аырыпты мазмны. 10 страница
Ебек процестері мен жмысбастылыты мемлекеттік реттеу, нтижелілік пен тартымдылыты арттыру, ебек жадайын жасарту, ебекке деген ажеттілікті анааттандыру, тымды жмысбастылыты амтамасыз ету, жмыссыздарды леуметтік олдау масатында ебекке, ебек нарыына, ебекаыа, ебек атынастарына мемлекеттік ыпал етуді дістері мен ралдарыны ке жиынын білдіреді. Мемлекет тарапынан ебекті реттеу дістері мен механизмдері елді оамды-саяси, леуметтік-экономикалы жйесіні сипатына айтарлытай трде туелді болады.
3.кімшілік-саяси саладаы мемлекеттік басару ауіпсіздік, ішкі істер, ділет, шетел істері, ттенше жадайлар, задылыты адаалау (прокуратура ызметі) саласындаы басаруды амтиды.
Басару объектісі ретінде ел ауіпсіздігі – скери шабуыл жасау жадайында арулы кштерді пайдалануды оса аланда, скери оранысты жзеге асыру бойынша мемлекет пен оамды йымдарды іс-имылы процесінде алыптасатын оамды атынастар саласы болып крінеді. ораныс саласындаы басаруды йымдастыру елді скери оранысын тжірибеде жзеге асыруды амтамасыз етуден трады; осы масаттарда мемлекеттік органдар оамды йымдарды белсенді атысуымен саяси, скери, ыты, йымды, материалды-техникалы, моралды-психологиялы сипаттаы зара байланысты іс-шараларды крделі кешенін жзеге асырады.
Ел оранысы саласындаы басаруды йымдастыруды негізгі кезеі - скери рылыс болып табылады, ол абылданан скери доктринадаы арулы Кштерді алыптастыру, оларды басару бойынша елді йымды іс-имылын білдіреді. скери рылысты мн-мазмнымен оны арнайы ызметтеріні жйесі байланысты болып келеді, олар:
1) арулы Кштерді ылыми-негізделген рылымын амтамасыз ету;
2) арулы Кштерді басару органдарыны жйесін ру, басару бойынша ызметтер мен кілеттіктерді наты блу;
3) скерді іріктеу мен скери ызметті теу тртібіні сйкес тсілдерін тадау;
4) скери трбие мен оыту формаларын жне дістерін здіксіз жетілдіру;
5) скерлерді материалды-техникалы амсыздандыру;
6) жастарды арулы Кштердегі ызметке дайындау;
7) халыты, елді ауіпсіздікке абілеттігін ныайтуа атысу дрежесін анытау;
8) азаматты оранысты басару.
Елді скери йымдастырылуы зіні масаттары мен ызметтері бойынша ртрлі болып келетін мынадай скери рылымдарды амтиды: арулы Кштер; шекаралы скерлер; ішкі скер; теміржол скерлері. Мемлекеттік билік пен басаруды жоары органдары оранысты ныайтуды тбірлі мселелерін арастырып, шешеді; оранысты йымдастыру негздерін бекітеді; скери рылысты негізгі баыттарын анытап, жоспарларын бекітеді; скери доктрина мні мен ережесін алыптастырып, бекітеді; мемлекетті скери жйесін орнатады.
Мемлекеттік ауіпсіздік — бл саяси, экономикалы негізді жне мемлекеттік шекараны мытылы, мызымасты жадайы. Басару объектісі ретінде мемлекеттік ауіпсіздікті орау, ол спаушылы пен мемлекеттік шекараны орау масатына ие мемлекеттік органдар мен оамды йымдар іс-рекетіні процесінде алыптасатын оамды атынастар саласын білдіреді.
ділет саласындаы басару — бл мемлекеттік басару органдары жзеге асыратын жне халы соттарын, жоары соттарды, нотариалды орган ызметтерін, сот-сараптама мекемелеріні ызметтерін тжірибелік басарудан ралатын атарушы жне бйры беру іс-рекеті жне т.б. Осы іс-рекетті мазмны, оны масатты таайындалуы – мемлекетті ы орау ызметін жзеге асыру болып табылады.
