Ішкі несиелік саясатты негізгі басымдылытары
Активтердi млшерi мен рылымы - несиелiк арызды теудi таы бiр кепiлдiгi. Бiра та айта кететiн жайт - барлы активтер несиенi айтарылымдылыын амтамасыз ете алмайды, оларды iшiнде тек меншiк аражаттары (меншiк капиталы) есебiнен рылан ана активтер бл ызметтi атарады. Сол себептен Банк ссуданы беру туралы шешiм абылдар алдында меншiк аражаттарыны жеткiлiктiлiгiне назар аударады.
Компанияны табыс ала алу абiлеттiлiгiн зерттей отырып, Банк сырты факторларды да серiн ескеруi керек. Ол шiн Банк арыз алушыны жмыс iстейтiн нары трiн, компанияны сол салада алатын ролi мен орнын, ткiзудi салалы жадайларын, саладаы бсеке жадайын бiлуi ажет. Сонымен бiрге Банк сол саладаы пайданы нормасыны тмендеуiн не жоарлауын анытайтын маызды iрi компаниялар туралы хабардар болуы мiндеттi.
алыптасып келе жатан экономикалы жадай несие абiлеттiлiктi баалау барысында ай факторды серi басым екенiн крсете жатар. Егер экономиканы рлеу кезеiнде мндай фактор пайда алу абiлеттiлiгi болса, керiсiнше лдырау кезеiнде - бл несиенi айтарылымдылыын амтамасыз ететiн кепiл факторы.
Бан арамастан «Банк Центр Кредит» А шiн арыз алушыны жмыс абiлеттiлiгi мен оны репутациясы маызды болып отыр.
Клиенттi несие абiлеттiлiгiн талдау барысында трлi апарат кздерi олданыдлады:
- клиенттi зiнен алынан млiметтер;
- банк архивiндегi клиент туралы млiметтер;
- клиентпен ксиби атынаса тскен жабдытаушылардан, кредиторлардан, оны ндiрген нiмдерiн сатып алушылардан, банктерден, т.б.алынан млiметтер;
- жеке немесе мемлекеттiк мекемелер мен агенстволардан алынан баса да материалдар (несие абiлеттiлiк туралы есеп берулер, салалы талдау жмыстары, инвестициялар туралы анытамалы жне т.б)
Клиенттi несие абiлеттiлiгiн анытау блiмiнi ызметкерлерi е
алдымен Банк архивiндегi бар материалдарды зерттейдi. Егер арыз алушы брын Банктен несие алса, архивте арызды теу барысында клиенттi жасаан барлы бзушылытары жнiнде млiметтер мiндеттi трде саталуы тиiс.
Клиент жмыс iстеген баса да банктер мен аржылы мекемелерден де маызды млiметтер алуа болады. Банктер, инвестициялы жне аржылы компаниялар клиенттi депозиттерi, телмеген берешегi, шоттарды тлеудегi ыптылыы жне т.б. туралы кп материал мен апарат бере алады. Ал компанияны сауда партнерлерi оан берген коммерциялы несие млшерi туралы млiметтер бередi. Бл млiметтер бойынша арыз алушыны оны айналым капиталын аржыландыру шiн бiреудi берген аражаттарын пайдалану тиiмдiлiгi жнiнде пiкiр алыптастыруа болады.
Несие абiлеттiлiктi анытау блiмiнi ызметкерлерi сонымен атар арнайы маманданан несие агенттiктерден зады немесе жеке тланы аржылы жадайы туралы есеп берудi ала алады. Бл есеп беруде компанияны тарихы, жргiзетiн операциялары, ндiретiн нiмi, филиалдары, тлемдердi теу жиiлiгi, берешегiнi млшерi жне т.с.с. туралы апарат бар.
