістері.
Осы принциптерді сатау шін бухгалтерлік есепті зіні дісі бар . бухгалтерлік есепті дісі – бл есептік жйені алдындаы тапсырмаларды орындауа кмек беретін ережелер мен техникалы тсілдер жиынтыы.
БЕ-ті 8 дісін бледі:
1) жаттау
2) Тгендеу
3) Баалау
4) Калькуляциялау
5) Шоттар
6) осарлы жазу
7) Баланс
8) Есептеу
1)жаттау – р бір жеке операцияны санаулы жне сапалы жаынан бейнелейтін мліметтерді тиісті жат трінде тіркеу.
2) Тгендеу – есептік жазуларды наты болуын тексеру. ГОны екі нтижесі болуы ммкін – артышылы пен жетіспеушілік.
3) Баалау – барлы былыстар, заттар ашалай трде есепке алынады.
4) Калькуляциялау – шыарылан бйымны зіндік нын есептеу. зіндік н – бл шыыстарды осындысы.
5) Шоттар – бл мекемені аражаттары мен оларды пайда болу кздері туралы апараттарды жеткізуші. Ол активті жне пассивті болады, р шотты сальдосы бар.
6) осарлы жазу – шаруашылы операцияларды бухгалтерлік шоттарда екі рет, яни бір шотты дебетінде жне екінші шотты кредитінде крсету.
7) Баланс – белгілі бір мерзімге мекемені активтері мен оларды пайда болу кздеріні озалыстарын бейнелеу.
8) Есептеу –
Бухгалтерлік баллансты типтері.
Брутто баллансы-реттеуші баптарды кіргізетін балланс.Реттеуші баптара Н-ны тозуы,амортизация арастырылады.
Нетто б-реттеуші баптарды шегеретін балланс.
Бастапы балланс-есепті мерзімні бірінші кніні б.
орытынды б-есепті мерзімні сонгы кніні б.
Блінетін б-бір мекемені бірнеше касіпорына блінген б.
Жою б-мекемені жойандаы б.
Ішкі б-максималды ашык деталданан б.
Сырты б-мемлекетті задылыымен,есептік саясатпен,сырты олданушылармен аныталатын б.
Арнайы б-бл блек арнайы тарау,жаксы крсетілген б.
Бухгалтерлік шоттар, оларды рылымы жне трлері
Бухгалтерлік шоттар – бл мекемені аражаттарын, оларды кздерін, шаруашылы рдістерін крсету мен баылау шін олданылатын экономикалы топтастыру. Шоттар ксіпорынны ресурстары мен оларды пайда болу кздеріні трлеріне арай растырылады. Блек шоттарды негізгі ралдарды ндірістік есепке алады. Бухгалтерлік шоттар шаруашылы рдістерді сипаттайды. Шоттарды кесте трінде крсетуге болады. Кесте екі бліктен трады: Бірінші блігінде кбейтетін операциялар белгіленеді, ал екінші блігінде азайтатын операцияларды есепке алады.Шотты сол жаы ДЕБЕТ деп аталады (латын тілінде «арыз» деген маынада болады), ал шотты о жаы КРЕДИТ деп аталады (латынша «алуа тиіс» дегенді білдіреді.
Дт шот Кт
Активтік шоттарда дебет кбейтуді белгілейді, ал кредит азайтуды жеткізеді жне активтік шотта алды ыли дебеттік болады. Схема трінде былай крсетіледі:
Дт А/Ш Кт
| Д/ |
Пассивтік шоотарда дебет азайтуды, ал кредит кбейтуді белгілейді, сонымен оса алдыы ыли кредиттік болады. Схема трінде былай крсетіледі:
Дт П/Ш Кт
| К/ |
Шоттарда операцияны есебін алдытан бастайды. алды баланста тіркеледі. Сонан со шотта операциялар крсетіледі жне соы алды аныталады. Соы алдыты сальдо деп атайды жне келесі формулалармен анытайды:
1) 
2) 
Бл жерде ДС – дебеттік сальдосы;
КС – кредиттік сальдосы;
ДА – дебиттік айналым;
КА – кредиттік айналым.
Айналым – бл шотты операцияларыны осындысы, біра бастапы сальдо кіргізілмейді.
Мысалы, 1010 шотында бастапы сальдо – 5000тг. Бір айда кассада келесідей операциялар болды:
1) Аша кассаа тсті:
А. банктік шоттан – 300 000тг;
Б. сатыпалушылардан – 95 000тг;
В. рылтайшылардан – 15 000тг.
2) Аша кассадан жмсалды:
А. ебек аыа – 300 000тг;
Б. банктік шота – 112 000тг;
Соы сальдоны анытаймыз,
Дт 1010 Кт
| Б.с. 5000 | 2а) 300 000 2б) 112 000 |
| 1а) 300 000 1б) 95 000 1в) 15 000 | |
| Ай: 410 000 | Ай: 412 000 |
| С.с. 3 000 |
Сальдоны соы = 5 000 + 410 000 – 412 000
Бухгалтерлік шоттарды трлері:
1) Операцияларыны клеміне арай:
А. синтетикалы – бл жинатау шоттар
Б. аналитикалы – бл талдамалы
2) Баытталуына арай:
А. негізгі
Б. реттеуші
В. операциялы
Г. транзиттік
Д. баланстан тыс