Крсетілген саланы басты ерекшелігі – басару объектілеріні ыты жадайыны ерекшелігі. ділет саласындаы осындай басару объектілеріне мемлекеттік органдар, ділет мекемелері мен оамды йымдар жатады. Оларды барлыы зіні таайындалуы, рылу тсілі, кілеттік сипаты бойынша айрышаланады.
Соында, сырты (шет ел) істері саласындаы мемлекеттік басару мемлекеттік билік пен басаруды жоары органдарымен, сондай-а сырты істер Министрлігімен жзеге асырылады. Р сырты саяси стратегиясыны басты масаты – халыты ебек ету ммкіндігін амтамасыз етуден трады. Сондытан, халыаралы аренадаы басты іс-имыл баыты – ядролы ауіпке арсы крес, ауіпсіз лемге ол жеткізу шін крес болып саналады.
4.нерксіпті салааралы рылымында елді индустриалды даму дегейі мен оны экономикалы дербестігіні дегейі, нерксіпті техникалы амсыздандыру дрежесі мен жетілген салааралы рылымы белгілі дрежеде нерксіптік ндірісті тиімділігін сипаттайды.
Алайда кптеген министрліктер мен ведомстволар салалар шеберлерінен шыып кетеді, ртрлі бейіндегі объектілерді басарады, не бірдей объектілер ртрлі министрліктерді (мысалы, машина жасау нерксібі рылыс, байланыс, рылыс жне т.б. басаратын министрліктер мен ведомстволарды арамаында) баыныштылыында болады. Басалай айтанда, кейбір министрліктер ведомстволы стінен арайтын сипаттаы кілеттіктерді иеленеді, аталан министрлік жйесіне кірмейтін объектілерге атысты кейбір функцияларды жзеге асырады. Бл функциялар йлестіруші (жекелей аландаы министрліктерді іс-имылындаы келіспеушіліктерді есеру шін) болуы ммкін, сол жне басалар аталан министрлікті ведомстваны) бейініне сйкес келсе де, бл функциялар міндеттеуші де болуы ммкін.
йлестірілетін объектілерді йлестіру субъектілеріне йымдасан трде баындырылмаандыы, алайда зіні іс-имылын онымен келісуге тиіс екендігі, салааралы йлестіруді мні болып табылады. йлестіруші органдар сол мезгілде, осындай объектілерге атысты міндетті сипаттаы шараларды (біра, йлестіру масаттарында ана емес) абылдауы ммкін. Бл – функционалды салааралы реттеу. Салааралы басарудаы йлестіруге атысты міндеттеуші шаралар детте баылаумен жне «адаалаумен», кімшілік жаза олдану ыымен байланысты.
азіргі тада нерксіп салалары мынадай кешендерге біріктірілген:
1. жанармай-энергетика кешені;
2. металлургия кешені;
3. машина жасау;
4. химия-орман;
5. агронерксіптік;
6. леуметтік (жеіл нерксіптегі халы ттынатын тауарлар ндіру);
7. рылыс кешені (рылыс материалдарыны нерксібі).
