Номенклатурасы, стереоизомериясы.

 

Масаты:

1. - амин ышылдары туралы апаратты, оларды жіктелуін, рылысын, номенклатурасын жне стереоизомерлерін здігінен іздеу дадыларын алыптастыру.

2. Арнайы дебиетпен жмыс істеуге жне ситуациялы есептер шыаруа, аналитикалы бейімділігін жне дадыларын алыптастыру.

Оу міндеттері:

1. Химиялы номенклатура ережесін пайдалана отырып, ауыз рамында болатын 20 - амин ышылдарыны рылысын здігінен растыру.

2. Реакциялы орталы болуына байланысты молекулалы ерекшелігін анытау: ышылдыын, негіздігін, электрофилділігін, нуклеофилділігін.

3. - амин ышылдарын кеістік рылысын хиральды орталы бойынша анытау.

4. - амин ышылдарыны реакциялы абілетін гетерофункционалды осылыстар ретінде здігінен іздеп анытау.

5. Студенттерді арнайы дебиетті оу жне интернеттен апаратты іздеуге ынталандыру.

 

Таырып бойынша тапсырмалар:

1. Таырыпты келесі сратар бойынша оу:

а) - амин ышылдарыны жктелуі, рылысы, номенклатурасы,

стереоизомериясы.

б) - амин ышылдарыны гетерофункционалды осылыстар ретіндегі химиялы асиеттері.

2. Таырып бойынша конспект жазу.

3. Таырып бойынша сзжмба растыру.

4. Тапсырмаларды орындау

20 - амин ышылдары шін (оытушыны крсетуімен).

а) - амин ышылдарыны (формула) рылысын, тривиалды атауларын,

жйелі номенклатура бойынша атауларын, ысаша атауларын,

стереоизомериясын жазу.

б) Химиялы реакция тедеулерін жазу: 1)амин тобы бойынша, 2) карбоксил

тобы, 3) осымша функционалды тобы бойынша (гидроксил, тиол); Алынан

осылыстара атау беру

 

Орындау формасы:

· здігінен іздеп материалды мегеру, соында оытушаны берген тапсырмасын орындау;

· Берілген сратара жауап трінде конспект жазу;

· Таырып бойынша сзжмбаты растырып дайындау;

Орындау критерийлері:

Сзжмбаты растырып, жазуа ойылатын талаптар:

· Сзжмба мазмны берілген таырыпты негізгі сратарына сйкес болу керек;

· Сзжмба 50 сзден кем болмау керек;

· Пайдаланан дебиеттер 8-10 нан кп болмау керек;

· Сзжмба талаптара сай, сауатты трде орындалуа тиіс;

· растырылан сзжмбатаы сздер крсетілген дебиеттерді сілтемесіне сай болуа тиіс;

· Библиографияны дрыс дайындау.

 

Сзжмбаты рылысы:

· Титул параа;

· Сзжмбата клнеінен нмірленген сздер келтірілген.

· Сзжмбата нмірленген сздер тігінен келтірілген.

· Сзжмбатаы сздерді жауабын клденеінен жне тігінен оыанда табылу керек.

· олданылан дебиеттер тізімі соы жылдардаы бгігні заман талабына сай жеткілікті млшерде болуы тиіс.

ткізу мерзімі:12 апта

 

Баалар критерийлері:

СЖ - ді орындауа алынатын максимальды балды критерийлері:

· Кесте (график) бойынша СЖ-ді тапсыру

· ойылан шарттара сйкес конспект жазып, оны орау

· Сзжмбаты растыру шарттарын орындау

· Жаттыуларды орындау

· Тест баылауды орындау

· Орындаан СЖ – ді таырыбы бойынша оытушыны сратарына жауап беру

 

Баылау:

Осы сабаты компетенцияларын баалау тсілдері:

з бетімен ізденіп, жетілдіру компетенциясы бааланады: ауызша срау кезінде берілген сратара жауап беру (тестлеу, билеттер арылы баылау), тапсырманы орындау, таырып бойынша конспект жазу, сзжмбаты растыру арылы.

