Таырып. Сраныс пен сыныс теориясыны негіздері.
Дріс масаты: Нары элементері менн механизміне талдау жасау. Сраныс пен сыныса сер ететін баадан баса факторлара тсінік беру.
Жоспары:
1. Сраныс заы. Сраныс исыы.Сраныса сер етуші жадайлар.
2. сыныс заы. сыныс исыы. сыныса сер етуші жадайлар.
3. Нары тепе-тедігі.
4. Икемділік ымы. Икемділік коэффициенті.
5. Ттынушылы мінез-лы.
Негізгі сздер: сраныс, сыныс, икемділік, сраныс заы, сыныс заы, н заы, баа икемділігі
Иллюстрациялы материал: таырып бойынша слайд, кесте
1. Сраныс заы. Сраныс исыы.Сраныса сер етуші жадайлар.
Рынокты атынастар сатушы мен сатып алушыны з мдделеріні тиімділігіне негізделген іс-рекеттермен сипатталады. Бл атынастар ндірушілер мен ттынушылар арасындаы байланыстар трінде крініс табады.
Сраныс рыноты элементтеріні бірі. Ол ндірісті немді пайдалану дістері мен ресурстарды тиімді блу тсілдерін олдануа ынталандырады. Сраныс– тлем абілеттілігі бар ажеттілік.
Бсекелі рынокта тауар айырбасы шін белгілі бір задар рекет етеді. Тауар айырбасы мен баа орнату процестерін басарушы задарды бірі – сраныс заы.
Сраныс заы- баса жадайлар траты боланда (сраныс клеміне сер ететін баадан баса факторларды сері арастырылмайды), бааны суі сранысты клемін тмендетеді немесе бааны тмендеуі сраныс клемін арттырады.
Сраныс пен баа арасындаы кері туелділікті болуына байланысты сраныс исыы тмен баытталынан. Бл туелділікті график арылы крсетеміз:
D исыы сраныс исыы деп аталады. P1 баада сраныс клемі Q1-ге те. Бааны Р2-ге дейін тмендеуі сраныс клемін Q2-ге дейін арттырады.
7.1.1. сурет. Сраныс исыы.
Сраныс функциясы сызыты функция боландытан сраныс тедеуі келесідей трде беріледі:
Qd=a-b*Р
Р- баа, Q- нім клемі, а жне b – сранысты баалы емес факторлары.
а млшері згергенде сраныс исыы озалады, ал b млшері згергенде сранысты клемі исыты бойымен озалады. Яни а параметрі бааа туелсіз, ал b бааны згерісіні серіне шырайды.
2. сыныс заы. сыныс исыы. сыныса сер етуші жадайлар.
сыныс- берілген баада тауар ндірушілерді рыноа шыара алатын тауарларыны млшері.
Рыноктаы барлы сатушыларды бааны сіруге, сол арылы кп млшерде тауар сатып, пайданы арттыруа мтылысы сыныс заы арылы сипатталынады.
сыныс заы- баса жадайлар траты боланда (сыныс клеміне сер ететін баадан баса факторларды сері арастырылмайды), бааны суі сынысты клемін арттырады немесе бааны тмендеуі сыныс клемін тмендетеді.
7.1.2.сурет. сыныс исыы.
График бойынша Q – сыныс клемі, Р – рыноктаы баа, S – сыныс исыы. Баа P1-ден P2-ге скенде, сыныс клемі Q1-ден Q2-ге седі. сыныс пен баа арасындаы тура байланыс боландытан, сыныс исыыны клбеулілігі жоары баытталан.
сыныс функциясы сызыты боландытан, сыныс тедеуі:
Qs=a+b*Р
сыныс дегеніміз-сатушыларды рыноа тауарларды сату шін сынудаы талабы мен абілеттілігі. сыныс заы- сыныс шамасыны баа дегеіне тікелей туелділігі: баа жоарылаан сайын, рыноктаы сыныс шамасы улаяды. сыныса 2 фактор сер етеді. Баа сері сыныс шамасын згертеді де, сынысты исы сызыы бойынша крінеді. Баадан тыс факторлар сынысты згертеді де,сынысты исы сызыы о жаа, сол жаа ыыстырылады. Баадан тыс факторлар:
1. ресурстара бааларды згеруі.
2. Технологияларды згеруі.
3. Субсидия жне салытарды згеруі.
4. баса тауарлара бааларды згеруі.
5. Ауа райы жадайлары.
6. ндірушілер саныны згеруі.
3. Нары тепе-тедігі.
Сраныс пен сынысты зара рекеттестігі баа механизмі мен бсеке негізінде іске асырылады. Бл сраныс пен сынысты теестіріп, тепе-те бааны рылуына келіп соады (А – нктесі). Егер нарыты баа тепе-тедік баадан арты болса. Арты сраныс (артылып алу) пайда болады, немесе, сыныс шамасы тауар сранысынан асып кетеді. Егер нарыты баа тепе-те баадан тмен бекітілетін болса, анааттанарлысыз сраныс (тапшылы) пайда болады, бл жадайда сраныс шамасы сыныс шамасынан басым болады.
4. Икемділік ымы. Икемділік коэффициенті.
Рынокты тепе-тедік баа - рбір тауар бойынша артышылы та, жетіспеушілік те болмайтын баа. Ол сраныс пен сыныс клемдеріні теесуі нтижесінде алыптасады.
Сраныс пен сынысты клемі рыноктаы бсекелік ортаны серінен тееседі, нтижеде тепе-тедік баа мен тауар млшері аныталады.
