рігерді конгруэтнті, тиімді мінез-лы. 2 страница

«Дрігер-науас» арым-атынасындаы адекватты коммуникацияны амтамасыз ететін психологиялы асиет болып, эмпатия табылады, яни науасты уайымдарын тсіну, сезімталдылы, айысына ортатасу, жанашырлы таныту. азіргі тсінік бойынша эмпатия баса адамны ішкі жан дниесіне ену мен эмоциональді жадайына жетуді ш трі бар: эмоциональді эмпатия, идентифекация механизмдерімен негізделген; когнитивті (танымдылы) эмпатия, интелектуальді рдістермен негізделген (салыстыру жне састытар іздеу), жне предикативті эмпатия, баса адам жайында прогностикалы ойлау абілеттілігі интуициямен негізделген. Науастармен психологиялы атынас рауда, эмоциональді атысу, дрігерге науас жне оны жадайы жайында толы жне наты апарат жинауа кмектксіп, емдеу-диагностикалы рдісті адекваттылыына, жазылуа сенім артуына серін тигізеді. Дрігерді эмпатиялы асиеті науасты айтан субьективті мліметтеріні жне кейбір симптомдарыны сйкес келмеуін анытауда пайдалы болуы ммкін: агравацияда, диссимуляцияда жне анозогнозияда, сонымен атар диссимулятивті мінез-лыта.

Дрігерді коммуникативті компетенттілігін растыруа атысушы психологиялы сипаты болып, теріс арауа сенситивтілік табылады. Кейбір емдеу этаптарында туындайтыноршаан ортаны, оны ішінде науастардан негативті атынасты абылдау абілеттілігі дрігерді науаспен арым-атынасында з мінез-лыын коррекциялауа ммкіндік беретін айтымды байланысты тудырады. Сенсетивтілік те жоары болмауы керек. Себебі, ол дрігерді зіндік баалауын, оны аффилиативті ажеттілігін тежеп, адаптивті жне компенсаторлы ммкіндіктерін тмендетеді. Дрігерді науас жаынан негативті атынасын те жоары сезіну, зіні ксіптік компетенттілігіне сенімсіздігін артады. Мндай сенімсіздіктер жмыс сапасына шынайы трде сер етеді. зіні ксіптік тратылыына сенімсіздік, психикалы заымдануды жне эмоциональді бзылыстарды себебі болуы ммкін.

Дрігерді коммуникативті компетенттілігін тмендетін психологиялы ерекшеліктері. Дрігерді ксіптік ызметі терапиялы сер тактикаларын, асынуларды болжауды жне емні нтижелерін кре білу стратегияларын жасаумен байланысты. Осыан байланысты дрігерде рейлік сипатта болуы керек.

рейлік — бл эмоция, ол болжау арылы жне болатын стсіздіктерді тосумен болашаа баытталан. рейлік эмоциясы тсініксіз жадайларда, апаратты жетіспеушілігіне сйкес жне иын болжам нтижелерінде дамиды.рейлікті жеіл дрежесі (мазасыздану) — болатын атерді білдіретін белгісіздікке арапайым реакциясы. рей эмоциясыны серінен адаптивті, компенсаторлы жне ораныш механизмдері дамып, атерге тиімді ттеп беруге ммкіндік береді. Дрігер тласыны сапасы ретінде рейлік науас жадайындаы згерістерге шыл сер етіп, уаытылы ажетті шараларды олдануа серін тигізеді. Науас мндай рекетті дрігер жаынан тсінушілік жне эмоциональді кмек ретінде абылдайды, бл «дрігер-науас» коммуникациясыны тиімділігін жоарлатады. Біра, рей эмоциясыны интенсивті дрежесі (байбалам, орыныш, смды) психикалы рдісті німді жмысын тотатып, бзады. Интенсивті рейлік жадайды адекватты баалауа, яни ммкін нсауларды анытауа жне дрыс шешім абылдауа кедергі жасайды. Дрігерді орынышы мен байбаламы, науаспен коммуникациясын зеді де, оларды арасындаы психологиялы контакт бзылады. Дрігер рейлігі науаса беріліп, оны осымша рейлендіреді.рей серінен организмні р-трлі функциялары бзылады, мысалы, йыны бзылуы, тбетті тмендеуі немесе керсінше жоарлауы (кейбір науастарда рей серінен булимия дамиды). Жоары рейлену трлі аурулармен зардап шегетін кптеген науастарда байалады, осы жадайды дрігер орынышы серінен кшейюін болдырмау керек. Мндай оиада науас зіні жадайынан мітін зіп, сауыу сенімінен айырылады. Жоары рейлі тлалы дрігерлер, науастарды аз толандыратын кез келген згерістерге жоары реймен арайды.

