ерсонализациялау технологиясы. 6 страница

Анозогнозия жиі алкоголизм кезінде кездеседі. Алкоголизммен зардап шегетін науастар здеріні саулыына кмн келтірмейді, олар кез-келген уаытта спирттік сусындарды олдануын тастай аламын деп ойлайды. Алкоголизм кезінде анозогнозия реакциясыны негізінде зіні жадайына сынмен арау тмендейді. Мндай науастарды емдеу анозогнозиялы жадайды жегенде ана жреді, яни науас дрігерді жне психологты кмегімен зіні ауру симптомдарын сезініп мойындаанда. Осындай анозогнозия реакциясы зінен ауыр соматикалы ауруды белгілерін тапан дрігерлерге де тн.

«Ауруа кету» реакциясы. Науас зіні сыратты жадайына адалып, ызыушылытарыны ортасына ояды. Мндай ауруды уайымдауа бату мірдегі стсіздіктермен жне шиеленісті шешілмеген жадайлармен байланыстыру арылы жреді. Сырат мірдегі крделі жадайларды шешуден тарып «шартты жаымды сер» етеді. «Ауруа кету» реакциясы истероидты сипаттаы адамдарда кездеседі, олар оны з масаттарына жету шін олданады. Бл кріністер науасты оршаан ортаданы зіне кіл аударуын, аморлыын алуа ммкіндік береді. Осындай «»ауруа кету психологиялы реакциясы жоары сезімталды астено-невротикалы типтерде, яни олар шектен тыс жктемені ктере алмайды (физикалы, эмоциональді, интеллектуальді) жне ипохондрияа бейім науастарда байалады.

Ауруды «леуметтік беделдігі». Науасты ауруа деген психологиялы реакциясыны ралуында «леуметтік беделділік» деген фактор орын алады, яни оан жне оны ауруына оршаан леуметтік топты атынасы. рбір елде немесе мдениетінде сырата зінеше араан. Тарихи жазбаларда Ежелгі Спартада слу дені сау денеге атты кіл блгендіктен, ариялар мен науастарды биік жартастан теізге латырандыы жайындаы мліметтер кездеседі. Ортаы асырлы Еуропада психикалы науастардан «жын» иелерін уу масатында, оларды ота жаып ртеген. азіргі уаытта ауруа деген атынасты екі баыта: «беделді» оамда айтуа болатын жне «беделсіз» оамда жасыруа тырысатын деп бледі. «Беделді» аурулара, мысалы, жректі ишемиялы ауруын, сіресе миокард инфарктісін жатызады. Блар адамны леуметтік статусын жоарлатады, яни оларды жауапкершілік, ебексйгіштік, міндеттілік сияты психологиялы асиеттерін кшейтіп крсетеді, осыан орай олара сыйлаушылы, аморлы крсетіледі.

Геморрой, ойы жаралы колит деген сияты сыраттар оршаан ортадан жасырылып «беделсіз» крінеді. Мндай науастарды психологиялы реакциясыны ралуына оны туыстары, достары жне жаындары да сер етеді. Зейінге жне аморлыа зру науастар тезірек ксіптік ызметіне оралуа тырысады.

Симуляция. Симуляция мінез-лы ауруа реакция болып табылмайды, себебі ауру жо. Адам ешандай аурумен зардап шекпей-а дейілеп ауру симпотмдарын крсетеді. Симуляция адама андай да бір пайда келген кезде байалады: мысалы, скери парызын теуден ашуда немесе мгедектік тобын алу масаттарында олданады. Бл мінез-лы екі топтаы адамдарды дамиды: білімі тмен дегейдегі адамдарда, яни медицина аймаынан аз хабардар немесе ккі медициналы білімі бар, денсаулы сатау аймаында жмыс істейтін адамдар тобында кездеседі.

6.2 Психикалы ауытулары бар науастармен дрігерді атынасу ерекшеліктері.Сенсорлы-перцептивті айматарында бзылыстары бар науастар. Кптеген трлі ауруларды симптомдары мен синдромдары негізінде арапайым психикалы белгілерді крінуі. Олар сезіну жне сезінбеу сипатында болып,науасты денсаулыы жайындаы шаымдар ерекшелігіне сер етеді.