Апарат жинауды сырты кздерiнi iшiнен берiлген клиент ызмет крсеткен банктерден жне оны жмыс партнерлерiнен алынан млiметтер е сенiмдi деп айтуа болады. Себебi бл млiметтер берiлген компаниямен жаын арым - атынас тжiрибесiне негiзделген.
Таы бiр айта кететiн жайт - конфиденциялды апаратты асаана брмалау немесе дрыс емес олдану екi атысушы жаа да керi серiн тигiзедi, сiресе алынан млiметтердi тарату. Егер клиент з жабдытаушысыны банкке зi туралы жаымсыз пiкiр айтаны туралы бiлiп алса, ол жабдытаушымен рi арай жмысын тотатуы ммкiн. Егер де конфиденциялды апаратты тарауы туралы млiметтер жрта млiм болса, "Банк Центр Кредит" А-на мндай млiметтi ендiгрi ешкiм бермейдi. Сондытан iскер лемде конфиденциялды апаратты беру ережелерi те ата саталады.
Несие абiлеттiлiк туралы срау-талап не ауызша, не жазбаша формада жасалынуы ммкiн. Несие беру туралы тiнiшiн зерттей отырып несиелiк инспектор фирманы инспекциясын орнында жасап, лауазымды адамдармен сйлесуi ммкiн. Фирманы аржылы,операционды, маркетингтiк ызметiн басарушы адамдарды мамандану дегейiн де анытау маызды орын алады.
Фирманы зiне баран кезде алашы интервьюде озалмаан кптеген техникалы сратара шешiм табуа болады, сонымен атар компанияны млкiнi , имараты мен рал - жабдытарыны жадайы туралы, ызметкерлерiнi деттерi мен мiнез - лытары жайлы пiкiр алыптастыруа болады.
Жеке аржылы есеп беру формасында жеке тланы активтерi мен пассивтерi туралы млiмет жиналан. Сонымен атар кепiлге берiлген активтер мен амтамасыз етiлген пассивтер блiнiп ояды. Активтерге мыналарды жатызады: олма - ол ашалай аражаттар, озалмайтын млiк пен т.б., ал пассивтерге - банк алдындаы берешегi, салы бойынша арыздар, кепiлге берген млiк ны, контрактiлер бойынша тлемдер мен т.б. жатызылады.
орытындылай келгенде, банктiк шаын арыз алушыларды несие абiлеттiлiгiн анытау жйесi «Банк Центр Кредит» А –да келесi элементтерден трады:
1. ксиби туекелдi баалау;
2. клиенттi жмысын адаалау;
3. ксiпорын иесiмен банкирдi жеке спаттар жргiзуi;
4. ксiпорын иесiнi жеке аржылы жадайын баалау;
Жеке тланы несие абiлеттiлiгiн баалау сралып жатан аражаттар
млшерiнi оы жеке табысына атынасына, жалпы аржылы жадайды жне млiктi жадайын баалауа, жанясыны рамына, жеке мiнездемесiне, клиенттi несиелiк тарихын негiзделедi. Сонымен, несиелеу процессi несиелiк шарта отырушы екi жаты да мддесiн ескеру керек. Шаруашылы ажеттiлiгiнен пайда болан банктер клиенттi ажеттiлiктерiн анааттандыруа тырысады. Несиелеудi басты масаты арыз алушыны шаруашылыын, оны несие абiлеттiлiгiн жне пайдалылыын дамыту шiн алы шарттар жасау, ндiрiс пен айналым процесстерiнi здiксiз жмысын амтамасыз ету болып табылады.
Сонымен бiрге клиент мддесi несиелiк операцияларды жзеге асырылуыны шешушi факторы болып табылмайды. Несиелеу процессiнi таы бiр шарты - несиелiк арым - атынастарда банк - кредиторды да мддесi де ескерiлуi керек.