Дрігерді науаспен коммуникациясын бзатын таы да бір сипаты болып, депрессивтілік табылады. Егерде рей эмоциясы болашаа баытталан болса, онда депрессия брыны ткен шиеленістермен жне психотравмалы оиалармен байланысты. Брыны стсіздіктер мен жаымсыз оиалар тізбек ретінде крініп, шарасызды пен мітсіздікті райды. Болашаы тманданып, айыа шырайды.Депрессияа бейім дрігерлер з компетенттілігін тмендетіп, науасты сенімін тудырмайды. Жеке уайымына батан дрігер науасты жадайыны жасаранын байамауы, оны жазылу симптомдарын крсетіп, олдамауы, керсінше оны зіні айылы сенімсіздігімен уландырады да, жргізілген терапияны позитивтілігін бзады.

«Дрігер-науас» сенімді атынасыны ралуын иындататын таы да бір психологиялы асиеті болып, дрігерді тере интровертирлігі табылады. Интроверсия — психологияа Юнгты енгізуімен енген термин: ол субьектіні зіне ана, яни сезімдеріне, уайымдарына баытталуы болып аныталады. Интроверт- зіні ндылытарына, идеалына, моральді жне этикалы нормаларына жне ой-пікіріне баытталады. Интровертирленген тла зіні психологиялы леміне батып, сезімдерімен, идеяларымен лектеніп, баса адамдар аз ызытырады. Интроверсия интуицияны жетіспеушілігімен, тла аралы атынастаы тактикалыыны тмендеуімен, эмпатия дегейіні тмендеуімен жне басаны ауырсынуына, рейіне, мазасыздыына ортатаспауымен сипатталады.Мндай асиет дрігерді коммуникативті компетенттілігін тмендетіп, тиімді атынаса кедергі келтіретін «коммуникативті бгеттерді» тудырады.

Дрігерді коммуникативті компетенттілігіні ралуы. Науастармен атынасу біліктілігі – бл дрігерді коммуникативті компетенттілігі, оны ралуы медициналы оу орнында оу рдістерінде ралып басталады.Кейін трлі жастаы, психологиялы асиеттері бар, білім жне леуметтік дегейлерімен ерекшеленетін науастармен ксіптік атынасуда дамиды. Болаша дрігерлер оытуды ерте этаптарында науастармен негізсіз, здері сыйлайтын, ойларымен бадарлайтын дрігер-оытушыларыны стилімен, интонациясымен сатып атынасады (ымы, мимикалы реакциялары, алпы, отыру жне науастармен сйлесу манерелеры жне т.б.). Жас дрігер ксіптік тжірибесіні жиналуына байланысты, науаспен атынасуды жеілдететін трлі психологиялы дадыларды олдана бастайды. Дрігерді жмыс стажы кбейген сайын коммуникативті компетенттілігін жоарлату шін, ол зейінін жне кілін терапиялы жне диагностикалы рдісті психологиялы аспектілеріне аударады.

