Таырып. Экономикалы су

Дріс масаты: Экономикалы су теориясына тсінік. Экономикалы суді баыттары мен лгілерін тсіндіру.

Жоспары:

1. Экономикалы су жне оны лшемдері.

2. Экономикалы суді трлері жне жадайлары.

3. Экономикалы суді лгілері.

Негізгі сздер: Экстенсивті су, интенсивті су, экономикалы суді жаа классикалы моделі

Иллюстрациялы материал: кесте, слаид, электронды оулы

1. Экономикалы су – адамзат оамны демелі дамуын бейнелейтін е маызды дерістеріні бірі. Соны негізінде адамзатты «мгі» проблемалары: ажеттіліктерді анааттандыруды жолдары мен трлерін іздестіру, ылымды дамыту, табиатты сатау мселелері шешіледі. Экономикалы су ымы ндірісті наты клеміні ыса мерзімдік шарытаулары мен лдырауларын емес, за уаыт аралыында ндіргіш кштерді дамуымен байланысты ндірісті наты клеміні за мерзімді згерістерін білдіреді.

Осы заманы теория мен практикада «экономикалы су» термині елді ЖІ немесе Ж наты клеміні лаюын крсетеді, яни экономикалы су пайызды трыда есептеледі жне ткен жылымен салыстыранда ЖІ не Ж крсеткіштеріні сімін сипаттайды. Экономикалы суді анытаанда, ЖІ крсеткіші салыстырмалы баалар мен шарттар бойынша немесе осы крсеткіші есептеуде баа факторы жне зге де рылымды згерістерді есепке алусыз есептеледі.

Экономикалы су кбінесе ттынуды жаа трлерін анааттандыру абілеті болып табылады. Сонымен атар ірі леуметтік экономикалы мселелерді шешуге баытталады. Сондытан экономикалы су категориясында экономикалы теорияда лкен мн беріледі.

Экономикалы су лаймалы дайы ндірісті болуымен тсіндіріледі: бл жыл сайыны оамды німні санды рі сапалы артуы жне олар екі топтан: ндіріс ралдары мен ттыну ралдарынан трады. Жыл сайыны оамды нім клеміні суі лаймалы дайы ндірісті экстенсивті типіне немесе интенсивті типіне негізделе дамиды.

азіргі кезде ТР жадайында, ндірісті интенсификациялануыны негізінде барлы дамыан елдерде экономикалы суді жаа сапасы алыптасты: ал техникалы жаратандыру мен ебек німділігіні суі, ресурстарды амтамасыз ету, аржы айтарымыны ктерілуі негізінде жзеге асады.

Экономикалы даму келесідей рекеттерді нтижесінде орындалуы ммкін:

- Жмыс кшіні саны кбейту. Егер жмыс кшін ратын адамдарды санын кбейтсе, онда экономиканы ндіріс уаты міндетті трде артады.

- Ебек німділігін арттыру. Егер рбір жмысшы кбірек ндіре бастаса, онда мемлекетті ндіріс уаты седі.

- Техникалы дегейін ктеру. Техникалы сипаттамалары жасартылаан машиналарды олдану ебек німділігін арттыруды е негізгі жне маызды жолы болып табылады. Алайда бл шартты орындау шін ылым мен техниканы демелі дамыту ажет.

- Капитал жинатау. ндірісті дамыту шін тек ана ттыну тауарларын ндіріп оймай, сонымен атар оам з ресурстарыны бір блігін тиімді машиналар, станоктар, фабрикалар жне с.с. сатып алу шін жинап, оны сатып алып, оларды ндірісте олдану керек.

Экономиканы суін лшеуді екі жолы бар:

1. Макроэкономикалы крсеткіштерді мніні суі (Ж, ЖІ, Т, Т) немесе адам басына шаандаы ттынуды суі.

2. леуметтік институттар рдісіні згерісі (жеке меншік ыы рылымыны згерісі, ндірісті йымдастыру, блу формаларыны згерісі). Бл жадайлар экономикалы суді бір дегейден екінші дегейге ауысуына негіз болады. Жоарыдаы дістемелерге байланысты су теориясында ш баытты атап туге болады:

- Неокейнстік;

- Неоклассикалы;

- Тарихи-леуметтік.

Экономикалы су ресурс шектеулігіні ахуалын жеілдетеді. Экономикалы су факторларыны 3 тобы бар: сыныс, сраныс, блу.

Экономикалы суді экстенсивті лгісі лайтылан дайы ндірісті е арапайым жолы. Соны кмегімен жмыссыздыты жылдам ысартуа, жмыс кшіні жмыспен кп амтылуын амтамасыз етуге болады. Экономикалы суді мндай жолыны крделі кемшіліктері де бар. Оан техникалы тоырау кідірісі тн, мндай тоырау кезінде нім шыаруды лайту техникалы прогреспен атар жрмейді. Екіншіден, капитал айтарымы, материал сыйымдылыы, ебек німділігі сияты крсеткіштер згеріссіз дегейде алады. шіншіден, экономикалы су шыынды сипат алады, оны себебі, ндірісті экстенсивті кеейту ебек жне табии ресурстарды жеткілікті клемдеріні болуын йарады жне экономиканы масштабтары соларды есебінен лаяды. Бл орайда дайы ндіріс жадайлары нашарлай тседі. Сондытан экономикалы суді экстенсивті жолына за мерзімді бадарлану тйыа кеп тірейді.

Экономикалы суді крсеткіштері жалпы жне жеке болып 2 топа блінеді: жалпыа жататындар: Ж, Т, Т, жеке факторлара: ебек німділігі жне ндіріс тиімділігі.

Экономикалы суді лшеуді дістері:

- наты Ж-ні артуы;

- Ж клеміні халыты жан басына шаандаы суі.

2. оамды ндірісті дамуы мен кееюі 2 типімен іске асырылады.: экстенсивті жне интенсивті.

Экономикалы суді экстенсивті типінде ндіріс кешеніні суі санды факторлар есебінен іске асырылады, а.а осымшм ресурстарды тарту есебінен.

Экономикалы суді интенсивті типінде ндіріс кешеніні суі тиімді ебек ралдарын пайдалану есебінен, жетілген технология, ндірісті йымдастыру есебінен іске асырылады.

Экономикада экономикалы суді аралас ( интенсивті + экстенсивті( формасы да болады.

Экономикалы суді факторлары (жадайлары) келесі:

1) сыныс факторлары - ндіріс кешеніні физикалы суіне ммкіндік береді: табии ресурстар мен амтамасыз етілу, ресурстар дамуы, негізгі капитал клемі, технология.

2) Сраныс факторлары – трындарды жиынты шыынарыны дегейіні суі , яни німге сраныс дамыан жадайда.

3) Сраныс пен сыныс факторларыны йлеіділігі( араатынасы).

3. Экономикалы су лгілері.

1. Харрод –Домар жаа классикалы моделі:

Капитал - экономикалы суді жалыз факторы.

G = S :C мнда: G – экономикалы су арыны,

S – лтты табыстаы аша.

К (капитал)

С

Q (нім шыару)

Кейнсианды модель:

2. S = I ( жина аша = инвестициялар) - бл экономикалы суді шарты.

а) егер . S > I болса , онда босалы ор пайда болады, жмыссызды седі;

б) егер S < I болса, онда инфляция седі.

3.Кобб – Дуглас моделі – экономикалы су ебек імділігі (L) мен капиталды (К) жоары дегейінде ммкін болады.

Y = F (L, K) - ндірістік функция ,

мнда Y - ндірілген нім клемі;

L- ебекті жиынты шыындары;

K – жмсалан капитал.