«Банк Центр Кредит» А-ны несиелік портфелін басару тжірбиесі
«Банк Центр Кредит»А азастан Республикасыны банк жйесіндегі коммерциялы банк. Банкті несиелік саясаты ртрлі дегейдегі сараптаулардан ткен клиенттерді аржылы ресурстара деген ажеттілігін анааттадыруына, ксіпкерлікті дамуына, жаа лгідегі, жемісті жмыс жасайтын нарыты рылымдарды алыптасуына барынша ыпал жасауа баытталан. Бндай шешімге банк активтеріні жоары сапасын амтамасыз ету ажеттілігі итермеледі. Несиелерді шоырлануы те жоары: 10 е ірі клиентке шаанда несиелік портфельді 54% сйкес келеді.
Банкті пайымдауынша, бизнесі траты дамып келе жатан жне банкпен бірнеше жылдар аралыында тыыз арым-атынаста болан клиенттерде несиелерді шоырлану концентрациясыны туекелі, банкке белгісіз жздеген са ксіпкерлерді несиелеу туекелінен лдеайда тымды. Банкті кзарасы бойынша, мндай шешім ала ойылан масаттара жетуді бірден-бір дрыс жолы.
арыз алушымен жмыс істеу барысында банк жй ана дстрлі кредитор ызметі ауымынан шыып, ендігі жерде ксіпорынны аржылы аымдарды рационалды йымдастыру, несиелік ресурстарды тиімді орналастыру сияты сратар терегіндегі негізгі кеесшісі рлін атарады.
«Банк Центр Кредит»А-ны ішкі несиелік саясатыны негізгі факторинг, форфейтинг, лизинг т.с.с несиелік операцияларды белсенді жргізу барысындаы туекелдер дегейін мейілінше азайтуда жатыр.
«Банк Центр Кредит» А- несиелік саясаты несиелік атынастардаы негізгі басымдылытарды, шешім абылдаудаы стандарттар мен параметрлерді анытай отырып, банкті несиелік ызметтерін келесідей мселелерді шешуге баыттайды:
- Тиімді жобалар мен траты дамып келе жатан субьектілерді аржыландыру негізінде сапалы несиелік портфельді алыптастыру;
- Несиелік портфель мен баланстан тыс міндеттемелерді оптималды рылымы мен клемін амтамасыз ету;
- Орналастырылан банк активтеріні тиімділігі мен ауіпсіздігіні жоары дегейін амтамасыз ету.
Ішкі несиелік саясатты анытайтын жалпы шарттар:
Несиелеу мерзімділік, айтарымдылы, тлемділік, амтамасыздандыру жне арызды масатты олдану негізінде іске асады.
Банк, азастан Республикасыны Задарына, Жарыа жне ішкі ережелерге сйкес экономиканы барлы секторларында, мемлекетті барлы ауматарында несиелік ызметті іске асырады.
Несие нарыында ашалай аражаттарды орналастыру масатында, банк зіне тиесі аржылармен оса, корпорациялардан, мекемелерден, халытан жинаан (депозит трінде) ашаларды, сондай-а ішкі жне халыаралы аржы нарытарынан алан несиелермен депозиттерді жне ресурстарды баса да кздерін (несиелеуге келетін) олдана алады.
Банк коммерциялы, инвестициялы, ттынуа арналан несиелеуді іске асыра отырып, келісім-шарттара сйкес, мемлекеттік бюджетті,банктік мекемелерді, корпорацияларды жне халыаралы аржы ымдарыны несиелік жне баса да несиелеуге болатын ресурстарды масатты орналастыру жніндегі агент ызметінде орындайды.
Банкті несиелік саясатын, банк басармасы жне директорлар кеесі анытап белгілеген зірет аясында, банкті несиелік комитеті іске асырады.