Ксіптік бейімделу (адаптация). Жас дрігерді ксіптік ызметінебейімделуі, екі жылдай уаытты алады. Бл уаыт жаа леуметтік ролінде зін сенімді сезінуіне жне жеке ксіптік имиджын рауа, ксіптік жадайларда алгоритмдерді жне дадыларды растыруа ажет. Жас дрігер з алдына жмыс істегенде зіне сенімсіздікпен арайды да жанындаы тжірибелі дрігерлерге бадарланады немесе жауапты иын жадайларда кмек срайды. Апараттар іздеу жаласып, ксіптік дадылармен жаттыады (лкендер жаынан мадатаулар мен птауларды алу). зі тріздес жас мамандар жаынан эмоциональді кмек алады. Ксіптік бейімделудегі мндай танымдылы элементі ксіптік білімді, дадыларды жне іскерлікті крсетеді.

Дрігерді ксіптік бейімделуіні баса рылымы дадыларды ндіру болады.Бл бейімделу компоненті науаспен тла аралы тынасудаы эмпатиямен байланысты.

Ксіптік бейімделуіні таы бір компоненті «ксіптік имиджды» ралуымен байланысты болады. Маызды элементі болып, жадайа байланысты дрігерді сенімді мінез-лы. Е ктпеген, ауіпті жадайларда, дрігер аншалыты жіберілген ателігіні нтижесінен орыан немесе есінен ауса да, науаса зіні абыржуын крсетпеуі керек. Мінез-лыты сенімді стилі, науаста «терапиялы иллюзияны» растырып, жадайды жне болжамды баылауа алады. Сенімді жріс-трысы науас сенімділігін амтамасыз етіп, оан мітті ялатып, компенсаторлы жне ораныш механизмдерін белсенділейді. Басаша айтанда, «ксіптік имиджды» осалы сипаттары болып атынасуды амтамасыз ететін ашы алыптар; коммуникативті жне экспрессивті ымдар; айырымдылыты жне сенімділікті білдіретін мимикалы реакциялар; тла аралы ара ашытытар жатады. Дрігерді сырты бет - лпеті де, сіресе сзіні ерекшеліктері (сенімді, сабырлы, интонациялы жне ыраты ралан сздері) аса ажет. Бл сенімділік дегейін жне дрігерді ксіптік компетенттілігін жоарлатады.

Актуальді немесе шешілмеген мселені эмоциональді кйіну немесе жану деп атаймыз.

«Жану» тек дрігер мамандыына ана тн емес. леуметтік маызы бар ксіптер (малімдер, журналистер, спортты жаттытырушылар, оамды ызметкерлер жне т.б.) осы ауруа шырайды. Бл терминді алаш рет америкалы психологтар сынан. Олар бірнеше жыл брын сабырлы жмыс стиліні стресс кезінде ауысуын байаан. Мны барлыы психологиялы жне леуметтік олдау беретін, яни ауыр психологиялы жадайларда жне айыа шыраанда жадайларын жеілдетуге, стресті азайтуа, рухани гімелер жргізіп, кеес беруге міндетті ызметкерлерге шаымдарды тсуінен дамыан. Мндай ызметтерді жмыстарын анализдеу «стресс ауруыны», яни «атынасу ауруы» деген ерекше трін анытады. Оны «персоналды кйінуі», "тланы кйінуі" немесе ысартып «кйіну» деп атаан. Е басты себебі- психологиялы жне рухани жалыу немесе шаршау. сіресе ызмет парызы бойынша, клиенттеріне з жаныны жылуын «сыйлайтын» адамдара шектен тыс кш тскенде, оны дамуы ерекше тез жне айын байалады. Е бірінші «кйінуді» рбандары болып психотерапевтер, малімдер, дрігерлер жне сатушылар, яни баса адамдара сыпайы жне жылылыпен ызмет крсететін мамандар иелері жатады. Американды психолог К.Маслах з кітабын «Кйіну – жанашырлыты теуі» деп атаан, ол кітапта айылы белгілерді кеінен зерттеулер нтижесі крсетілген.

