ерсонализациялау технологиясы. 2 страница

Инсайт - баыттаушы бірге уайымдаумен атар еркін бірлесу, талдау жне конфронтация техникасынан трады.

Симптом - баыттаушы – мінез-лыта аныталан белгілерге, психикалы ызметтерге (сана, ес, интелект, тйсік, ойлау, эмоция) баытталан. Ол келесі техникалардан ралады:

1. Емделуші туралы оны конституционалды жне мінез-лы статусын кз алдына келтіру. Бл кезеде алашы секундтарда сіз жынысты баытыны жасына сйкестік дрежесін елестете аласыз, кейініректе шын жасына сйкестігін, конституциясын (нормастеник, астеник), емделушіні мінез-лыын (озу, ступор, барабарсызды) анытау шін ажет болады.
2. Емделушіні зіізге аратып, жбату керек, тіпті емделуші зін сыраттымын деп санамауы ммкін, психиатра келуіні зі оан ауыр тиеді, бл жадайда оны бір нрселер не біреулер кееске келуіне мжбр етеді. Осындай конфронтацияны сізді емделушіні айналасы емес жатаушысы ретінде крсету шін олдануа болады. Егер емделуші сыратты болса, бл те маызды. Оны локомоция (моторика), бет имылы, кейіпі, ымдау, жан-жаа жне Сізге арым-атынасы жне жалпы сз йлесімі белгілеріні ерекшеліктерін тану. Осы белгілерге мн беруге ынталаныыз жне оны Сізді мінез-лыыза реакциясын байаыз. Егер де сізді мінез-лыыз тым жайдарлы, ал біра іле арасаыз сандарытаан емделушіде осымша кдік туады, ал депрессиядаы емделушіде – рейді кшейтеді. Дрігерді мінез-лы бір алыпты болуы керек.
3. Бірге уайымдау мен жбатуды білдіру. зіізді уайымдауыызды, сонымен бірге емделушіге атысты ммкін болар тсініксіздік пен агрессияны баалаыз. Кейіннен осы сезімдерді сараптамасы сізге емні тиімділігі мен тиімсіздігіні себебтерін, диагностиканы турасыздыы мен болжамын тсінуге кмектеседі. Емделушіні байалан уайымына мн берііз, зіізді уайымдап жргеніізді жасырмаыз.
4. Меншікті мселені емделушіні тсіну дегейінде баалаыз. Ол толы болан жадайда емделуші зіні уайымын ауыр сезінентіні айтады, егер жартылай боланда емделуші зіне ауыр деп санатйтын кейбір уайымдарын ана айтуы ммкін немесе тсінушілік млдем жо. Емделушіні жартылай ауыр уайым деп санайтын уайымын табу те маызды, йткені оларды баса да уайымдармен жмыс істеу шін олдануа болады. Алашы да емделушіге ауыр уайымдардан алша болан жн. Емдлеушіні мселені тсінуіне арай оан терапиялы масаттар туралы айтыыз.
5. Баалауды жргізу немесе интерпретация. Емделушіге дрігерді оны уайымы туралы не ойлайтыны туралы білуі маызды. Сондытан зізді белгілі симптомдарды білетіндігіізді крсету керек, белгілі уайымны ерекшелігі мен арапайымдылыын (стандартты), сонымен бірге осы уайымдарды ола алуа болатындыын айындау ажет. детте сыратты емделушіге дрігерді осыан сас сыратпен кресе білетініне кзі жету маызды, біра арсыласатын жне абылдамайтын емделушілер зіні маыздылыын сезінуі маызды. Сыратты дамуында жетістіктер барын жне емделуші мен оны туысандарын айыуа міттендіру ажет.
6. арым-атынаста басшыны (лидер) анытау. Бл терапиялы рдісті емделуші, не оны туысандары, леуметтік орта емес дрігерді зі жргізуіне маызды. Ролі мен стратегияны тепе-тедігі дрігермен тере мегерілу ажет.

Дрігерді ролі мен стратегиялары

Дрігер емделушімен жмыс немесе гімелесу кезінде доминантты, авторитеттік тла, туелсіз эксперт, эмпатиялы тыдаушы немесе гуманистік кмекші ретінде болуы ммкін. рбір осы ролдер натылы тланы жне дрігерді жеке ерекшеліктерін крсетеді, яни оны барлы стратегияны олдануына болады.

