Оамны алашы кезеінен танымны андай сипаттарын круге болады
Антикалы плсапа алашы ауымды рылысты орнына л иеленушілік рылыс келген дуірде мірге келді.
Ертедегі Грекияны алашы философтары стихиялы материалистік баытты стануымен ерекшеленеді. Олар бкіл дниені ттастай алып арап, лемні, дниені тп негізін, алашы бастамасын табуа тырысты. Антикалы философтарды «физиктер» деп атаан. Себебі, олар философиялы ойларын табиат былыстарымен байланыстыра отырып тжырымдаан. Мндай философиялы пікірді философияда «натурфилософия» деп атайды.
Дние алай пайда болды, алай жаратылды, е бірінші не пайда болды деген сраа ерте грек ойшылдары жауап бере отырып, з пікірлерін ала тартты.
Ертегірек (антикалы) философиясы зіні даму тарихында ш кезенен тті:
1. Сократа дейінгі кезедік философия (б.д.д. 7-6 ..). Бл кезеде натурфилософиялы кзарас басым болды. Милет, Элей, Пифагоршылдар, Софистер мектебіні алыптасуымен атар атомды кзарасты негізі аланады.
2. Классикалы кезе (б.д.д. 4.). Платон мен Аристотель философиялы ебектерімен ерекшеленеді.
3. Римдік-эллиндік кезе (б.д.д 3. соы мен б.д. 3. басы). Стоиктер, скептиктер жне эпикуршілдік мектептер басымдылы танытан кезе.
Милет мектебі - Грекиядаы е кне материалистік философиялы мектеп. Милет аласы сауданы, теізде жзуді, мдениетті ірі орталыы болды, ал бл жадайлар Фалес, Анаксимандр жне Анаксимен секілді крнекті милеттіктерді ой-рісі мен ылыми ынта-талабыны жан-жаты рістеуіне жадай жасады. Олар математика, география, астраномия салаларында ылыми жаалытар ашты.
Фалес (б.д.д. 624-547ж.ж.) – Милет аласынан шыан грек философы жне саяси айраткері. Аыз бойынша ерте грек жеріндегі жеті данышпанны бірі. Мысыр жне Вавилонда математика жне астрономия ылымдарымен танысады. Б.д.д. 585-584 ж.ж. кнні ттылуын алдын - ала дл болжаан деген млімет бар. Сондай-а пирамиданы клекесіні зындыы бойынша пирамиданы биіктігін анытайды.
Фалес бір жылды 365 кнге, 365 кнді 12 айа бліп, кнтізбені (календарь) жасауды алашы бастамасын крсетуші ретінде жне стихиялы-материалистік Милет мектебіні негізін алаушы ретінде танымал.
Ол заттарды алуандылыынан бірегей бастапы негіз іздеп, оны материалды, наты зат деп есептеді. Дниені, барлы нрсені тп негізі, алашы бастамысы – су деген пікірді станады. йткені брі судан пайда болады, брі айтадан суа айналады дейді.
Анаксимандр (шамамен б.д.д. 610-546 ж.ж.) – ежелгі гректі материалист – философы, стихиялы диалектик, Фалесті бас шкірті. Грекиядаы «Табиат туралы» атты тыш ылыми шыарманы авторы, біра бл шыарма бізге жеткен жо. Анаксимандр дниені негізі, бастамасы ретінде – «архе» («негіз») ымын енгізді, дниені негізі - апейрон (шексіз нрсе) деп есептеген. Апейронны ысты пен суыты арама-арсылыы туады; оларды кресі космосты дниеге келеді; ысты-от ретінде крініс тапса, суы аспан мен жерге айналады. Анаксимандр материаны саталу жне айналу заын тыш рет тжырымдады. Анаксимандрды космологиялы теориясы бойынша жазы цилиндр формасындаы Жер аламны ортасында тр. Жер тірегінде аспанны ш саинасы: кн, ай жне аспан денелері – жлдыздар айналып жреді. Тарихта тыш рет эволюция идеясын сынды: адам – балытан пайда болан.
Анаксимен (шамамен б.д.д 588-525 ж.ж.) – ежелгі грек материалист – философы, стихиялы- диалектик, Анаксимандрды шкірті.Оны ілімінше, барлы нрсені бастамасы материадан – ауадан пайда болан, айтадан ауаа айналады. Ауа шексіз, мгі, озалыстаы зат. оюлананнан кейін – блта, суа, жер мен тастара, сейіліп – ота айналады. Мнда санны сапаа ауысу идеясы крініс тапан. Ауа брін амтиды: ол рі жан, рі аламны сансыз заттарды мір сретін ортасы. Анаксимен жлдыздар – от, біра оны жылуын сезінбейміз, йткені олар те ашыта орналасан, кн атты жанып тран алып аспан денесі деп йретті.