«Кйінуді» кріністерін ш топа блуге болады.

Бірінші– эмоцияны «тынышталуы», сезім шырлыы жне айыру сезіміні жоалуы болады. Брі алыпты боланымен, біра ішкі дниесінде зерігу орын алады. старды йылжытан ні де, арайлап батан кнде ызытырмайды. Е жаын жне ымбат адамдарына сезімі лсірейді.Тіпті е сікті таамыны зі де нрсіз, дрекі болып крінеді.

Екінші - клиенттерімен шиеленістерді туындауы. Басында олар жасырын теді. «Кйініп» бастаан маман з ріптестері ортасында, кейбір клиенттеріні жайын мазапен гімелейді. рі арай ол клиенттеріне жаымсыз сезіммен арайды. Бас кезінде зін зер стап, зіні тітіркенгіштігін иындыпен жасыруа тырысады жне аыр соында ашу-ызасыны жарылуы болады. Оны рбаны болып, ешандай кінсі жо, маманан кмек кткен адам болады.

шінші типі- оама леуметті жне экономикалы ауіпті тип – бл мір ндылытарыны жоалуы, барлы болып жатан згерістерге «ткіру» жадайы. детіне байланысты адам апломбысын, респектабельділігін сатауы ммкін, біра оны кз арасы бос жне мз жректі болып згереді.лем оан немрайды болып крінеді.

Шет елде «кйінуді» алдын алу шін трлі дістер «мір стресін» жоюа баытталан. Біра, экстремальді жадайларда стрестік атынаса екі жаты атысу ммкіндігін есепке алмайды. «Кйінумен» оса адамда, есті улайтын «оам тек оан мтаж» деген керемет энтузиазм дамиды.Егер де ріптестері жне жанясы осындай иын уаыттарда олдап, кмек крсетсе мірді иын шарттарынан ашып,«кйінуден» алшатап, зін трарлытай ылып крсете алады. Біра, «кйінушіге» е бастысы жанымен жне тнімен дем алу.

«Эмоциональді кйіну синдромы» психикалы ждеу сезімі ретінде байалады да, ксіптік арым-атынас тиімділігі тмендейді: Дрігер брыныдай толыымен жмыса беріле алмайды, зіндік баалауы жне ызметіні жетістігі тмендейді. Науастара негативті атынас пайда болуы ммкін, себебі олар созылмалы психикалы заымдаушы кз болып крінеді. Дрігер науаспен атынасуда ауруа байланысты дамыан ауруды ішкі суретін жне оны крделі рылымын, копинг-мінез лы трізді психологиялы феномендерді есепке алмай, науасты рейлі жне депрессивті, суицидтік тенденцияларын ткізіп алуы ммкін. Дрігерде з науастары жайында айтанда салынды, кекшілдік, мысыл байалады. Дрігерлік ызметтегі мндай «дадарыс» уаыт аралытарында айталанып отыруы ммкін. Науастар дрігерге аралудан бас тартып, айырымды, тжірибесі мол жне компетентті маман іздейді. Осындай дадарыс кезеінде дрігер демалыса, ызметіні ауыстыруына, психологиялы «босасуа» немесе психотерапиялы кмекке мтаж болады. Дрігер – ер адамдара араанда, дрігер -йел адамдарды эмоциональді лсіреуі кп дрежеде дамиды. «Кйінушілерді» оршаан ортаа сезімтал, адамкершілікті, кішіпейілді, жмса ретінде суреттейді.

«Эмоциональді кйіну синдромын» зерттеуде ш фазаны анытаан. Бірінші – «иналу немесе зорлану» фазасы. «Эмоциональді кйіну синдромыны» алашы жне кріну механизмдері болып, кіл-кйіні тмендеуі, рейлену, тітіркену жне депрессия реакцияларыны пайда болуы байалады.