Жанармай-энергетика кешені (ЖЭК) нерксіпті, энергетиканы кмір жне газды, мнайды біріктірілген жйесін, халы шаруашылыыны жанармай, жылу мен электр энергиясына деген ажеттіліктерін анааттандыру масатымен біріктірілген энергетика жне зге де салаларыны біріктірілген жйесін білдіреді. Металлургия кешені ара жне тсті металлургияны, металлургия, тау-кен, машина жасау мен жндеу базасы салаларыны біріктірілген жйесін білдіреді. Экономиканы дамуында машина жасау кешені бірінші орын алады. Машина жасау кешені, ебек ралы дайы ндірісіні бірегей процесіне органикалы трде біріктірілген машина жасау, металл деу, жндеу ндірісі салаларыны жиынтыын білдіреді жне индустрияны кп салалы секторы болып табылады. Жалпы машина жасау, электр техникасы мен радиоэлектроника, клік машиналарын жасау, сонымен атар ЭЕМ мен кеселік рал жабды кешенні басым салалары болып саналады. Агронерксіптік кешен (АК), зге салааралы кешендермен салыстыранда оны рамына трлі технологиялар мен экономиканы ндіріске баытталан салаларыны кіруімен сипатталады. АК — бл ауыл шаруашылыыны, деуші нерксіп салаларыны, жабдытауды, микробиологиялы нерксіпті, ауыл шаруашылыы машиналарын жасауды, жеіл жне тама нерксібі машиналарын жасауды, ауыл шаруашылы техникасын жндеуді, тама нерксібі салалары ралдарыны, халы шаруашылыыны зге салаларыны біріктірілген жйесі. Бан ыдыс материалдарын ндіруді, минералды тыайтыштар ндіруді, ндірістік объектілер рылысын жатызуа болады. рылыс кешені рылыс, рылыс материалдары нерксібі, машина жасау саласыны, жндеу базасыны (халы шаруашылыыны салаларына біріктірілген негізгі орларды рекет етуін амтамасыз етуге баытталан) біріктірілген жйесін білдіреді. рылыс кешені мердігерлік жне субмердігерлік рылыс-монтаждау йымдарыны крделі салааралы жйесі ретінде алыптасан. рылыс кешенін ру ндірістік, трын й жне леуметтік-трмысты рылыс салу клеміні тратылыы мен лаюына, капитал салымдары рылымыны жетілдірілуіне, оларды шоырлануына ыпал етті.
Республиканы нерксіптік ндірісіні алыптасан рылымы ркелкілігімен, ттыну заттарын ндірумен салыстыранда онда ндіріс ралдарыны басым болуымен сипатталады. азастанны бай да салыстырмалы арзан табии ресурстары деу жне айта деу салаларыны басым трде дамуымен, оамды ебек блінісі шеберінде нерксіптік мамандануа ыпал етті. Дайынды дегейі жоары німді шыару, жекелей аланда, халы ттынатын тауарлар ндіру клемі айтарлытай зор емес жне ол, негізінен, импортты материалды ресурстара негізделеді. Осыны барлыы лтты табысты алыптастыруды негізі болып табылатын дайы ндіріс кешенін руа баытталан мемлекеттік салааралы басаруды тиімді механизмін руды талап етеді.
Салааралы басару процесіні аидалары мен негізгі мазмны задар, жарылар, даму бадарламалары, экономикалы жне леуметтік саясаттар арылы жзеге асырылатын экономиканы реттеуді мбебап ралдарын амтиды (аша-аржы механизмін, фискалды саясатты, жмысбастылы саясатты, леуметтік саясатты, яни реттеуді макро- жне микроэкономикалы ралдарын) амтиды.
Салааралы кешенді мемлекеттік басару жйесін алыптастыру барысындаы маызды жадай – шетелді дамыан елдерінде кеінен таралан кластерлік тсілдемені пайдалану болып саналады. Салалы талдауда пакет, блок дегенді білдіретін «кластер» тсінігін алаш рет М. Портер енгізген болатын. Экономикалы маынада «кластер» бір-біріні бсеке абілеттігіні артуына ыпал ететін зара байланысты салаларды ауымдастыын білдіреді.
Ондаан елдерді 100 саласын зерттеу негізінде М. Портер мынаны атап крсеткен болатын: оларды кейбіреулеріні табыстылыы айтарлытай дрежеде елде, нарыта бсеке абілетті болып табылатын сас салаларды жабдытаушыларды болуына туелді болады. Бсеке абілеттілік нарыта табыс табатын фирманы ортасына жаын таралу асиетіне ие. Мндай фирманы кластерді негізін алаушы деп атауа болады, ол зіні бсеке абілеттігін жабдытаушылара, ттынушылара, бсекелестерге жтырады. Нарыта лкен табыса жеткен кластерді негізін алаушы-компания жабдытаушылара ата талаптар ояды, оларды жабдыталатын шикізат сапасын арттыруа жне з бсеке абілеттігін арттыруа мжбрлейді. рі арай технологиялы тізбек бойынша кластерді негізін алаушы-компанияны жоары сапалы німін сас салаларды компаниялары пайдаланып, бсеке абеліттіктеріні негізіне айнала алады. Осылайша, негізгі фирмамен технологиялы тізбекте болатын жабдытаушы-компаниялар да, ттынушы-компаниялар да, одан тыса ие болады. лемдік нарыта жетекші болып табылатын жергілікті компаниялар шыаратын сапалы німні ттынушысы болып табылатын ел халы да олайлы жадайа ие болады.
