Жж. азастан. Дадарысты басталуы.
1970 жылы ндірісті тиімділігін арттыру нтижесінде нерксіп німдеріні су крсеткіші 70%-ды рады. 60-жылдарды екінші жартысында ауыл шаруашылыыны жалпы німі де 28% сті. 60-жылдары, 70-жылдарды басында басталан реформалар бірте-бірте тежеле бастады. оамды ндірісті тиімділігін арттыру жзеге аспады. Экономикалы леуетті арттыру республиканы орын пайдалану, шикізат жне отын-энергетикалы ресурстарын айналыма енгізу арылы жрді. 1970-1985 жылдар арасында нерксіп німіні жалпы клемі екі есеге сті, ал машина жасау, химия нерксібі німі ш есе артты. Мыа жуы нерксіп орындары мен цехтар іске осылды. Олар Казак газ деу зауыты, Шевченко пластмасса зауыты, араанды резеке-техникалы буйымдарын шыаратын зауыты, Павлодар жне Шымкент мнай деу зауыттары, араанды металлургия комбинатындаы а аылтыр шыару цехы, Екібастз жне Ермак ГРЭС-І, апшаай ГЭС-І. Жйрем тау-кен комбинаты жне т.б. болды. Маыстау, аратау-Жамбыл жне Павлодар-Екібастз ауматынерксіптік кешендері рылды. Кеестік экономика негізінен директивалы станым мен орталыты жоарыдан бйры беру дісі арылы басарылды. азастан нерксібіні 50%-ы одаты министрліктерді арауында болды. Одаты министрліктер республиканы мддесін кздемеді, леуметтік салада, лтты кадрларды дайындауда, оршаан ортаны орауда (Семей полигоны мен Аралды экологиялы апата ушырауы) иыншылытар туындады. Мысалы, сол кезеде Арал теізіні дегейі 14 метрге, ауматы клемі 40%-а, су клемі 60%-а тмендеді. Тартылан теіз тбі тз ошаына айналды. Мндай жадай гепатит, туберкулез сияты эпидемиялы ауруларды суіне кеп соты, сонымен атар онкологиялы ауруларды крсеткіші бл елді мекенде ода крсеткішінен 15 есе асып тсті. 6717 км2 ауматы алып жатан Байоыр арыш айлаында да экологиялы мселе ете крделі болды. азастан территориясыны4,6 млн. га аумаы оны пайдаланылан зымырандар ондырылатын жерге айналды. Онымен оса Семей атом полигонында зиянды 200 жер асты нысаны (штолня) болды. КСРО-да жасалынан 715 ядролы жарылысты 470-і азастанда жасалды. Каспий маы ойпатындаы Азгир полигонында 17 жер асты жарылысы, республиканы баса жерлерінде таы 21 жарылыс іске асырылан. 70-80жылдары азастанны экономикасында шикізат ндіру басымдыа ие боландытан, халы ттынатын тауарларды 60%-ы баса одатас республикалардан келінді, ал оны кпшілігі азастанда ндірілген шикізаттардан дайындалды. тмендеуі траты былыса айналды. Мал шаруашылыыны с асыраудан баса салалары кіріссіз шаруашылытара айналды. Егер 1970 жылы зін-зі атай алмаан колхоздар мен совхоздарды лес салмаы 15% болса, 1985 жылы бл крсеткіш 51%-а жетті. Мысалы, ойды саны 1971-1981 жылдары 3,4 млн. баса ссе, 1981-1985 жылдары су тотаан. ой етін ндіру 1970-1985 жылдары 19%-а ысарды, оны ндылыы да тмендеді. Дние жзіндегі ауыл шаруашылыына жарамды е лкен (603 миллион га) жері болса да, (мысалы, АШ-та ол 431,5 млн. га, Канадада 78 млн. га), Кеес Одаы 1981-1985 жылдары лемдегі е ірі азы-тлік сатып алушы елге айналды. Бл кезеде КСРО жыл сайын шеттен 3,8 млрд доллара азы-тлік сатып алып отырды. 1985 жылы КСРО-даы рбір шінші белке нан, рбір екінші ораптаы макарон шет елдерден - АШ, Канада, Аргентина, Тркиядан сатып алынан астытан дайындалды. 1970-1980 жылдары халыты наты табысы тмендеп кетті. Халы ттынатын тауарлар тапшылыы сіп, кні бойы дкендерде кезекте тру дадыа айналды. 