Сезімталдылыты бзылыстары жйке аурулар клиникасында жасы кеінен крсетілген.

Неврозды жне невроз трізді сезімталдылы бзылыстары бар науастарды зерттеу ызыушылы танытады.

Невроз кезінде сезімталдылы бзылыстарды жалпы сипатты ерекшеліктеріне трасыздылы, яни уайымны айын сипатталуы немесе белсенді шаымдарыны болмауы жатады. Неврозды науастарда айын эмоциональді компонент басым болуымен жне сенімсізділікпен жреді. Бас миыны органикалы аурулары кезінде сенсорлы жйені гипербелсенділігі байалады. Жааша неврозды клиникалара ауырсыну сезімталдылыыны бзылуы тн.

Эндогенді (шизофрения) жне экзогенді психоздар (жедел жне созылмалы алкогольді галлюцинациялар) ерекше кіл аударады. абылдауды кру жне есту бзылыстары жреді. Осыан байланысты сенсорлы сипаттаы галлюцинация анализаторлы жйелерді атысуымен жретіндігі аныталан.

Есту галлюцинацияларыны патогендік ролі адамны кшпен тыдау арасында есту галлюцинацияларыны ралуына келеді.Мндай кшпен тыдау есту ызметі тмендеген сау адамдарда да кездеседі.

Шизофрениялы науастарды сенсорлы сферасыны ерекшеліктері есту-сйлеу айматарыны гиперактивациялану нтижесімен сипатталады.

6.3 Есте сатауды, естуді, круді жне сйлеуді бзылыстары бар науастармен атынасу. Есті спецификалы жне спецификалы емес бзылыстары

Миды локальді заымдануына байланысты жретін психикалы патологияларды арастырайы.

Алексия (дислексия) — оуды бзылысы. Оу мен жазу аауларыны басты себебі болып, солаайлылы немесе амбидекстрия («екіолдылы») жатады, ол тек ана денеге баытталу згерістерімен ана жрмей, сырты кеістіктердегі згерістермен де сипатталады. Дислексия «фонематикалы» ааулармен де жне оптикалы, оптико-гностикалы, моторлы, мнестикалы, семантикалы факторлар серінен де дамиды. Бірінші ретті алексияны екі негізгі формаларын айындайды, яни миды кейбір бліктеріні локальді заымдануларымен — агностикалы (литеральды) жне вербальді. Екінші ретті алексия афазияны трлі формаларына байланысты болады.

Агностикалы алексия сол жа шйде блігінде оша орналасанда байалады, кейбір ріптерді танымаушылыпен жреді. Науастар ріптерді шатастарып, ріпті абылдау абілеттілігін жоалтады. Науастар лкен ріппен жазылан сзді зілістермен оиды, жазулары саталып, біра не жазандарын танымайды.

Вербальді (аграфикалы) алексия — сол жа жарты шарды тбе блігіні заымдануында жреді. ріптерді тану саталып немесе аз бзылан, біра толы сзді немесе фразаны оуы жоалан. Бл симптоматикаа жазу бзылыстары да осылады. Тапсырылан ріпті жазу кезінде тіке немесе исы сызытарды ана крсетеді.

Аграфия (дисграфия) — маына жне алпы бойынша дрыс жазу абілеттілігіні бзылысы. Бл згеріс афазияны трлерінде де кездеседі.

«Таза» аграфия — сол жа жарты шарды самай-тбе-шйде блігіні заымдалуына байланысты жреді. Сздерде ріптерді кезектігіні шатасуымен сипатталады. з бетінше жазу жазанда дрекі бзылыстар крінеді, ал кшіріп жазанда біршама реттік саталады.

Апрактикалы аграфия — сол жа жарты шарды ирімдеріні заымдалуында болады. Науастар жазу шін олдарына андай алып беретіндігін білмейді,жазу озалыс актілерін ретімен орындай алмайды.

Акалькулия – санауды бзылысы.Ол ошаты р-трлі орналасуында туындайды:

1. Шйде аймаыны заымдалуы сандар тек белгі ретінде болып алады.

2. Сол жа жартышарды тбе-шйде аймаыны заымдалуында болады. Сандарды кеістікте орналасуы бзылып, абылданбайды. сіресе римдік сандарды баалау иына тседі.