Материализм мен диалектика идеаларын рі арай дамытан Гераклит (шамамен б.д.д 544-483 ж.ж.)- ежелгі грек философ-материалисі, диалектик. Кіші Азиядаы Эфесте туан. Гераклитті бізге тек зінділері ана жеткен «Табиат туралы» шыармасы сол заманны зінде ататы ебектерді бірі болан. Гераклитті пайымдауынша дниені негізі - от, ол рдайым згеруде рі озалыста. Барлы лем, жекелеген заттар, тіпті адам жаны да оттан жаралан. «Космос баршаа орта, оны ешандай дайда, адамда, жасамаан, ол ашаннан болан, азір де бар, бдан былайда мгі жанып тратын от, ттанып жне леусіреп сніп бара жатан отты лшемі» Зат атаулыны брі ажеттілікке орай оттан пайда болады, оны Гераклит «логос» деп атайды. лемдік процесс дайы айталанып отырады; «лы маусым» біткен со заттарды брі айтадан ота айналады. Табиат тіршілігі-толассыз озалыс процесі, барлы нрселер, оларды асиет-кйлері здеріні арама-арсы жаына ойысады: суы-ыстыа, ысты-суыа айналады. Брі згере отырып жаарады. Соан орай Гераклитті ататы тжырымдамасы алыптасады: «Бір зенге екі айтара тсе алмайсы». Гераклит дниені танып-білуге болатындыына кміл сенеді, сондытан адам баласыны аыл-ой абілетіне бгет жо деп есептеді. Сонымен бірге ол аиатты тануды, оан жетуді иындыын тсініп, табиат жасырынуды натады деді, данышпан болу шін кзі ашы, ккірегі ояу болу-жеткіліксіз. табиатты сырын у шін адамны лы асиеті болып табылатын ерекше ойлау абілеті болуы керек.
Пифагоршылдар-б.д.д. 6-асырды 2-жартысында пайда болан философиялы аым. негізін алаан кне грек философы, математик жне астраном. Пифагорды философиялы теориясы бірттас жйе болып алыптасты. Пифагоршылдар бастапы негізді санмен табалап, осы баытта жмыс жасайды. Сан-негіз; сан-заттар шін материя; сан-йлесімді тіркестерге тн ерекшеліктермен атынастарды крінісін, араатынасын зерттей отырып, кез-келген процестерді бастауында теориялы жаынан санмен рнектелетін жекелеген пропорция, задылы бар деген орытынды жасайды. Бірліктен ондыа дейінгі санды атарды Пифагор дниені санды алуан трлілігіні тп негізі деп санаан.
Сандарды асиеттерін зерттей отырып, Пифагоршылдар жп жне та сандарды ашуымен бірге, тік брышты жне шбрышты сандарды сипаттады. Ойды алану геометриясы-нктеге, сызыа, жазытыа, клемге негізделген. Демек, Пифагоршылдар жйесіндегі сандар болмысты жалпылама негізіне байланыстырылан кеістікті табалануы. Соан орай «брі-сан» деген тжырым алыптасты. Оларды музыкалы интервал туралы ілімінде акустика мен аспан механикасыны математикалы негіздері баяндалан. Пифагоршылдар философия мен ылымны рмен арай дамуына орасан зор сер етті.
Элей мектебі-б.д.д. 6-5 .. Элей аласында (отстік Италия) пайда болан философиялы мектеп. Басты кілдері - Ксенофан, Парменид, Зенон, Мелисс. Элей мектебіні негізгі мселесі-болмыс болды.
Ксенофан (б.д.д. 6-5 ..)-Элей мектебіні негізін салушы. бкіл мифологияны алаш сынаушыларды бірі: «адамдар дайды тек здеріне сатып жасайды, егер жануарлар дайа сенетін болса, оларда дайды здеріне, яни жануара сатып елестетер еді»,- дейді. Дние жер мен судан пайда болды деген кзарасты станады. болмыс-барлы жерде бірдей, зіне те, біртекті, згеріссіз деп санады.
Парменид - «болмыс» ымын алаш рет философияа енгізген, ежелгі грек философы, Элей мектебіні кілі. Парменид дниені озалмайтын, ттас, толтырылан шар трінде елестетті. Екі бастаманы крсетеді-от, жары жне араылы. Сезімні крсетуіне сенбеу, пайымды білімді жоары баалау Парменид іліміндегі рационализмні басым екендіген аартады. «Болмыс-бар нрсе, олай болса ол туралы ойлауа, оймен бейнелеуге, зерттеуге, сипаттауа болады»,-дейді.
Зенон (б.д.д. 490-430 ж.ж.)-Элей мектебіні кілі. философияа тыш рет диалог формасыны олданылуын енгізді. Ол озалысты диалектикалы табиаты туралы мселелерді теріс формада олданды. Зенон шін болмыста айшылы жо, сондытан айшылыты болмыс-жалан (елес) болмыс. «Ахилл жне тасбаа», «Жебе» т.б. апорияларымен белгілі. Апория (гр. aporia-шарасызды)-ежелгі грек философиясында шешілуі иын мселені білдіретін ым. Апория затты зінде немесе ол туралы ымдаы арама-айшылыты негізінде пайда болады. Зенонны озалысты ммкін еместігі туралы пайымдауларын апория деп атайды. Зенон апорияларыны мні мынадай: белгілі ашытытан ту шін оны жартысын жріп ту керек; жартысын жріп ту шін осы жартыны жартысын жріп ту керек, сйтіп осылай кете береді. Бдан шыатын орытынды: озалысты басталуы ммкін емес.