1985 жылы азастанны орташа жадайдаы трыны кпшілік ттынатын тауар алу шін екі-ш айлы жалаысын жмсаса, ал алан тоыз-он айды жалаысы тауар тапшылыына байланысты жмсалмай алды. 1985 жылы КСРО-да тауар шін дкендерде кезекке труа халы шаруашылыында жмыс істейтін 35 млн. адамны жылды орына жмсалатын жмыс уаыты шыындалан. Кеес Одаында оамды саяси мірде «басаша ойлауа» ысым крсетілді. Оны наты мысалы, О. Слейменовты 1975 жылы шыан «Аз и Я» деген кітабына тыйым салынуы. Оан пікір жазан «Молодая гвардия», «Москва», «Звезда» жэне т.б. журнал беттерінде авторды идеологиялы талаптардан ауытып кетті деп айыптады. Авторды зі идеологиялы ысыма алынды. 1979 жылы Целиноград оиасы лтты атынастарды шиеленісуіні жне аза халыны мддесімен санаспаан орталыты ктемдік саясатыны крінісі болды. СОКП ОК Саяси бюросы 1979 жылы кктемде азастанда, орталыы Ерейментауда болатын, неміс автономиялы облысын ру туралы шешім абылдады. Оан Амола, Павлодар, араанды, Ккшетау облыстарыны немістер тыыз оныстанан біратар аудандарын беру кзделді. Орталыты бл ділетсіз шешіміне аза жастары бірден жауап берді. Партия шешіміне арсы Целиноградта, Атбасарда, Ерейментау жне Ккшетауда бейбіт шерулер мен демонстрациялар болды. Міне, аза халыны осындай саяси белсенділігінен аймыан Компартияны ОК абылдаан шешімін згертуге мжбр болды. КСРО сырты саясатта халыаралы беделін ныайту жне Ауанстанда саяси стемдік орнату масатында 1979 жылы 27 желтосанда Ауанстана Кеес скерін кіргізді. Бл саясата жауап ретінде АШ Кеес Одаына асты сатуа тыйым салып, Мскеуде тетін жазы олимпиадалы ойындара атысудан бас тартты. Б-да 104 мемлекет Кеес Одаыны Ауанстана арулы кштерін енгізуге арсы шыып, бл адамын айыптады. Кеес скерлеріні «шектелген контингенті», яни 80 мы скер Ауанстанда 1989 жылды 15 апанына дейін соыс имылдарын жргізді. Ресми деректер бойынша, Ауан соысында Кеес Одаынан барлыы 13 мы адам аза болды, 37 мы солдат пен офицер р трлі жараат алып, мгедек болып алды, ал жздеген жауынгер елге айтып оралмады. 1982 жылы арашада КОКП ОК Бас хатшысы Л. Брежнев айтыс боланнан кейін партия жетекшілігіне Юрий Андропов келді. Ол Кеес Одаын 1984 жыла дейін ана басарды. Ю. Андропов мемлекет басшылыына келгенге дейін КСРО Мемлекеттік ауіпсіздік комитетін басаран еді. Сол себепті оны басшылыы елдегі оамды жне ебек тртібіне ерекше маыз беру-ден басталды. Ю. Андроповты саясаты партиялы билікті з ішінде ата тртіп орнату мен оамдаы параорлы пен маскнемдікке арсы крес жргізу болды. Біра та белгіленген шаралар жзеге аспай алды. Себебі Ю. Андропов 1984 жылы апанда айтыс болып, КОКП ОК Бас хатшылыына К. Черненко келді (19841985). Ол Ю. Андропов бастаан істі ескерусіз алдырып, елді басаруда міршіл-кімшіл дістерге сйенді. Сонымен 1970-1980 жылдардаы дадарыс былысы оамды мірді барлы саласында тередей берді.
Экономикадаы дадарысты ахуалды пісіп жетілуі нерксіп німдерін шыаруды тмендеуі мен лтты табысты азаюынан айын крінді. Егер 1970-1975 жылдары нерксіп німіні жылды суі 8,4% болса, 1980-1985 жылдары 3,8%-а, ал лтты табыс осы жылдары 4,4%-дан 1,4%-а дейін тмендеді. Осындай жадайда 1977 жылы КСРО-ны жаа Конституциясы абылданып, онда Кеес халы «дамыан социализм» кезеіне тті деп жарияланды. Экономиканы міршіл-кімшіл басару дісі материалды ынталандыруды жоа шыарып, экстенсивті даму, мемлекеттік меншікті стемдігі, жмысшыларды нерксіп ралдарынан алшатату, орталыты билеп-тстеу жадайына алып келді. азастан экономикасы 1980 жылдары дадарыса тірелді. Республикада егістік клемі те лкен болды, тек астыты зі 25 млн. га жерге себілді. Солай бола трса да, нім жинауды