Сонымен атар, кшті арсыласымен кресу тжірибесі бар негізгі компанияны бсекелестері белгілі бір пайда табады. Кластер ішіндегі бсекелестер ішкі нарытаы ата крес нтижесінде бір-біріне сйеніп, бизнесті орта идеясына бірігу арылы, ел шекарасынан тыс бірегей ораныс ретінде ызмет ете алады. з кезегінде, алдыы атара мтылан жабдытаушылар, ттынушылар мен бсекелестер, негізін алаушы компанияны бсеке абілеттігіні артуын ынталандырады. Нтижесінде, бір елде немесе белгілі аймата ттынушыларды, бсекелестерді негізгі жиыны рылып, нерлым білікті кадрларды, ілгеріді технологияны, мамандандырылан апаратты, белгілі саладаы ксіби дадыларды шоырлануына ыпал етеді. Фирманы іс-имылымен байланысты жне оларды тиімділігіні артуына ыпал ететін йымдар да (университеттер, ылыми-зерттеу зертханалары, стандарттау мен сертификаттау жніндегі агенттіктер, сонымен атар сауда бірлестіктері) арынды дамитын болады.
Осылайша, кластер, яни, бір біріні бсеке абілеттігіні артуына зара ыпал ететін тыыз байланысан салаларды географиялы кршілес компанияларыны ауымдастыы рылады. Кшті дегейлес жне сатылас байланыстары бар салалар, компаниялар кластерді раушы оны элементтері болып табылады. Кластерлер: ірі, орта жне шаын трлі клемдегі ксіпорындардан рыла алады. Салааралы жне салаішілік байланыстарды даму дрежесіне байланысты кластерлер амту кедігі мен даму дегейі бойынша айрышаланады. Кластерлерді кез келген географиялы бірлік дегейінде: мемлекет, облыс, ала, ауыла бліп арастыруа болады. Олар дамыан жне дамушы елдер экономикасында пайдаланылады.
азіргі тада дамыан елдерді кіметтері кластерлерді алыптасуы мен даму мселесіне ерекше назар аударатынын айта кету керек, ол брыыдай елдер немесе салалар бойынша емес, сарапшыларды белгілі кластерлер бойынша дайындаудан байалады. Сонымен атар, дамыан елдерді кіметтері мен транслтты компаниялары кластерлік тсілдемені лемдік ауымда жзеге асыруа мтылады. Осы масатта олар аржылы, материалды, интеллектуалды ресурстар иелеріні бадарларын ныайтады.
андай да бір салада кластерді алыптасуы лтты экономика шін стратегиялы маыза ие болады, себебі кластер, тізбектеуге ммкіндік беретін буын бола отырып, ішкі сімге бастау береді.
ОРЫТЫНДЫ
1.Экономикадаы мемлекетті рлі тмендегі екі топты біріне жатызуа болатын оны ызметтерінде натыланады:
- нарыты тиімді рекет ету шарттарын жасау ызметтері;
- нарыты реттеуіштер рекеттерін толытыру мен тзету ызметтері.
Бірінші топанарыты шаруашылыты жмыс істеуіні ыты базасын амтамасыз ету ызметтері мен нарыты ортадаы басты озаушы кш ретіндегі бсекелестікті орау жне ынталандыру ызметтерін жатызуа болады.
Екінші топа табыстарды айта блу ызметі, ресурстарды блінуін тзету, экономикалы тратылыты жне экономикалы сімді ынталандыруды амтамасыз ету ызметі жатады.