A) Доминантты немесе басым дрігер

Доминанттылы пен беделділік емделушіні субмиссиясын (баындыру) кшейтеді, олар жиі мысалы, зін -зі ажитын емделушілерді симптомдарын тез басуда маызды. Бл ролде дрігер атал ке, ана, малім алпын сипаттайды, дрыс жне брыс мінез-лыты крсетеді, атал мерзімдер мен шектеулер ояды. Доминантты дрігер детте баса дрігерлерге сеніушілік аясын шектейді. Доминантты дрігерде бір талай лауазымды символдар – атал мейірбикеден крахмалданан колпака дейін болады. Ол детте емделушімен арым атынас уаытын шектеуді ата сатайды.

Б) Дрігер-эксперт

Дербес эксперт ретінде дрігер диагностикалы гімеге араласуына болады. Бл жадайда дрігер жйке жйесіні бзылуы зерттеуші сипат беретінін жне баса мамандарды осымша апараттарын баалайтынын крсетеді. Сол кезде сырат симптомынан науасты зімен алшатап кетеді. Бл рл диангостикалау кезеінде маызды.

B) Дрігер - тыдаушы

Эмпатиялы тыдаушы ретінде, дрігер науаспен бірге уайымына ортатасатынын крсетеді немесе шын мнінде ортатасады. Оан науасты тыдаан найды, клиникалы жадайды керемет роман ретінде баалайды, сіресе осы ролде науаспен байланыса тсу басталады. Шын, біра кейбір науастар дрігерді «ыпты» деп баалайды, йткені за гіме кезінде дрігерді алып отыранын байамайды.

Г) Кмекші

Болаша гуманистік кмекші, дрігер науасты уайымын баалайтыны крсетеді, екеуі де бір сатыда трып, оан кмек беретін негізгі кшті ішкі дниеде емес тыс жатан іздеу керегін крсетеді. Ол науасты уайымында творчестволы элементті барын, жеке адамны абілеттілігіне кіл аудару керектігіне жне науасты жеке тла мен мырыны ерекшелігіне кіл бледі. Ол науасты уайымымен байланысты мселелерді зіне састыын ялмай оан айта алады.

Науасты ролі мен стратегиясы

Науас шынымен де иыналуы, ауруа беріліп кетуі де ммкін, симптомдарды баса жадайлара олданып, жасырып, не дайы асырып жіберуі шін олданады. Тбінде науас «иын» болуы ммкін.

A) иналу

Наыз иналу органикалы бзылыстармен байланысты емес, саматоформды аруша бзылыстар немесе неврастениктерде иналу ммкін. иналуды зі айналадаыларды ашатауы, блектену немесе шамадан тыс болып крінетін кмек сияты бааланатын иналыстар келуі ммкін. иналыстар жиі р трлі болуы ммкін, біра зі ол туралы айтпайды немесе науасты мінез-лынан байалады.

Б) Сырата беріліп кетуі

Сырата беріліп кетуді себебі, науасты тлалы ерекшелігіне ана емес, ол туралы айтуа болмайтыны, не айналасындаыларды реакциясы орыныш тріндегі уайымдар болуы ммкін. Бл сексуальдік проблемалар кезінде байалуы ммкін. Сырата беріліп кету сас науастарда наразылы, маюды шаырады немесе науасты жаындарына зара баыныштылыын кшейте тседі.

B) Тйытылы

Асыра сілтеу, имитация немесе уайымды жасыру сот тжірибесінде ана аскнемділік ретінде есептеледі, ал психиатра бл симптомдар психиканы бзылу белгілері болып табылады. Яни, индуцирленген сандыра, диссоциативтік бзылыстар, императивтік есту галлюцинациясын кезінде берілген механизмдер ке таралан.

Кез-келген бзылыстар белсенділігін азайту, мгедектік, сыраттылыын крсетпеуге тырысатынбайаулармен жреді. Кей жаста бл симптомдар жасырын болса, баса жаста леуметтік топа сйкес (мысалы, скери ызметкерлерде, мемлекет ызметкерлерінде) лайа тседі. Тйытылы (тірік) мінез-лы пен сзді мніне сйкес келмеуімен (диссоциация), наты жадай мен айтыланны арасында, бір мінез-лыты бір блігіні арасында байалады. Мысалы, диссоциация кезінде ым мен имылды, мимикалы байаулар (жалан, майан, жасырын клкі жне т.б.) арасында білінеді.

