Рылымдалан деректер. Аралы жне жалпы ортындылар.

СТУДЕНТТЕРГЕ АРНАЛАН

АПАРАТТЫ –ДИДАКТИКАЛЫ БЛОК

ЖНЕ ДІСТЕМЕЛІК НСАУЛАР

ТЖРИБЕЛІК САБАА

Таырып №

Апаратты деу ралдары. MS Excel деректер оры ретінде. Аралы ортынды. Консолидация.

Жинатау кестесі жне диаграммасы.»

 

 

 

растырушы

аа оытушы Дихамбеков Ж.К.

 

Семей, 2011 ж.

 

«Студенттерге арналан апаратты-дидактикалы блок жне дістемелік нсаулар тжрибелік сабаа: Таырып № «Апаратты деу ралдары. MS Excel деректер оры ретінде. Аралы ортынды. Консолидация. Жинатау кестесі жне диаграммасы.»

 

кафедра (курс) мжілісінде арастырылды 2011жыл

Хаттама №

 

Курса жауапты Буланова Р.К.

 

 

 

1. Таырыбы: «Апаратты деу ралдары. MS Excel деректер оры ретінде. Аралы ортынды. Консолидация. Жинатау кестесі жне диаграммасы.»

2. Оу саат саны: : 3 академиялы. саат (150 мин)

3. Таырып зектiлiгi(оу длелдемесi): Деректер оры ретінде рылан электронды кестелермен жмыс жргізуге дадылану.

4. Сабаты масаты : Деректер оры ретінде рылан электронды кестелермен орындауа болатын негізгі рекеттерді мегеру.

5. Оыту міндеті: Деректер орымен жмыс істеуге, ортынды шыаруа жне жинатау кестесін руа машытандыру

6. Студент бiлуге тиiс:

КП Microsoft Excel интерфейсіні рылымы:

1. Microsoft Excel жаттарын жмыса осу.

2. Кестелік процессор терезесіні: олданба жне жат – негізгі элементтері.

3. яшы пен яшытар блогын белгілеу.

7. Студент iстей алуа тиiс:

- Мзірді олдану,

- Сбат терезелерімен жмыс істеу,

- Кестеде бір жне кп дегейлі срыптау жргізу,

- Аралы жне жалпы ортынды кестесін ру,

- Жинатау кестесін ру,

- жаттаы кестелерді консолидациялау.

8. Сабаа дайындалу сратары :

- негiзгi бiлiм бойынша :

1. Microsoft Exce жаттарын жмыса осу.

2. Кестелік процессор терезесіні: олданба жне жат – негізгі элементтері.

3. яшы пен яшытар блогын белгілеу.

4. Сбат терезелері, оларда мліметтерді крсету жне енгізу.

- осы саба таырыбы бойынша:

1. Деректер орын ру

2. Срыптау бірдегейлік жне кпдегейлік

3. Сзгі. Сзгі ою. Белгілі деректер бойынша жне олданушы сзгісі кмегімен деректер диапазоны бойынша сзгілеу жргізу. Деректерді айтару. Сзгіні алып тастау.

4. Деректерді рылымдастыру. Аралы жне жалпы ортындылар. Аралы жне жалпы ортындылар кестелерін жасау..

5. Консолидация. Консолидацияланан деректер кестесін ру.

6. Жинатау кестесі есебі жне диаграммасы. Жинатау есебі жне диаграммасын ру.

Дебиеттер

Негiзгi дебиеттер:

1. Дихамбеков Ж.К., Барлы мамандытар бойынша Информатика пнінен 1-курс студенттеріне арналан дістемелік нсауларды апаратты блоктар жинаы, Семей, 2009, 121-124

2. Абдуакитова А.Е., «Excel 2007» жне Медициналы информатика, оу ралы, Семей, 2010, 57-57

3. Изтлеуов М.К. жне басалар, Атбе, 2005, 260 – 283.