олданылатын дебиеттер:

Негізгі:

1.Тюкавкина Н.А., Бауков Ю.И., «Биорганическая химия», Москва, 2006 233-245; 314-369 беттер;

2.Р.Д.Асанбаева, М.И.Ильясова «Биологиялы маызды органикалы осылыстарды рылысы мен реакциялы абілеттілігіні теориялы негіздері», Алматы, 2003, 68-89 беттер;

3.Р.Д.Асанбаева, Ш.Г.Салыкова «Биоорганикалы химиядан практикум» Алматы, 2003ж, 33-34 беттер

4.Асанбаева Р.Д., Ильясова М.И., Салыкова Ш.Г., «Биоорганикалы химиядан емдеу, бала емдеу, санитария – гигиена, тіс емдеу факультеттеріні студенттеріні зіндік жмысына арналан дістемелік рал», Алматы, 2003; 50 бет.

осымша:

1.Иваков В.Г. и др. Органическая химия., М., 2005

2.Райлс А и др. Основввы органической химии, М., 1983

3.Степаненкао Б.Н. Курс органической химии, М., 1987

4.Артименко А.Н. Органическая химия. Теоретические основы, углубленный курс., М., 1997

5.Шабаров Ю.Ф. Органическая химия; учебник для ВУЗ-ов М., 1996., 1-2 том

Баылау:

Сратар:

1. Радикалдарды химиялы табиаты бойынша - амин ышылдарыны жіктелуі;

2. - амин ышылдарыны молекуласындаы жалпы карбоксил жне амин тобыны сандары бойынша жіктелуі;

3. Алмастырылатын жне алмастырылмайтын - амин ышылдары (валин, лейцин, изолейцин, митеонин, треонин, фенилаланин, триптофан, лизин ).

4. Шартты трде алмастырылатын амин ышылдары (гистидин жне аргинин).

5. - амин ышылдарыны стереоизомериясы. D жне L – атарлар.

6. Белокты рамына кіретін негізгі 20 - амин ышылдары шін крсетііз: рылысын (формула), тривиалды атауын, жйелі номенклатура бойынша атауын, ысартылан атауын (ш ріптен жазылан).

Мысалы: NH₂-CH₂COOH- глицин, амино этан ышылы, Гли.

Алифатты - амин ышылдары:глицин, аланин, лейцин, изолейцин.

· ОН – тобы бар - амин ышылдары: серин, треонин;

· СООН – тобы бар - амин ышылдары: аспарагин ышылы, глутамин ышылы;

· NH₂-СО тобы бар - амин ышылдары: аспарагин, глутамин. Алынуы.

· NH₂-тобы бар- амин ышылдары: лизин, аргинин, глутамин.

рамында ккірті бар - амин ышылдары: цистеин, цистин, метионин

Ароматты- амин ышылдары: триптофан, гистидин, фенилаланин, тирозин,

пролин, гидроксипролин.

Гетероциклды- амин ышылдары: триптофан, пролин, гидроксипролин, гистидин.

7.- амин ышылдарыны ышылды-негіздік асиеттері;

8.- амин ышылдарындаы карбоксил тобы бойынша жретін реакциялары:1)тздарды тзілуі, 2) амидтерді тзілуі, 3) крделі эфирлерді тзілуі, 4) декарбоксилдену реакциясыны нтижесінде биогенді аминдер мен биорегуляторды тзілуі.

9.- амин ышылдарыны амин тобы бойынша жретін реакциялары: 1)тздарды тзілуі, 2)N- ацил туындыларыны тзілуі.

10.- амин ышылдарыны осымша функционалды топтар (гидроксил, тиол) бойынша реакциялар.

11.Цистинні жмса тотыу реакциясы. Осы реакцияны биологиялы ролі.

 

Тесттер:

1.ыздыранда андай осылыстар дипептид тзеді?

1) CH₃-CH(NH₂)-COOH

2) CH₃-CH₂-CH₂-NO₂

3) OH-CH₂-CH₂-CONH₂

4) OH-CH₂-CH₂-CH₂-NO₂

5) H₂N-CH₂-COOH

2.Дипептидте анша пептидтік байланыс бар?

1) 1 2)2 3)3 4)4 5)5

3.- амин ышылымен ай ышыл рекеттесіп дипептид тзеді?

1) 3 – гидроксипропан ышылы 4) пропан ышылы

2) 4 – аминобутан ышылы 5) гидроксиэтан ышылы

3) 2 амино – 4 метилпентан ышылы

4.Аспарагин ышылыны (аминобутанди ышылы) декарбоксилденуі

нтижесінде тзіледі:

1) 3 - аминобутан ышылы

2) 2 – аминобутан ышылы

3) 3 - аминопропан ышылы

4) 2 – аминобутан ышылы

5) 4 – аминобутан ышылы

5. ай - амин ышылдары фосфор ышылымен рекеттесіп крделі эфир тзеді?