3. Сол жа жартышарды тбе блігіні заымдалуы, арапайым арифметикалы рекеттерді орындауыны бзылысына келеді.

Кру агнозиясы.Кру анализаторыныгностикалы функциясына байланысты болады. ыртысты рістерді заымдалуы кру агнозиясы сияты патологияа келеді. Бл кезде арапайым кру ызметтері саталып, психикалы патология дамуы ммкін, яни «креді, біра тсінбейді». Бзылысты негізгі трлері бар:

1. Затты — шйделік жне шйде-тбелік айма заымдалады. Заттарды кріп тану бзылады. Заттарды салмаымен, контурымен, кескінімен ана таниды.

2. Беттік (прозопагнозия) — о жаты тменгі шйде аймаы заымдалады таныс адамдарды, йелді, баланы, ер адамдарды бет-лпетін айыра алмайды (ыса шашты йелді ер адаммен шатастыруы), мимика ерекшеліктерін тану иындайды. Тану масатында кмекші мліметтер олданылады — иісі, дауысы, жрісі жне т.б.

3. Оптико-кеістік — жоары тбе-шйде аймаыны заымдалуы болады. Науастар таныс кеістікте бадарын жоалтады, «о жне сол жаты» немесе «тмен-жоарыны» танып бадарлау абілеттілігінен айырылады.

4. ріптік — сол жа шйде-самай бліктеріні заымдалуында болады. ріптерді маынасын тсінбей, ои алмайды.

5. Тстік — сол жа шйде блігіні заымдалуында жреді.Агнозия кезінде науастар блек негізгі тстерді ажыратып, сирек кездесетін тстерді ажырата алмайды.

Гностикалы есту бзылыстары.О жа жарты шардаы есту жйесіні ыртысты дегейде заымдалуында пайда болады. Дыбыстар андай да бір маынаны тасымалдаушысы ретінде болмай, тек жоары тонда ана дыбыстарды айыра алады. Бл есту агнозиясы деп аталады. Осымен атар есту зейіні де бзылады. Мндай науастар естуіні тмендеуіне шаымданады, сзді естіп тсінбейтіндіктерін айтады. Біра, бларда арапайым естуі саталан. Сздік емес естуді бзылысын амузия деп атайды — таныс уенді танып білуі жне басасынан айыра білуіні бзылысы.

6.4 Дрігер тласы. Мамандарды тлаарлы атынасы. Тлалы сранамалар жне стандартты анализдеуді шкальді дістері

Дрігер тласына психологиялы талаптар.Дрігер ксібіне ойылатын тлалы талаптар, эмоциональді жктеумен, жиі стресстік жадайлара, уаыт тапшылыына, арынды тларалы арым-атынаса байланысты болады. Ксіптік ызметіне байланысты дрігер айы-асіретпен, ауырсынумен жне ліммен, ажалмен жиі кездеседі. Дрігер жмысы — траты психологиялы дайындыты талап ететін тларалы атынаспен сипатталатын ызмет трі. Психологиялы кз-араспен ауру апаратты тапшылыына байланысты белгісіздік жадайы болып есептеледі. Бл жадайды науас уайымдаса, дрігер оан наты диагностикалау арылы апаратты белгісіздікті жоюа кмек крсетеді. Осы сияты ережелер маманнан жоары эмоциональді тратылыты, сенімділікті, коммуникативті дадыларды жне копинг-стратегияларды талап етеді.

Коммуникативті копинг-ресурстарды арасынан стресстік жне мселелі жадайда тиімді шешім абылдауа, арым – атынас рауа ажетті, оны ішінде дрігерді ксіптік ызметіні ралуына маызды эмпатияны, аффилиацияны, атайюа сенситивтілікті атауа болад. Эмпатияны жоары дегейінде дрігерге уайымшылды гімелесушісіні кіл-кйіне сезімталдылыпен арау, біреуді мазасын алам деген кінлі сезім, психологиялы жаралану — асиеттері ксіптік рольді орындалуына, яни шешімділікке, айсарлыа, масаткерлікке, болашаа бадарлыа кедергі жасайды. Науасты уайымдаудаы шектен тыс эмпатия эмоциональді жктемеге немесе эмоциональді жне физикалы ждеулікке келеді. Эмпатиямен аффилиация тыыз байланысан. Аффилиация — адамны баса адамдар оамында болуына мытылуы, тлааралы байланыстаы баыт ралы болып табылады. Ксіптік ызметтегі серіктестік атынасты,жымдаы климатты немесе «терапиялы ауматы» амтамасыз ететін абілеттілік.