осымша дебиеттер:

1. Камардинов О. Информатика. Алматы : ылым, 2004, 227-235

2. Кафедра дайындаан таырып бойынша методикалы ралдар

3. Дихамбеков Ж.К., Информатика пнінен Кестелік процессор Microsoft Excel таырыбына тестер жинаы, Семей, 2010, 22-27

 

10. АПАРАТТЫ-ДИДАКТИКАЛЫ БЛОК (АННОТАЦИЯ, ПОСОБИЯ)

Кестелік процессор Microsoft Excel тек ана кестелік деректер бойынша есептеулер жргізуге ана емес, сонымен бірге, деректерді срыптауа немесе белгілі шарттар бойынша тадауа ммкіндік беретін, деректер оры ретінде де олданылады.

Microsoft Excelді деректер оры ретінде олдананда деректер кестеге жазылады жне кестеде р баан есімделуі керек, яни баан есімдері жолында біріктірілген яшытар болмауы керек. Егер кестедегі деректерді дрыс тсіну шін баандар есімдерінде біріктірілген яшытар болу керек болса (сурет 1, 2-ші жол), онда есімдерге бірнеше жол арнау керек. Оларды е тменгісінде біріккен яшытар болмауы жне барлыы есімделуі керек (сурет 1, 3-ші жол).

Срыптау.

Деректер орымен орындалатын жмыстарды бірі – ол деректерді белгілі бір тртіппен крсету, яни деректерге срыптау жргізу. Срыптауды деректерді бір не бірнеше баандары бойынша жргізуге жне екі баытты біреуімен жргізуге болады: А-дан Я-а арай су не Я-дан А-а арай кему баытында.

Деректер орыны бір бааны бойынша срыптау жргізу керек болса, осы баандаы бірнеше деректерді белгілеп, келесі екі рекетті бірі орындау керек:

1) не «Бас» – «деу» тобындаы «Срыптау жне сзгі» - «А-дан Я-а арай срыптау» не «Я-дан А-а арай срыптау»

2) не «Деректер» - «Срыптау жне сзгі» тобындаы не

Срыптау кезінде жол толыымен срыпталатын баандаы дерекпен бірге орын ауыстырады.

Деректер орыны бірнеше бааны бойынша срыптау жргізу керек болса, онда

1) кестеде бірнеше деректерді белгілеу керек;

2) «Срыптау» сбат терезесін (сурет 2) шаыру керек. Ол шін орындалады

А) не «Бас» - «деу» тобындаы «Срыптау жне сзгі» - «Кйленетін срыптау...»

Б) не «Деректер» - «Срыптау жне сзгі» тобындаы «Срыптау»;

3) «Срыптау» сбат терезесінде бірінші дегейлік срыптау шартын ою шін орындау керек:

А) «Баан» «Бойынша срыптау» рісіндегі стрелканы шертіп, пайда болан баан есімдері тізімнен ажеттісін тадау,

Б) «Срыптау» «Мндер» рісіндегі стрелканы шертіп деректерді андай трлері: мндер, яшы тсі, арып тсі, яшы белгісі – бойынша срыпталу жргізілетінін крсету,

В) «Тртіп» рісіндегі стрелканы шертіп, тізімнен срыпталу баытын «А-дан Я-а» не«Я-дан А-а», не «кйленетін тізім...тадау керек;

4) «Дегей осу» батырмасын шертіп, пайда болан жолда 3-ші рекеттегіндей екінші дегейлік срыптау шарттарын енгізу керек;

5) 4-ші рекетті айталап шінші, тртінші жне т.с.с. срыптау дегейлеріні (64 баана дейін) шарттарын оюа болады;

6) Срыптау шарттарын орнатып болан со, срыптау жргізуді растап «OK» батырмасын шерту керек.

 

Сзгілеу.

Егер ор кестесіндегі деректер тізімі те лкен болса, онда срыптау онша ыайлы рекет емес. Мндай жадайда, тек ана крсетілген ажетті деректерді беретін, сзгілеуді олданан дрыс.

Паратаы деректерді сзгілеу арылы ажетті апаратты жылдам табуа жне тадауа болады. Сзгілеуді деректерді бір не бірнеше бааны бойынша жргізуге болады. Сзгі кмегімен крінетін деректерді ана емес, шыарылан деректерді де баылауа болады. Сзгілеуді тізімнен тадалып алынан крсеткіштер арылы не ажетті деректер шін арнайы сзгілеу шарттары арылы жргізуге болады.