Екінші фаза «арсыласу фазасы». Бл этапта атыспау арылы зін орау, эмоциональді факторлардан ашатау болады. «Эмоцияны немдеу», эмоциональді кйді шектеу арылы «дрігер-науас» атынасын ысартады. Мндай орану формасы ксіптік ызметтен де асып кетіп, мірдегі баса сфераларындаы атынасты да ысартуы ммкін.

шініш фаза «ждеу немесе лсіреу фазасы» деп суреттеледі. Ол энергетикалы тонусты тмендеуімен, айын психовегетативті бзылыстармен сипатталады. мітті зілуі, кіл-кйді тмендеуі, рейді жоары дегейде жруі, психикалы ызметті бзылыстары (есті тмендеуі, зейінні бзылысы жне т.б.), р-трлі соматикалы симптомдарды пайда болуы: трлі ауырсыну сезімдері, жрек-ан тамыр жйесі жаынан бзылыстар байалады.

Дрігер ксіптік атынасуында жиналан тжірибелеріне сай эмоциональді кйіні дрежесін млшерлей алады. Науастармен атынасуды басында психологиялы контактыны рауда эмоциональді осылыс ажет. Одан кейінгі атынастарды этаптарында эмоциональді компоненттер азаюы ммкін. Науаспен атынасуда эмоциональді контактлар диагностиканы жне терапияны кейбір этаптарында ана ажет болады: науасты крделі диагностикалы іс-шаралардан туге кзін жеткізу шін, операция жнінде, егерде олайсыз аяталуа крсеткіштері болса шешім абылдауда. Эмоциональді атынасу ролі науас міріне ауіпті жадайлар туындаанда, суицидке жаын депрессивті науастармен атынасанда жне ауыр психологиялы заым алан науастармен атынасанда олданылады.

2 БЛІМ. ТИІМДІ АТЫНАСУ ДІСТЕРІ.АТЫНАСУ РАЛДАРЫ

2.1 атынасуды растыру. «Дрігер-науас» атынасыны психологиялы жатары диагностикалы жне терапиялы рдісті барлы кезедерінде ажет, оны ішінде ерекше науаспен алаша атынасуда орын алады. дебиеттер мліметтері бойынша, оптимальді психологиялы байланыс, тла аралы атынасты тиімділігін жне жетістігін 40% амтамасыз етеді.

атынасуды растыра білуі ажет. Науастармен, топпен диалог кезінде атынасу алыптары мен дадыларын тсінікті ылып олдана білу ажет. Бл шін, атынасу фазалары немесе этаптарын білу ажет.

атынасуды байланысу нмемесе контакты фазасы –науас пен дрігерді ксіптік атынасыны бірінші этапы. Контакты фазаны аымында дрігер науаспен танысып, психологиялы контакт ралып, бір-біріне деген алашы ойлары алыптасады. Дрігер жайындаы науасты алашы сері кп нрсені, яни науас дрігермен атынасын алай рауды, оны таайындаандарын орындауы, режимді жне диетаны сатауын анытайды. Контакты фазада дрігерге ойылатын е маызды талап, бл науаса ажетті серді алдыру. Науаста дрігерді оан кмектескісі келетіндігі жніндегі сері алуы керек. Бірінші, дрігерді эмпатиялы абілеттілігіне, екінші, сенімді мінез-лы манерасына негізделеді. Контактыны рау этапында дрігерді вербальді мінез-лыына араанда, вербальді емес мінез-лыы ажет. атынасуды вербальді дегейінде, дрігер сзбен бір маынада жеткізеді, ал вербальді емес атынаста дауыс ыраы, ым, кз-арас арылы науаса жне оны мселелеріне атысты млдем баса апараттарды жеткізе алады. Науас дрігермен алаш кездескенде вербальді емес атынаса кбірек кіл бледі. Психологтарды баылауы бойынша танысуды алашы 18 секундында адам жніндегі ойы дамиды. Дрігерге сырты тріне жне мінез-лына ерекше талаптар ойылады. Психологиялы вербальді емес контактыны маызды элементі болып, кз контактысы табылады (з-арас). Сондытан дрігер ксіптік атынасуды алашы секундтарында, науаса мият тыдауа дайын екендігін крсетіп, оны кзіне арауы керек. Кз-араспен психологиялы атынасты сенімділігі мен беріктігін науаса жеткізу арылы, дрігер оны не шін келген себебін срайды.