2. Мемлекеттік басаруды тратандырушы ызметі бюджеттік, фискалды жне аша-несие саясатыны дстрлі дістеріні кмегімен жзеге асырылады. Бл жерде мемлекет алдында аталмыш басару дістерін олдануда «жмсаты» пен «атадыты» тиімді йлестіру мселесі трады.
Экономиканы мемлекеттік басару жйесіндегі аса зекті мселелерді бірі – экономикалы сімді ынталандыру болып табылады. лемдік тжірибе фундаменталды ылымды аржыландыру сімді ынталандыруды шынайы рекет етуші жанама тетіктері болып табылатынын крсетті, ол, з кезегінде, ТП-ны жылдамдатуа, салы ауыртпалыын азайтуа (іскерлік белсенділікті арттыруа, техникалы прогресті ынталандыруа жне инвестициялар сімін ынталандыру ралы ретінде аша-несие саясатын белсенді пайдалануа) о ыпал етеді.
3. лемдік тжірибе крсеткендей, леуметтік масаттарды ылыми бекіту жне леуметтік болжамдау, жаын жне алыс болашаа леуметтік даму бадарламаларын негіздеуді айтарлытай рекет етуші ралы болып табылады.
Мемлекеттік леуметтік бадарламалар уаыт пен кеістік бойынша, атарушылар мен жалпы мемлекеттік, салалы, айматы ауымдаы бірегей, ірі леуметтік мселені шешуге баытталан шаралар ресурстары бойынша туелді болып крінетін шаралар жиынтыын білдіреді.
4. Мемлекеттік ауіпсіздік — бл саяси, экономикалы негізді жне мемлекеттік шекараны мытылы, мызымасты жадайы. Басару объектісі ретінде мемлекеттік ауіпсіздікті орау, ол спаушылы пен мемлекеттік шекараны орау масатына ие мемлекеттік органдар мен оамды йымдар іс-рекетіні процесінде алыптасатын оамды атынастар саласын білдіреді.
сынылатын дебиеттер тізімі
Міндетті дебиеттер:
1. азастан Республикасыны Конституциясы. –Алматы: азастан, 2000, 96-б.
2. «азастан-2030» Даму стратегиясы
3. азастан Республикасыны Заы: Мемлекеттік ызмет туралы. –Алматы: Жеті жары, 1999, 44-б.
4. азастан Республикасыны кейбір занамалы актілеріне экономиканы мемлекеттік секторын басаруды жетілдіру мселелері бойынша згерістер мен толытырулар енгізу туралы. 2006 ж., 19 шілде //Егемен азастан, Астана, Аорда 2006 ж., 7 шілде № 178-///РЗ
5. азастан Республикасыны Заы: азастан Республикасындаы жергілікті мемлекеттік басару туралы. –Алматы, Юрист, 2006 ж., 28-б.
6. азастан Республикасыны 2007-2024 жылдара арналан орныты дамуа кшу тжырымдамасы туралы: 2006 ж, 14 араша № 216//Егемен азастан. -2006 ж. 17 араша.
7. азастан Республикасыны Мемлекеттік басару жйесін одан рі ретке келтіру жне оны тиімділігін арттыру жніндегі шаралар туралы: 2006 жылы 27 наурыз № 74 Жарлыы //Егемен азастан. –Алматы, 2006 ж. 28 наурыз.
8. Мемлекеттік басару жйесін жетілдіруге баытталан шараларды іске асыру жніндегі іс-шаралар жоспары туралы//Егемен азастан. -2006 ж. 13 ыркйек.
9. азастанны лемдегі бсекеге барынша абілетті 50 елді атарына кіру стратегиясы. азастан Республикасыны Президенті Н..Назарбаевты Парламент палаталарыны бірлескен отырысында сйлеген сзі. //Егемен азастан. -2006 ж. 19 атар.
10.Корпоративтік басару, ашыты жне оам алдында есеп беру аидаттарыны негізінде мемлекеттік басаруды жаарту. азастан Республикасыны Президенті Н..Назарбаевты азастан Республикасы Парламентіні 3-ші сесиясыны ашылуында сйлеген сзі. //Егемен азастан. 2006 ж. 2 ыркйек.