«Іздеу» рісі арылы сзгілеу жргізгенде сзгі интерфейсінде мтінді жне сандарды іздестіруге болады.

Деректерді сзгілеу кезінде бір не бірнеше баандардаы мндер сзгілеу шартына сай келмесе, осы мндер бар жолдар толыымен жасырылады. Сзгілеуді санды, не мтіндік, не мтіні не тстік пішім олданылан яшы тсіне байланысты жргізуге болады.

Сзгілеу жргізу шін мынандай рекеттерді орындау керек:

1) Электронды кестені деректерін (таырып жолынан баса) толы не блігін белгілеу керек;

2) Баандар таырыбы жолына сзгі белгісін (сурет 3) ою шін орындау керек:

А) не «Бас» -«деу» тобындаы «Срыптау жне сзгі» - «Сзгі»,

Б) не «Деректер» - «Срыптау жне сзгі» тобындаы «Сзгі» ;

3) Сзгілеу жргізілетін баан таырыбындаы стрелка белгісін шертіп, сзгілеу шартына олдануа болтын мндер тізімін (сурет 4) шыарып алуа болады. Ескерту: Баандаы деректер тріне байланысты «Мтіндік сзгі» не «Санды сзгі» бйрыы шыады (сурет 4). Оларды баыныы мзірлеріндегі бйрытар (сурет 5) ртрлі болады.

Санды не мтіндік сзгісіні кезкелген элементін (сурет 5) тадаса, «олданушы сзгісі» сбат терезесі (сурет 6) шыады. Осы терезені кмегімен сзгілеу деректерді белгілі бір диапазоны шін жргізіледі (сурет 6).

4) Сзгі шартын тізімнен тадау шін: а) «Барлыын белгілеу» алдындаы жалаушаны алып тастап, б) сзгі шарты болатын деректер алдына жалауша ойып, «ОК» батырмасын шерту керек (сурет 4). ордаы сзгілеу шартына те деректері бар барлы жолдар крсетіледі де, алан жолдар жасырылады. Мысалы, 4-суретте сзгілеу баанында 8, 10 жне 13 сандары бар жолдарды крсететін сзгі ойылан.

5) Егер тізімдегі деректер (сурет 4) бойынша сізгілеу арастырылып орыран жадайа келмейтін болса, онда «Мтіндік сзгі» не «Санды сзгі» бйрыын шерту керек. Пайда болан санды не мтіндік сзгілер тізімінен (сурет 5) ажеттісін шертіп, ашылан «олданушы сзгісі» сбат терезесін (сурет 6) толтырып, «ОК» батырмасын шертіп растау керек. 6-шы суретте крсетілген «олданушы сзгісі» сбат терезесінде сзгіленетін баанда 451 мен 872 аралыындаы деректер бар жолдарды крсететін шарттар ойылан.

Сзгілеуден со барлы деректерді крсету шін, яни жасырылан жолдарды айта шыару шін, сзгіленетін баандаы сзгі белгісін шертіп, «Брін белгілеу» бйрыын шерту керек.

Сзгіні алып тастау сзгіні ою рекетімен орындалады:

А) не «Бас» -«деу» тобындаы «Срыптау жне сзгі» - «Сзгі»;

Б) не «Деректер» - группы «Срыптау жне сзгі» тобындаы «Сзгі».

рылымдалан деректер. Аралы жне жалпы ортындылар.

Кесте тізіміндегі деректерді топтау жне осындылау шін 8-ге дейін дегейден тратын (1,2,3 сурет 7,1) рылым жасалады. Бір дегейде р топ жеке рылымдастырылады (сурет 7, 5). р ішкі рылым оны символдары ретінде олданылатын сандарды лкенімен (2,3 сурет 7.1) белгіленеді. рылым символын рылымдастырылан жатты крінісін згертіп, алдыы сырт дегей деректерін толы крсету шін пайдалануа болады. Толы деректерді крсету не жасыру шін «плюс», «минус» табаларын немесе рылым дегейін крсететін 1, 2, 3 сандарды шертуге болады. Толы деректер ол бастапы деректері бар жолдар не баандар. ортындылар рылымдар (Сурет 7-де - ВостокАпрВсего, ВостокМарВсего, ЗападАпрВсего, ЗападМарВсего) бойынша жне толы деректер бойынша ( Сурет 7-де Все продажи) есептеледі. Егер рымдастыру жолдар бойынша жргізілетін болса, толы деректер ортындыдан жоары орналасады, ал рылымдастыру баан бойынша жргізілетін болса, толы деректер ортындыдан оа арай орналасады. р топ шін ортынды жолды не баанды немесе толы деректерді жылдам крсету шін жолдан (тмендегі мысалда крсетілген), не бааннан не жол мен бааннан тратын кп дегейлі рылым руа болады.