1)глицин 3)валин

2)серин 4)фенилаланин 5)аланин

6. Аланин ышылы андай реакциялара атысады?

1) декарбоксилдеу 3)дезаминдеу

2) пептид тзу 4) лактам тзу 5)жай эфир тзу

7.Бейтарап - амин ышылына жатады:

1)аспарагин ышылы 2) глутамин ышылы

3) аргинин 4) лизин 5)валин

8. Негіздік - амин ышылына жатады:

1) аспарагин ышылы 2)аланин 3)изолейцин

4) лизин 5) валин

9. Глутамин ( – амин глутар) ышылыны алынуы:

1)HOOC-CH(NH₂)-CH₂-COOH 2)HOOC-CH(NH₂)-CH₂-CONH₂

3)HOOC-CH(NH₂)-CH₂-CH₂ -COOH 4)CH₃-CH(NH₂)-CONH₂

5)HOOC-CH₂-CH₂-CONH₂

10. Аспарагин ( – аминоянтарь )ышылыны амиді

1)HOOC-CH(NH₂)-CH₂-COOH 2) HOOC-CH(NH₂)-CH₂-CONH₂

3)HOOC-CH(NH₂)-CH₂-CH₂-CONH₂ 4)CH₃-CH(NH₂)-CONH₂

5)HOOC-CH₂-CH₂-CONH₂

11. Цистеиннні ( – амино--тиопропан ышылы) формуласына сйкес келеді:

1) CH₃-CH(NH₂)-COOH 3)HS-CH₂-CH(NH₂)-COOH

2) NH₂-CH₂-CH₂-OH 4)CH₃-CH(OH)-CH₂-NH₂ 5) NH₂-CH₂-COOH

12. осылысты ата: CH₃-OH(CH₃)-CH₂-CH(NH₂)-COOH

1) изолейцин ( -амино- -метил валериан ышылы)

2) валин (-аминоизовалериан ышылы)

3)лейцин ( – аминокапрон ышылы)

4)глицин ( – аминосірке ышылы)

5)аланин (-аминопропион ышылы)

13. Серинні (-амино -гидроксипропион ышылы) формуласына сйкем келеді:

1) OH₂-CH-CH(NH₂)-COOH 2) CH₃-CH(OH)-CH(NH₂)-COOH

3) HS-CH(NH₂)-COOH 4) CH₃-CH(OH)-OH₂-NH₂ 5)NH₂-CH₂-COOH

14. Крсетілген - амин ышылдарыны айсысы ышылды - амин

ышылдарына жатады:

1)триптофан 2)лизин 3)глутамин ышылы 4)лейцин 5)глицин

15. Трипептидте неше пептидтік байланыс бар?

1) 1 2)2 3)3 4)4 5)5

16. Алмастырылмайтын - амин ышылдарына жатады:

1)серин 2)валин 3)цистеин 4)глутамин ышылы 5)треонин

17. Тменгі ай тжырым серинні ( -амино -гидроксипропион ышылы)

рылымы мен асиеттеріне сйкес келеді?

1) декарбоксилдену нтижесінде этаноламин тзіледі

2) крделі эфир тзеді

3) гетероциклды -амин тобына жатады

4) тотыу нтижесінде 2-амино-3-оксопропан ышылын тзеді

5) алмастырылмайтын - амин ышылдарына жатады

18. Пептидтер мен белоктарды рамына кіреді:

1) -амин ышылдары 2) - амин ышылдары 3) - амин ышылдары

4) - амин ышылдары 5) - амин ышылдары

19. Алмастырылмайтын -амин ышылдарына жатады

1) Аспарагин ышылы 2)лейцин 3)фенилаланин

4)гидроксипролин 5)лизин

20. Тменгі ай тжырым фенилаланинні (-амино- -фенилпропион ышылы)

рылымы мен асиеттеріне сйкес келдеі?

1) декарбоксилдену нтижесінде биогенді амин тзіледі

2) амфотерлік асиет бар

3) гетероциклды -амин ышылдарына жатады

4) гидроксилдену нтижесінде тирозин тзіледі

5) алмастырылмайтын -амин ышылдарына жатады