11.Кадровая политика в системе государственных органов: Назначение на должность и тестирование государственных служащих: Сб. Нормативных правовых актов РК. –Алматы, 2005, -283-б.
12.азастан Республикасыны Мемлекеттік ызметкерлеріні ар-намыс кодексі: Мемлекеттік ызметкерлерді ызмет этикасы ережелері. –Алматы: Жеті жары, 2005, -24-б.
13.Атаманчук Г.В. Теория государственного управления. –М.: Омега-Л, 2004 г. -584-б.
14.Зеркин Д.П., Игнатов В.Г. Основы теории государственного управления. Курс лекции: Учебное пособие. –Ростов-на-Дону. Март, 2000. -448-б.
15.Пикулькин А.В. Система государственного управления: Учебник. –М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2004. -543-б.
16.Уваров В.Н. Государственная служба и управление: Учебник. –Петропавловск: Сев.Каз.юрид.Академия, 2004. -416-б.
17.Эффективность государственного управления: Элементарный курс. –М.:Юрист, 2003. -320-б.
19.Реформирование системы государственного управления: Зарубежный опыт и Казахстан/КИСИ при Президенте РК. –Алматы, 2005. -276-б.
осымша дебиеттер:
20.Атаманчук Г.В. Как найти формулу разделения областей? //Российские вести. 1992 г. 11 ноября
21. Атаманчук В.Г. Современная концепция государственного управления Россией //Государственное управление: проблемы теории, истории, практики преподавания. Ростов-на-Дону, 1993.
22. Атаманчук В.Г. Государственное управление: рациональность и эффективность его в период структурных перемен //Ракурс. Управление: теория, практика, поиск. Минск, 1993ж.
23. Байгельдинов Е. Теоретические основы устойчивого развития. Евразийское сообщество. 2000г. №2, 114-121-б
24. Есентугелов А. Итоги реформ и состояние экономики: успех и ошибки, просчеты и их причины. АльПари, 1999, №4-5, с. 27-30
25. Жиленко Г. Экономика РК в годы реформирования. Экономика и статистика. 2000, №1, 117-124-б
26. Козбаненко В. Формы и методы государственного управления. Проблемы теории и практики управления. 2000, №2, 46-49-б
27. Кубаев К. Экономическая модель эффективного государства. Транзитная экономика, 2001, №4, 49-58-б
Семинар сабаыны жоспары:
1. Экономика аясындаы мемлекеттік басару
2. леуметтік атынастар аясындаы мемлекеттік басару
3. Салы жне кеден саясаттарын мемлекеттік басару ерекшеліктері
4. Монополияа арсы саясатты мні
5. Мемлекеттік млікті мемлекеттік басару
6. Салааралы мемлекеттік басаруды мні мен трлері
7. аржы, несие жне сатандыру салаларындаы мемлекеттік басару ерекшеліктері
СЖ жне СЖО тапсырмалары:
1. Топты проектыа дайындау семинар сабаыны сратарына тсау кесу.
2. Тсау кесуді ауызша баяндауа дайындалу
3. СЖО «Покров бл» арналан кейсті талылау тріне ткізу.
Кейсті ткізуді екі варианты болу ммкін:
1. Кейсті коллектив болып талылау біріккен бадарлама жасау.
2. Топ 2 шаын топа блінеді, р топ зіні бадарламалы проектісін жасайды, сабата талылайды. (соысы жарысу лементіне сас. Кейс «Покров облысы»)
КЕЙС «ПОКРОВ ОБЛЫСЫ»
Тарихи аспекті жне жй-кйі туралы сратар. 1921ж бастап Россияда лім кбейіп, халыты табии сімі азаюда, бл жадай соыста кейінгі кезден бері табии суді жаымсыз жадайы. Россияда халыты табии азаюы лімні кбеюмен ана байланысты емес, туып кбеюшілікті шыл азаюынан . Егер осы жадай рі арай сатала берсе, мамандарды болжауына араанда келешек болашата (2015ж) Россияда халы саныны азаю 130-135 млн. адам болу ммкін.