Тланы ортадаы баылауын копинг-рдісі анытайды жне дрігерді негіздік копинг-ресурсына жатады. Интернальді баылауы дамыан тлалар абайлы болып, жаымсыз нтижелерден ашатап, атерге сезімтал болады. Оларды жетістіктерге ажеттілігі, позитивті «Мен-концепция», леуметтік ызыушылыы жне зіндік белсенділікті крсеткіштері жоары дегейде болады. Фрустрирлі жадайларда экстернальді науастар интернальділермен салыстыранда лкен рейді, шпенділікті жне агрессияны уайымдайды. Олар жоары депрессивті боландытан мірлік стресстерді адаалауа ммкіндіктері аз.

Науас кз-арасымен, дрігер бейнесі эмпатияа абілетті жне сенімді мінезді болып керек. Мінезді сенімді стилі науаста «терапиялы иллюзияны» райды, ол науаста сенімділік пен мітті орнатады. Дрігер зіні міндетті ксіби парызын орындауда тек ана науаса олдау крсетпей, жмыстаы ріптестеріне де олдау крсетуі ажет.

Дрігерді психотерапиялы потенциалындаы ролі талассыз болып келеді. Хекхаузенні сынуынша психотерапевтік кмекті моделдері бар, ол негізгі 4 аспектіден трады: 1) басаны ішкі жадайын эмоциональді уайымдау; 2) з рекеттеріні оршаан ортаа кері серін білу абілеттілігі; 3) моральді-этикалы нормаларды дамуы; 4) зіне істелген немесе істелмеген альтруистік рекеттерді жауапкершілігін алу.

Ксіптік медициналы ортада, медициналы колледж жне жоары оу орындарында, трлі медицина обылысыны мамандары жне оытушыларыны -атынасуы едуір зіндік сипатта болады. рине зіндік сипатты тезаурус береді – ксіптік глоссарий, идеоматикалы ор, барлы лексикон, оны ішінде медициналы жмыскерледі жаргоны, леуметті баса кілдеріні арасында оларды ерекшелендіреді. Біз з ріптестерімізді жеіл тсінеміз, андй да бір иыншылытарда бір-бірімізге кмек беруге дайын боламыз. Сондытан, коммуникативті дадылара ріптестерімен атынасу нерін, топта жмыс істей алу ебін, жалпы ксіптік карьерасына жетістікті амтамасыз ететін абілеттіліктерін айтамыз. Жоарыда біз ЛОБИ тестісін келтірдік, ол арылы науас тласыны сипатын жне ауруа деген атынасын анытады. Біра дрігер де зіні коммуникабельділігін, мінез типін, темпераментін жне атынасу стильі жайында анализ жргізуі тиіс.

Осы масатта тлалы сранаманы олдануа болады. Оларды психологияда жне леуметтікпсихологияда олданады. Нтижелерді баалауа балмен есептелген стандартты шкалаларды олданамыз. Сранамалара мысал келтірейік.

йірлік нмесе атынасу дегейіні баалануы

( В.Ф. Ряховский тестісі)

Тест арылы адамны коммуникабелділік дегейін анытауа болады.

Сратара жауап беруді жауапты ш нсасын олданумен жргіземіз – «и», «кейде» жне «жо».

Нсау: Сіздерді зейіндеріізге бірнеше арапайым сра беріледі. Жауапты тез: «и», «жо», «кейде» деп бересіз.

Сранама мтіні

1. Сізді ординарлы немесе іскер кездесу тосып тр. Бл кездесу Сізді з арнаыздан шыарады ма?

2. Отырыста, жиналыста немесе сол сияты іс-шараларда апаратпен, баяндамамен ала шыу Сізде сасуды жне кілсіздікті тудырады ма?

3. Сіз дрігерге аралуды соы уаытына шейін шегіндіріп алдырасыз ба?