Ішкі несиелік саясатты негізгі басымдылытары
Банкті абылданан даму стратегиясын жне мемлекеттегі экономикалы ахуалды ескере отырып, банкті несиелік саясатыны негізгі басымдылытары келесідей:
Бір арыз алушыа бір-бірімен байланысы байалатын компаниялар топтарына берілетін несие бойынша туекел млшерінешектеулер;
Кесте 4. Несиелерді мерзімі бойынша шектеу
| Берілетін несиені масаты | Несиені шекті мерзімі |
| Мекемені айналым капиталын толытыру | 1,5 жыла дейін |
| Жеке тлалара берілетін ттыну несиелері | 2 жыла дейін |
| Банк ызметкерлеріне берілетін несие | 15 жыла дейін |
| Инвестициялы аржыландыру | 5 жыла дейін |
| Ломбардты несие | 1 жыла дейін |
| Лизинг | 5 жыла дейін |
| Несие желісі бойынша берілетін несиелер | Несиелік желіні шарттарына байланысты |
Несие алушылара ойылатын негізгі талаптар
А) банктер
1. Конрагент банкті азастан Республикасыны территориясындаы жне шет мемлекеттердегі банктерді ызметтерін реттейтін барлы нормативті талаптарды орындауы
2. О бааланатын несиелік тарихты болуы. Брындаы банкаралы несиелік нарытан тартылан барлы міндеттемелерді орындалуы
3. арыз алушы банкті траты аржылы жадайы
4. аржылы аымдар бойынша берілген апараттарды дрыстыын растайтын аудиторлы тексеруді нтижесі
5. Туекел Менеджмент Департаменті абылдайтын, активті операциялар жргізу лимитіні болуы
Б) жеке тлалар
1. баса мекемелерді алдындаы міндеттеріні болмауы
2. несиені тейтін траты табыс кзіні болуы
3. тімді кепіл
4. несие алушыны жауапкершілігі
Коммерциялы банкті несиелік портфелі- оны табысыны, рі активтерді орналастыру туекеліні негізгі кзі.Несиелік портфельді сапасы мен рылымынан банкті аржылы тратылыы, беделі, болашатаы жадайы – туелді. Сондытан да кез-келген коммерциялы банк несиелік портфеліндегі несиелер сапасын атал баылауды астында стайды. Белгіленген стандарттардан ртрлі аутуларды бар-жотыын туелсіз анытайды.
Несиелік портфельді жадайын адаалайтындар:
- Несиелік блімшелерді жауаптв ызметкерлері;
- Несиелік блімдерді басшылары мен филиалдар директорлары;
- Банк траасыны несиелеуге жауапты орынбасары;
- Банкті несиелік коммитеті;
- Банк басармасы;
Несиелік портфельді сапасы туралы есеп Несиелік Комитетке жне Банк Басармасына тапсырылды.
Несиені адаалау несие алушыны аржылы есептері айта талдау, ксіпорын жмысын, кепіл затын тексеру арылы жргізілуі ммкін. Мндай айта тексеру кезінде, несиені банктік несиелік саясатыны аясында болуы тексеріледі.
Кесте 5. Несиелеу клеміні динамикасы
Мерзімі
| Несиелерді клемі | Соны ішінде | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Бас банк | Филиалдар | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Несие- лерді саны | Сомасы мы тг. | Несие- лерді саны | Сомасы мы тг. | Несие- лерді саны | Сомасы мы тг. | ||||||||||||||||||||||||||||||||
Бл таблицадан 2015 жылды наурызындаы берілген несиелерді клемі осы жылды апанына араанда асып тскен, біра наурыздаы несиелерді сомасы 2,1%-ке кеміді.
Наурыз айында несиелерді келесідей сомалары филиалдар бойынша берілген:
- «Банк Центр Кредит» А-ны Астана аласындаы филиалда-1.040.734 мы теге. Апан айымен салыстыранда 1.8 есе кп (587.743 мы теге)
- Асай аласындаы филиалда- 28 млн.тг. (апанда-6,4 млн.тг.)
Біра наурызда несиелерді жалпы сомасы 6% кеміген. Е лкен тмендеулер араанды аласындаы филиалда (85%), Атырауда (59%), Отстік азастан филиалында (51%).