Г) Тебе-те емес

Тебе-те емес дегеніміз эмоциональді арапайым жне крделі жігерлерді сйкессіздігін білдіреді. Тебе-те еместік тері гиперестезиясы болуы ммкін жне соны салдарынан науасты екпе алдындаы оыныштар немесе айа кезінде клкі пайда болады.

«иын» науас тсінігіне науасты з уайымыны тез згеруі, дрігерді араанын тінетіні жне кежірлену кіреді. Науасты жаын туысандары да иын болуы ммкін. Сонымен, ке К. баласын госпиталдау кезінде дереу мгедектер йіне беріп жіберу сратарын талылай бастады, оны барлыынан шектеуді срады, біра мір бойы баласыны кежірленуіне шыдаанын, ал ережені бзан кезде атал трде жазалаанын айтты. Л. зіні талмамен сыраттанатын ызыны толы жазылатын мерзімін айтуды тінді, талманы енді айталанбайтыны туралы жазбаша кепілдемені талап етті.

Дрігер-науас

Дрігер мен науасты зара серлесі стратегиясы динамикалы жне салындауы ммкін. Дрігер науасты зі болуы ммкін немесе сол белгілі науасты млім еттерімен жмыс істегенде болып кетуі ммкін. Бл жадай да зіні симптомдарын науастан крмеуі ммкін немесе онымен белсенді трде креседі. Сонымен, алкоголизммен белсенді кресушілерді бірі брыы алкоголиктер болуы ммкін, біра здері айналасындаыларды симптомдарын дрыс бааламауы ммкін. Дрігерді зіндегі бар депрессия немесе ипохондрия симптомдарын науасты депрессия дегейін дрыс бааламауы ммкін, сондытан науасты синтонды тлалы кейіпін «гипоманиакалді» деп баалау ммкін. Дрігер науастан зіні ткен міріндегісін кріп, науасты уайымы дрігер шін сылтау бола алады, ал эмпатиялы техника эгоистік техникаа ауысып кетеді.

Науас рашанда дрігерге арапайым адам ретінде араласпайды, ол кейде олдау, сйеу немесе барлы медициналы мекемелерден зіне орын іздейді. Бл жадайларда науас дрігерді, мысалы, осымша зерттеуді талап етіп беделді жне доминантты стратегиясын олдануы ммкін. ызметкерлерді сеніміне кіріп, медициналы дебиеттерді оып, кеес таратып зіне жне айналасындаылара эксперт болып табылады.

Дрігер мен науасты зара атынасыны барлы ерекшеліктері диагностика мен емге сер беретінін естен шыармау керек. атал, біра алдын-ала диагноз, «косметикалы диагноз», паллиативтік ем, мегадозамен емдеу – мны барлыы жне сас диагностика мен терапия ерекшеліктері жиі науас пен дрігерді субъективті арым-атынасымен байланысты.

Диалогпен басару

Шаымдар

Шаымдара аса кп кіл беру керек, йткені оны айту мазмны, дісі, трі нды диагностикалы апараттар береді. Шаымдара келетін болса, ашы жне баытталан техника, сонымен атар уайымды анытау техникасы олданылады.

А) Ашы техника

Ашы техника дегеніміз, егер Сіз науастан барлы шаымдарын тізіп шыуын тінсеіз жне оны жете тыдап, кейде ана науасты мінез-лын крсетпейтін жетекші сратар ойып, оны баанадан бері айтып отыран таырыбын жаластыра беруге ммкіндік беру. Біра , бл техниканы да з иындытары бар. Мысалы, ипохондрик зіні уайымдарын саат бойы айта береді, ойыны демілігі сонда, науас р нрсені жете айтып, баса таырыптара тез ауыса алмайды жне осы науасты мазалайды. Сондытан, ашы техникада науас-орталытандырлыан техника бола тра, дрігер науасты ыпты тыдайды. Бл жадайда Сіз бір таырып аясында айтылан гімені тотатып, одан: «Таы сізді не мазалайды?» деп срайсыз.

Н. Мені тітіркендіргіштік мазалайды. Брі тітіркендіреді: дыбыстар, адамдар, міндетті трде жмыса бару.