4. Сізді ешашан болып крмеген алаыза іс - сапара баруыызды тінді. Осы іс-сапардан Сіз ашатау масатында бар кшіізді саласыз ба?

5. Сіз зіізді уайымыызбен баса біреумен бліскенді жн кресіз ба?

6. Егерде Сізді кшеде бейтаныс біреу тінішпен тотатса ашуланасыз ба (жолды крсетіп жіберу немесе уаытты айту)?

7. Бірнеше ай брын сізден алан ашаызды танысыызды есіне салуа Сіз яласыз ба?

8. Мейрамханада немесе асханада Сізге трып алан таам берді. Сіз трелкені ашулы нсіз сырып ана оясыз ба?

9. Бейтаныс адаммен жеке алдыыз. Егер де ол бірінші гімені бастаса Сіз гімеге араласпайсыз, Солай ма?

10. Сізді кез- келген зын кезек орыныша келеді (дкенде, кітапханада, кинотеатр кассасында). Сіз з ойыыздан тез айтіп немесе кезекті соына трып ктесіз ба?

11. андай да бір шиеленісті жадайда Сіз комиссия ретінде атысуа орыпайсыз ба?

12. Сіз зіізді кз-арасыызды ауызшаа араанда жазбаша трде бергенді алайсыз ба?

13. ате кз-арасты естіп алып, Сіз ндемей, гімеге осылмай аласыз ба?

14. Біреуді ызметтік сра немесе оу таырыбы бойынша кмек сраан тініші Сізде кейісті тудырады ма?

Баа шкаласы:

«и» – 2 пай;

«кейде» – 1 пай;

«жо» – 0 пай.

Алынан пайлар осылып, классификатор бойынша ай категорияа жататындыы аныталады.

Тестіні классификаторы

30 – 31 пай.Сізкоммуникабельді емессіз, бл Сізді тауіметііз, бдан сіз зііз кп зардап шегесіз. Сізді жаын адамдарыыза да оай емес. Жмыста Сізге сену иын. зіізді баылауа тырысыыз.

25 – 29 пай.Сіз тйысыз, жабысыз, жалыздыты алайсыз, сондытан Сізде достар аз. Осы мінезіізді сипатына зіізді де кілііз толмайды.

19 – 24 пай.Сізге таныс емес жерде зіізді еркін, сенімді стайсыз. Жаа мселелер Сізді орытпайды. Жаа адамдармен байап атынаса тсіп, диспуттара еріксіз осыласыз. Сізді ойларыызда сарказм те кп.

14 – 18 пай.Сізде алыпты коммуникабельділік. Сіз уесмарсыз, гімелесушіізді ызыушылыпен тыдап, атынасуда сабырлы боласыз жаа адамдармен кездесуге уайымсыз бара бересіз. Шулы топтарды натпайсыз, олар Сізде тітіркенуді шаырады.

9 – 13 пай.Сіз йірсексіз. гімешілсіз, уесойсыз, барлы сратара жауап беруге тырысасыз, кейде бл оршаан ортаны тітіркенуін шаырады.

Жаа адамдармен марланып танысасыз. Зейінні ортасында боланды жасы кресіз, ешкімні тінішін ая асты етпейсіз. Тез ашуланып, тез басыласыз.

4 – 8 пай.Сіз те йірсексіз. Барлы іс жайында хабардарсыз. Барлы дискуссиялара атысанды жасы кресіз. ай жерде болмасын зіізді жасы сезінесіз. Кез келген жмыса кірісіп, кейде аяына дейін апармайсыз. Осы себепке байланысты ріптестерііз жне жетекшілерііз кейбір сенімсізділікпен арайды.

3 немесе одан да аз пай.Сізді коммуникабельділігііз ауырсыну сипатында жреді. Сіз кп сздісіз, сізге атысы жо жмыса араласанды жн кресіз.оршаан ортаыздаы шиеленістерді себебі болып жатасыз. Ашуланшасыз, кпешілсіз. Салматы жмыс сіз шін емес. Адамдара Сізбен йде де, жмыста да, тіпті барлы жерде де иын. Сізге зіізді мінезіізбен жмыс жасау ажет. зіізді біріншіден шыдамдылы пен стамдылыты, сыйластыты стануа йретііз.