Мысалы, 7-ші суретте:

1- Дегейлер жолын кру шін ажетті рылыма сай символдарын шерту керек.

2- 1-ші дегейде барлы жолдар бойынша толы деректерімен сату осындысы (Все продажи).

3- 2-ші дегейде р айдаы р айматаы сату осындысы (ВостокАпрВсего, ВостокМарВсего, ЗападАпрВсего, ЗападМарВсего) .

4- 3-ші дегей толы деректі жолдар (11-ден 13-ке дейінгі жолдар).

5- Кп дегейлі рылымда деректерді жасыру не крсету шін шертілетін жне рылым символдары.

«Аралы ртынды» бйрыы кмегімен баан шін аралы жне толы ортындыны автоматты трде есептеледі. Аралы ортынды «ортынды функция» кмегімен есптеледі. «ортынды функция» жинатау кестесі есебінде деректерді біріктіргенде, не консолидация кестесінде ортынды есептегенде колданылатын есептеу трлері. «ортынды функциялара» осындыны, орташа мнді, максимумды, минимумды, кбейтіндіні, сандар санын, ауытуды, ыысу ауытуын, дисперсияны, ыысу дисперсиясын есептейтін функциялар жатады. р баан шін ортынды функцияны бірнеше трін олдануа болады.

Егер кітап шін формула бойынша автоматты есептеу тадалан болса, онда «Аралы баылау» бйрыы кмегімен толы деректерді р згерісінде аралы мндерді жне жалпы ортындыны автоматты трде айта есептетуге болады.

Жалпы ортындылар толы деректер бойынша емес, аралы ортындылар негізінде есептеледі.

Аралы ортындыны жне жалпы ортындыны бір дегейін ою шін орындау керек:

1) Аралы ортынды есептелетін баандарды р айсысыны таырыбы бар, ал баандаы деректер бір текті, жне бос жолдар мен баандар жо екендігіне кз жеткізу керек.

2) Диапазонда яшыты белгілеу.

3) Кестедегі (деректер орындаы) деректерді срыптау, ммкін болса кп дегейлі, жргізу керек: «Деректер» - «Срыптау жне сзгі» тобындаы «Срыптау». Мысалы, 7–ші суретте срыптауды бірінші дегейі «Регион» су баытында, екінші дегей «Месяц» су баытында, шінші дегей «Продажи» су баытында.

4) «Деректер» - «рылым» тобындаы «Аралы ортынды» орындап «Аралы ортынды» сбат терезесі ашу.

5) «рбір згерісте»рісінде ортынды есептелетін баан тадалады (сурет 8). 7-ші суреттте « Месяц» бааны.

6) «Операция» рісінде аралы ортындыны есептейтін ортынды функция тадалады. 7-ші суреттегі мысалда осындыфункциясы тадалан.

7) «ортынды осу» рісінде ортынды жасауа ажетті деректері бар рістер есімдері алдына жалауша ою ажет. 7-ші суреттегі мысалда жалауша Продажиалдына ойылан.

8) р ортындыдан со автоматты трде пара зілісін амтамасыз ету шін «Топтар арасында пара соы» алдына жалауша ою керек.

9) ортынды жолды деректер жолы стінде орналастыру шін «Кортынды деректер астында» алдындаы жалауша алып тасталынады. ортынды жолды деректер жолы астына орналастыру шін. 7-ші суреттегі мысалда жалауша «Кортынды деректер астында» алдына ойылан.

10) ойылан ортындылар айталанбауы шін «Аымды ортындыларды алмастыру» алдынан жалаушаны алып тасталынады.

11) ажет болан жадайда «Аралы ортынды» бйрыын осымша ортындылар жолын осу шін 1-ден 7-ге дейінгі адымдарды баса функцияларды олданып айталауа болады.