Бадарлау немесе хабардар болу фазасы.Дрігер контакты фазада науасты зіне арату шін ашы, табии жне асимметриялы алыпты абылдап, науасты бетіні мимикалы реакцияларын жне ымын, дауыс ыраын, аттылыын, жылдамдыын жне ритмін баылайды. Сонымен атар, ол науасты жалпы жадайына бадар беретін алпын, мимикасын, ымын жне науасты вербальді емес мінез-лы ерекшеліктерін баалайды. Контакты фаза те ыса,ол бірнеше секундта зарып, дрігер мен науас арасында вербальді атынасты басталуымен, яни дрігер алашы сраын ойанда: «Сізді андай шаымдарыыз бар?» контакты фаза аяталады. Осы сратан дірігер мен науас арасындаы екінші фаза – бадарлау фазасы басталады.

Белсенді тыдау. Дрігерді сраына жауап ретінде науас зіні шаымдарын, жаымсыз ауырсыну сезімдерін, ауырсынуды пайда болу уаыты мен сипатын жне осы жадайлара байланысты дамыан дискомфортты жайында айта бастайды. Дрігер науасты тотатып, дстрлі натылайтын сра - жауапты бастамас брын, кедергі жасамай науасты тыдап аланы дрыс болады. Кнде те кп млшерде науастарды абылдааннан кейін, дрігер науасты тыдамас брын оны не айтысы келіп отыранын біліп отырады. Сондытан, дрігер науасты мият тыдап, науасты сз аымынан ажетті мліметтерді естуіне тырысуы ажет. Осыан байланысты дрігерді белсенді тыдау сияты ксіптік дадысы дамып, айтылан апараттарды толыымен тыдап сезіне алады. Науасты белсенді тыдау аралы дрігер ол жайында алашы кріністі алады.

Катарсис. Дрігер сияты ксіпті жне мият тыдаушыа зіні бар шаымдарын еркін жеткізгеннен кейін, науас жеілдікті сезінеді. Бадарлау фазасында дрігер катарсис трізді терапиялы механизмді жзеге асырады. Катарсис ымын Аристотель енгізген. Оны айтуынша ктарсис жанны сезіну жне орыныш арылы тазаруы. Немесе, оан балама термині ретінде «жауап айыру немесе сер ету» олданылады.сер ету арылы эмоциональді ысымды тмендетіп, жеілдік сезімін тудырады. Психоанализде катарсис терапиялы механизмні орталыты сапасы ретінде аралады, яни негативті эмоциональді уайымнан босану. гімелесу барысында дрігер науасты уайымына о сер етуі, оны рей дегейін тмендетеді.

Коррективті немесе тзетуді эмоциональді тжірибесі. Бадарлау фазасыны екінші психотерапевті элементі – бл коррективті эмоциональді тжірибесі. рбір адама гімелесушісіні рейіне зіні рейі арылы сезімін білдіру тн немесе агрессияа агрессиямен жне т.б. Блай сер ету арылы ойланбай серігімізді орынышын жне айысын кшейтіп, бекіте тсеміз. Талыламайтын, бааламайтын жне эмоциональді реакцияларын кшейтпейтін айырымды дрігерді кездестіргеннен кейін, науас психологиялы жайлылыты сезініп, зін еркін стайды. Науас з эмоцияларынан орыпай, натылап жне еркін ауру симптомдарын жеткізу арылы ауру аымы жайында толы кріністі береді.