Д. Таы сізді не мазалайды ?
Н. Мен лі аятаан жопын. Не трлі дыбыстар тітіркендіреді, тіпті жбайым кіл кйімді сраанны зі, лымны блмесінен шыан н дыбыстары...
Д.Ттітіркендіруден баса таы не мазалайды?

Н) Баытталан техника

Баытталан техника, яни дрігер науастан уайымдары жайында срастырудан трады. Болжамды баытталан сратар дрігерде науасты мінез-лын байау кезінде аныталады. Мндай техника егер науас селос, зіні уайымын жасыран кезде ажет. Мысалы, депрессиялы жадайдаы науастан суицидальді ойлары туралы срастыран жн, ал кзге крінбейтін гімелесушімен сйлесетін науастан ол кімге жауап беріп отыраны жне бл дрігерді сратарымен байланысы бар екенін срастыран жн. Біра, кейде баытталан сратара жауап ктуге болмайды, ондайда жетекші сратар ою керек. Мысалы, нашаорлыа туелді, біра оны мойындамайтын науаса оны ойынша айналадаыларды оан ойы згергені туралы, оуы алай екені, йысыны бзыланы туралы сратар оюа болады. Осындай жадайларда кез-келген патолгия р трлі психикалы сферада крінетінін біле тра, Сіз себебтерге емес, салдара ана тоталасыз. Кейде брыы шаымдары, ызыушылыы, бейімділігі туралы срастырулар бгінгі уайымдарын анытауа ммкіндік береді. Тгелдей, баытталан техника таырыпты жаласын, логикалы ойдан «алогикалы» таырыптара ауысуынан трады. Мндай логиканы болмауы сырттай ана, йткені дрігерді білімділігімен науасты мінез-лы жне оны клиникалы статусы аныталады.

Баытталан сратарды дрігер жиі жаластыра берсе, науастар шаымдарын жылдам айтады.

Н.Жиі толыан кезде басым айналады.
Д.Сіз, сол кезде ауіпсіз жерде боланыызды алайсыз ба?
Н.Біра, мнымен оса осындай жадайда таныс емес жерлерде болудан ора бастадым.

Мндай баытты жаластырулар симптомны зін анытауа кмектеседі.

Н.Мені басым ауырады.
Д. сіресе ай жері ауырады?
Н.Самай блігімде.
Д. андай ауырсыну сезімі, яни ысады ма, батып аурады ма, солылдатады ма жне т.б.?
Н. Солылдатады.
Д. Бас ауруы жрек айнуымен байалады ма?
Н. И.
Д.Басыызды ауруы баса жерлерге тарала ма?
Н. Басым ауыранда денемні барлы жерлеріне таралатын сияты, ішімді брайды, ая пен олымды асатады.

Мндай бас ауруыны тапамиялы сипаты бастапы шаымдармен жрмейді, біра баытты аныталады.

В) Тсіндіру техникасы

Бл техника уайымны барлы жаынан жете мегеруді, яни науаспен уайым алай тсіндірілетіні (йы, сырат, алып жне т.б.), алай ол басаларымен байланысты, андай жадайларда таралатыны жайлы айтады. Кейде науас зіні барлы уайымдарыны бір – бірімен байланысын зі танып, тсіне бастайды.

Сонымен, рметті студент, біз кп уаытымызды медициналы схбат технологиясына жмсады. Бізді кз арасымыз бойынша, срастыру, науаспен гімелесу, науаспен диалог растыру, арым–атынас ерекшеліктері дрігерді коммуникативті біліктілігін уаттандыратыны толыымен длелденген. ане, дл азір тжірибеде р трлі жадайда гіме растыру технологиясын олданайы. Біз сізге клиникалы есептерді, мірді зі беретін, тіпті бізді коммуникативті біліктіліктігімізді сынамыз.

Есеп 1

 

 

Сіз науаса шаырылу бойынша йіне келдііз. Ол кісі сізді таертенен бастап ашулана ктіп отыранын аартты. Науасты трі ыпсыз, дем аланда ауызынан жаымсыз иіс келеді. Сізді йіне кіргізе сала, кенеттен тсекке жатып, оан баспаа арсы дрі-дрмек таайындауын жне «сізден оан ештее ажет еместігін» айтты.

Науаспен гімелесуді алай бастайсыз?

Сіз андай осылу мен бліну тактикасын олданыыз келеді?

Осы науаспен медициналы схбатты рылымын сипаттаыз.

