Этикалы категорияларды леуметтік маыздылыы.
Этиканы категориялары бip-бipiмен тыыз байланыстытыта боланы соншалы, олар бip-біріні, мазмнын ашады. Яни белгілі 6ip этикалы категориянын мазмнын екінші 6ip этикалы категорияны пайдалану арылы ашуа болады. Мысалы абырой категориясын жауапкершілік, тртіптілік, батылды, ержректілік жне т.б. категория оларды пайдалану арылы ана тсінуге болады. Ержректілік категориясыны мазмны батылды, шыдамдылы, ажырлылы, айраттылы жне т.б. категорияларды кмегімен ашылады. ділдік категориясын адамсюшілік, шыншылды, кепейілділік, ебексйгештік жне т.б. категорияларсыз тсіну ммкін емес.
Этикалы категориялар тым кп, оларды сондытан белгілері бойынша біріктіріп топтап арастырады. Біз оларды пайдалануы жне мн-маынасы бойынша келесі дей ш топа бліп арастырамыз:
Бірінші топты — моральды сана категориялары райды. Олара жататындар: айырымдылы, злымды, т.б. Жалпы негізгі этикалы категорияларды барлыын осы топа осуа болады.:оральды каида, моральды норма, моральды сезім, адамгершілік масат, моральды тадау жне т.б.
Heгізгі этикалы категорияларды барлыын моральды сана категориялары деп те атауа болады. ceбe6i, олар моральды андай жаын крсетсе де соларды барлыы моральды санада тіркеледі. Моральды сананы мнді категориялары: айырымдылы, злымды, борыш, абырой, ар-ождан жне т.б. Аталан категорияларды адамгершілік арым-атынастар мен моральды тжірибеден бліп арастыруа болмайды, ce6e6i, мундай жадайда олар здершщ непздерінен айырылады да, бос абстракциялара айналады. айырымдылы пен злымды, ділдік пен ділетсіздік туралы жай, мірден тыс гімелерді ешбір мні жо. Kерісінше, олар демагогияа, немрайдылыа келуі ммкін. Ал егер моральды сана категориялары шынайы атынастар мен рекеттерді крсетіп, олара белсенді трде сар етсе, онда олардь маызы да артатыны сзсіз.
Екінші топ категориялары — бл адамгершілік атынастар категориялары. Олара мыналарды жатызуды болады: адамгершілік зара рекеттер, адамгершілік шиеленіс, моральды бедел жне т.б.зіні функционалды ролі бойынша адамгершілік атынастар моральды субъектiлерді зара арым-аты-настарынь крінісі болып табылады. Бл атынастардь адамгершілік деп баалануыны ce6e6i олар досты, асты, cepiктестік, ceнім, сыйласты, екіжзілік жне т.б. моральды баалаулармен сипатгалады.
шінші топ категориялары — бл моральды тжірибе немесе функционалды-жріс-трыс категориялары. Оларда тланы белгілі 6ip моральды асиеттерді тжірибеде, кнделікті мірде жзеге асыру рдісі крініс табады. Мндай категорияларды атарына жататындар: моральды (немесе моральа айшы) рекет, моральды салдар мен санкциялар. Олар арылы моральды борыш, абырой, батырлы немесе ораты, ділдік немесе ділетсіздік, адалды немесе сатынды, кепейілділік немесе жауызды жне т.б. адамгершілік сана категориялары крінісі табады. Бл топ категорияларында моральды адамдар арасындаы атынастарды реттеушілік ролі ретіндегі масаты ашылады.
Этикалы категорияларды ерекшеліктерін, трлерін жне мнін арастырудь теорияль ана емес. жалпыдістемелік те маызы те зор. Оларсыз ксіби-этикалы категорияларды талдау ммкін емес, ce6e6i, олар жалпы этика категорияларыны натыландырушысы болып табылады. Бл категорияларды санды ауымы те ке, сондыктан да, 6iз оларды ішіндегі маыздыларына ана тоталды.
Баылау сратары:
1. Этикалы категорияларды ерекшеліктерін атаыз?
2. Этика категориялары дегеніміз не?
Дріс 4. Мораль. Мораль функциялары, оны рылымы жне элементтері.
Дріс масаты: Моральды тсінігі, мні, рылысыны негізгі элементтері, функциялары жне ы орау органдары ызметкерлеріні мораль нормалары мен принциптерін анытау.
Таырыпты сратары:
1.Моральды тсінігі жне мні.
2.Мораль рылысыны негізгі элементтері.
3.Моральды функциялары.
4. ы орау органдары ызметкерлеріні мораль нормалары мен принциптері.
1. Моральды тсінігі жне мні.
оам реттеушіліксіз мір сре алмайды, себебі адамдарды арым-атынасын реттеуші тетік керек. оамды атынастарды реттеу тетігі – нормалар.Нормалар з кезегінде, леуметтік жне техникалы болып екіге блінеді.
Техникалы нормалар – лшемдік бірліктері бар (микрон, мм, мгр). Мысалы осалы заттарды допускісі.
леуметтік нормалара ыты, мораль, діни, саяси, эстетикалы, дет, корпоративтік нормалар жатады. Мораль нормалары дегеніміз – бл жаманды пен жасылы, ділеттілік пен ділетсіздік трысынан адамдарды мінез-лытарын реттейтін нормалар мен аидаларды жйесі. Оны ы нормаларынан айырмашылыы мораль нормалары адамдарды сана-сезімінде жазбасыз саталады, рпатан-рпаа ауызша беріледі. Оларды орындамааны шін зады жауапкершілікке тартылмайды. Мораль нормалары мемлекет пайда болана дейін пайда болан, ал ы нормалары мемлекетпен бірге пайда болан, сондай-а мораль нормаларыны рамы крделі, ке мазмнмен сипатталады жне оамды пікірмен немесе йреншілікпен амтамасыз етіледі. Мораль нормалары кез-келген оамда болады жне адамдарды кез-келген тртібі жан-жаты бааланады. Мораль нормалары оамды санада, дет-рып, салт-дстр трінде крініс табады. Мораль нормалары кне заманнан адам оамымен бірге мір сріп, диалектикалы процесс арылы дамып, ныайып келеді. Мораль нормалары арылы оамдаы атынастарды зара байланысы згеріп, жаарып, дамып жатады. Сол арылы оамны згеруі, жааруы прогрестік жолмен дамып жатады.