Аралы ортындыны сырты дегейін ою шін орындау керек:

Аралы ортындыны жне жалпы ортындыны бір дегейін ою рекеттерін 4-ші адымнан бастап орындау керек.

5-ші адымда «рбір згерісте» рісінде ортынды есептелетін баса баан осу керек. 7-ші суреттегі мысалда Регионбааны тадалан.

Баса рекеттер сол алыпында орындалады.

Консолидация.

Бірнеше паратар нтижелері бойынша ортынды жасау жне есеп ру шін жеке паратардаы деректерге негізгі парата консолидация жасалады. Консолидация жасалатын паратар негізгі пара орналасан кітапта, немесе баса кітапта болуы ммкін. Консолидациялаан деректерді жаартуды жне жалпылауды немі не ажеттілікке байланысты жргізуге болады.

Мысалы, р айматы ндірістерді шыыс паратары болса, онда консолидацияны осы деректерді шыыс корпоративтік параына айналдыруа болады. Бл негізгі парата барлы ндірістер бойынша жалпы жне аралы сату клемдері, оймадаы аымды тауарлар саны жне жоары сранысты німдер жнінде мліметтер орын алуы ммкін.

Деректерді консолидациялауды екі діс жолы бар.

Орналасуына байланысы консолидация.Бл дісті олдануа болады, егер ртрлі кздегі деректер бір текті реттелген болса жне олар бір шаблонмен дайындалан болса, яни баандар мен жолдар бірдей аталан болса.

Категорияа байланысты консолидация.Бл діс олданылады, егер ртрлі кздегі деректер ртрлі реттелген болса, біра баандар мен жолдар бірдей аталан болса (мысалы, кестелер бірдей лгімен жасалан біра элементтері ртрлі немесе элементтеріні саны ртрлі).

Деректерді консолидациялау шін «Деректер» осымшасыны «Деректермен жмыс» тобындаы «Консолидация» бйрыы олданылады. Консолидация жасау шін формулаларды немесе жинатау кесте есебін пайдалануа болады.

Консолидациялау жргізу шін орындалады:

1) Консолидацияланатын рбір парата деректерді тменде крсетілгендей дайындау керек.

· Деректерді барлы диапазондары тізімдік пішім трінде крсетілуі керек: баандарды бірінші жолында баан есімдері жазылан, баса жолдарда біртекті деректер орналасан, бос жолдар мен баандар жо.

· рбір диапазон блек паратарда болуы ажет. Диапазондар консолидация жасалатын парата болмауы керек.

· Диапазондарды лгілері бірдей болуы ажет. Егер консолидация жиі жасалып отырылуы керек болса, онда паратарды бірдей лгілі шаблон кмегімен жасаан дрыс.

2) Негізгі бетте консолидацияланан деректер орналасатын ауматы жоары сол жа брышын шерту.

3) «Деректер» осымшасыны «Деректермен жмыс» тобындаы «Консолидация» бйрыын орындату. «Консолидация» сбат терезесі шыады (сурет. 9).

4) «Функция» рісіндегі стрелканы шертіп, ашылан тізімнен ортынды функциясын тадау.

5) Егер консолидация жасалатын деректер бар паратар сол кітапты ішінде болса, тмендегі рекеттерді орындау керек:

А) Паратаы деректерді белгілеуге ммкіндік алу шін «Сілтеу» рісіндегі сбат терезесін кішірейтіп жабатын тиекті басу;

Б) Деректері консолидацияланатын бетті жарлыын шертіп, ондаы кестені ажетті диапазонын белгілеп, «Консолидация» сбат терезесін толы ашу тегін шерту;

В) «Консолидация» сбат терезесінде «осу» тиегін шерту жне А мен Б рекеттерін барлы ажетті диапазондарды осу шін айталау;

Г) Консолидацияны жаарту дісін тадау:

· «Бастапы деректермен байланыс ру» алдына жалауша ойылады;

· «Есім ретінде олдану» тобында бастапы диапазондарды ай жерінде есімдер орналасанын крсету шін не «Жоары жолдаы жазулар», не «Сол жа баандаы мндер», не оларды екеуіні алдына жалауша ою керек.