1. араанды аласындаы филиалды ірі клиенті «араанды-Нан» АА наурыз айында несие алан жо, біра 140 млн.тг. темдерін тлеген.
2. Атыраулы филиалды ірі арыз алушысы «Прикаспийбурнефть-Казахстан» ЖШС. Наурызда ашылан несиелік желіні олар аккредетив трінде игереді.
3. Отстік-азастанды филиал несиелік ызметкерлеріні толы еместігінен несиелерді берген жо.
| Мерзімі | Берілу клемдері | Соны ішінде | ||||
| Бас банк | Филиалы | |||||
| Несиелер саны | Сомасы мы.тг | Несиелер саны | Сомасы мы.тг | Несиелер саны | Сомасы мы.тг | |
| 2015ж. атары | 5.521.579 | 3.770.138 | 1.751.441 | |||
| 2015ж.апаны | 9.705.671 | 6.344.934 | 3.360.737 |
Кесте 6. Несиелерді беру жне теу клеміні динамикасы.
Кестеде крініп трандай, 2015 жылды апанында 2015 жылды атарымен салыстыранда несие беру клемі 75 % -ке скен немесе 4,184,092 мы тегеге; бас банк бойынша 68,3 %, ал филиалдар бойынша 91,9 %-ке.
Кесте 7. Несиелік портфель клеміні былтыры жылмен салыстырандаы су динамикасы.
| Мерзімі | Несиелік портфель | Соны ішінде | |
| Бас банк | Филиалдар | ||
| 01.02.2014 ж. | 25.785.476 | 21.291.721 | 4.493.755 |
| 01.01.2015 ж. | 34.601.406 | 24.024.945 | 10.576.461 |
| 01.02.2015 ж. | 34.844.989 | 24.493.796 | 10.351.193 |
| 01.03.2015 ж. | 36.839.136 | 25.567.990 | 11.271.146 |
1) 01.03.2015ж. Несиелік портфельді суі 5,7 % немесе 1,994,147 мы тегені раан; бас банк бойынша 4,6 % жне филиалдарбойынша 8,9%.
2) Несиелік портфель активтер портфеліні 55,9 %-н раан. Макроэкономикалы анализ бойынша бл лес 55 % болады деп жорамалданан, ал шын мнінде 09 % арты болып шыан.
3 НЕСИЕЛІК ПОРТФЕЛЬДІ БАСАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
Алдындаы блімдеріде банк жйесіні лкен ала басуларын жасылап айта трып, санды жне сапалы крсеткіштерді крсетіп, талдау жасады. Бірінші реттен араанда, барлыы керемет сияты. Алайда ол о жайларды барлыы салыстырмалы сипатта екендігін мытуа болмайды.
- Соы кезде несиелер ыса мерзімді сипатта ие болып кетті. Бл республикадаы экономикалы трасыздыа байланысты банктерді несиелік ресурстарды ыса мерзім аралыына ана орналасуын жн крумен байланысты. Ал несие алушылара несиені мндай трлері ресурстар тапшылыын тек ыса мерзім аралыында ана жабуа ммкіндік береді. Соы мліметтерге сйенсек ыса мерзімді несиелер несиелік портфельді 50%-ке дейін млшерін алып жатыр.
- Таы бір лкен проблеманы атарына несиелік келісім-шарттыэкономикалы дамытылмаанын осуа болады. Длірек айтса, келісім-шартта мерзімдік талаптарды орындамауа арсы шаралар жо немесе турасы крсетілмеген. Ал ыты жаынан, олар тіпті, несиені айтарымдылыын амтамасыз етуін ынталандыр-майды. Материалды сотта аралуы кезінде де несиелік келісім-шарттарды жадайы толы амтылмайтыны байалды. Кптеген келісім-шарттар зады трыдан дрыс рсілдемеген, кейде оларды ол ою ы жо тлалар кулендіреді. Батыс елдерінде несие-лік келісім-шарт атысушы жатарды ытары мен міндеттерін айындайтын негізгі жат болып есептеледі. Ммкін, сондытан болар, келісім-шартты оып зерттеуге несие алушылар арнайы адамдарды шаыртып, оан біраз уаыт бледі
Коммерциялы банктерді алыпты ызмет жргізуі шін, сйкесінше дрыс ызмет ететін ыты орта болуы керек.