 

 

 

 

Ал, енді сратара жауап беріізші:

Бірінші есепті мтіні стінде андай сз крінген?

Егер ол оай оылса, онда неліктен?

 

Есеп 2

 

 

 

Стоматолог: Сонымен, мен сізді тыдап отырмын.

Науас: Дрігер, мен сйлей алмаймын.

С.: Ой-ой! Неліктен?

Н.: зііз табыыз!

С.: Е алдымен: біз бл жерде жмба ойнауа жиналан жопыз! Келдііз бе, айтыыз!

Н.: Мен сізге айтып отырмын ой, слей алмаймын деп!!! Ауызым ашылмайды.

С.: Солай айтпайсыз ба. Себебі андай, ашан пайда болды, ай жерінііз ауырады не ауырмайды, жалпы сіз алай тама жейсіз. Егер аузыыз ашылмаса?

Н.: И, сіз маан себебін айтыыз. Жалпы біз слей бергенше, іске кіріссек айтеді. Сіз терапевт емес, стоматолог емессіз бе? Бл срастырулар не шін ажет?

 

Сіз шін тапсырма:

1. егер ажет деп ойласаыз, диалогты жаластыра беруіізге болады, біра гіме атмосферасын згертуге тырысыыз
2. егер диалогты жаластыруды аламасаыз, екеуіізге де: дрігер мен науас тиімді етіп аятаыз
3. сол науаса екінші рет келуіізде схбатты рылымын растырыыз

 

 

 

Гипотетикалы науаспен схбатты растыра алдыыз жне бізді сратара жауаптар ойластырдыыз. рине, сіз оай таптыыз, яни бірінші жазу –

 

 

Бл «схбат» сзіні ткерілген бейнесі. лбетте, сіз осыны круді кттііз, сондытан сіз барлы блімні рамына беріліп кеттііз. сіресе науасты кту контекстінде кезекті стоматологпен, айматы дрігермен, баса мамандармен болатын арым-атынасты жасарту шін біз схбат жргіземіз. атал бір сз айтанда немесе орынсыз зілдегенде науаста біз жне бізді мекеме туралы сер алады. Кейде ателікті жою шін титаникалы кш керек. Сенімділік атмосферасын ру жне сратар мен дрігерді орытындысына рметпен арау керек. ріптестер, мны естен шыармаыздар!

4. БЛІМ. НАУАСТЫ СЫРАТА АТЫСТЫ ПСИХОЛОГИЯЛЫ ТИПТЕРІ. ДРІГЕР МЕН НАУАСТЫ ТИІМДІ АРЫМ-АТЫНАСЫНА КЕДЕРГІ КЕЛТІРЕТІН БГТТЕР

4.1 Науасты з сыратына атынасы. Сыратты ішкі бейнесі рбір науаста кптеген ішкі жне сырты факторлара байланысты рылады. Біра, адамны сырты жігерлерге реакциясы, оны темпераменті, мінезіні ерекшелігі, яни тланы ерекшелегі аса кп ыпал жасайды. Кнделікті мірде адамны вербальді жне вербальді емес белгілерге арапайым реакциясы экстремальды жадайлардаы реакциялардан ерекшеленеді. Бл шін науасты шаымдарын, оны мінез-лын, сізді сратарыыза, сыныстарыыза, нсауларыыза жауап беру реакциясын мегеру жне оны сырата атысты жеке типін анытап кру ажет.

А.Гольдшейдер, Р.А.Лурия (1929,1935 ж.) бойынша сыратты ішкі суретін екі трге блген:

Аллопластикалы Аутопластикалы

сырат суреті сырат суреті

 

Сыратты обьективті кріністері

Аллопластикалы сырат суреті –сыратты дамуына жне динамикасына байланысты, функциональді жне органикалы патологиялы механизмдер жиынтыы

Аутопластикалы сырат суреті –науасты з сыратыны себебін жне аыр соын болжау жніндегі уайымдар жиынтыы

СЫРАТА ЭМОЦИОНАЛЬДІ АТЫНАСУ ТИПТЕРІ –

1) гипонозогнозиялы –сыратты маыздылыын бааламау

2) гипернозогнозиялы – сыратты ауырлыын жне маыздылыына шектен тыс баа беру

3) прагматикалы – дрігермен тез жазылу масатында іскерлік байланыс жасау