- Келесі лкен,рі тбегейлі проблема – республикада олданылатын кепіл ааулары. Мысалы, озалмайтын млікті кепілге оюды, жаын арада ана абылданан жер заы иындатады. Кепіл шарттарына атысты, кредиторды алдындаы борыш кепілді баасымен теледі. Бл жерде міндеттеме ретінде тек негізгі арыз сомасы мен пайыз сімаысы ана емес, сондай-а темеу айыпплдары мен банк шыындары да тсулері ажет.
Егер кепіл-ді баасы жоарыда айтыландарды сомасын жаба алмаса, онда банк арыз алушыны баса мліктерін бл масатта олдануа ылы. Біра, задар мен оларды орындалу механизмдеріні кптеген аауларына байланысты, тбінде банк лкен шыындара шырайды.
Бл ктерілген проблемаларды шешімі тек ыты базаны жетіл-діруді жатан жо, кп жадайда банк ызметкерлеріні біліктік дегейдебіраз шешімдер шоырланан. ызметкер дегенде тек тменгі жне орта буындарда жмыс істейтін адамдар емес, сондай-а, абылдайтын шешімдері банк шін те маызды болып келетін басарушы буындардаы тлалар да кіреді.ызметкер дегенде тек тменгі жне орта буындарда жмыс істейтін адамдар емес, сондай-а, абылдайтын шешімдері банк шін те маызды болып келетін басарушы буындардаы тлалар да кіреді.
Мені ойымша, несиелік инспектор е басынан бастап жмыс жргізген несиеге толытай жауапты болу керек. Бнда инспекторды зіндік, жеке мддесі де боланы дрыс, яни ол анализдеп, берген жне артынан уаытында айтарып алан несие шін сыйаы алуы керек.Сонымен атар керсінше, егер несие стсіз болып шыса,банкті басармасы инспекторды несие бойынша кателіктерін анытап, шара олдануа ы боланы дрыс, мысалы жалаыдан стау арылы.Сонымен, инспекторды материалды ызуышылыы, коммерциялы банктерді несиелік туекелін тмендету тсілі бола алады. орытындылай келе, несиелік портфельді басаруды жетілдіру жолдары р –алуан екеніне кз жеткіздік. Экономикалы дамуымыз аншалыты маызды болса, несиелеу портфельді басаруды дамуыда соншалыты маызды болма.
олданылан дебиеттер тізімі:
Зады нормативтi актiлер
1. Закон, от 31 августа 2010 г.№ 2444 О банках и банковской деятельности в Республике Казахстан. 75-165 с.
2. Положение о порядке применения банках второго уровня ограниченных мер воздействия. Утверждено постановлением Правления Национального Банка Республики Казахстан от 24 апреля 2012 г. №9
3. Кредитная политика АО «Банк Центр Кредит» // Документы АО «Банк Ценр Кредит»
4.Положение о порядке регистраций Национальным Банком Республики Казахстан договоров гарантии и поручительства, выданных банками второго уровня // Вестник НБК 2013 г.
5. Адибеков М.Г. Кредитные операции: Классификация, порядок привлечения и учет / Банк внешэкономической деятельности. – М.: АО «Консалт-Банкир», 2009.
6. Панорама, №23, 15 июня, 2011г., стр.7.
7. Кредитные процедуры АО «Банк Центр Кредит », Утверждено Постановлением Совета Директоров ЗАО « Банк Центр Кредит», Годовой отчет, 2005г.