еестік кезедегі азастан тарихнамасы 1917-1991

Кеестік кезедегі азастан тарихнамасы азастанны XX асырдаы тарихы алуан оиаа байлыымен, е бастысы, Кеестік ата идеологиялы ысым мен одан азат болуа мтылуы Отанды жылнаманы негізгі блігі болып табылады. Тарихи ырынан алып араанда, бл - е алдымен, адам табиатын шет-шегі крінбейтін за уаыт бойы сынатан ткізуді, сондай-а осы жадайдан шыуды жне лтты-мемлекеттік егемендікке жетудін отайлы азастанды моделіні шежіресі. Екінші жаынан, марксистік ілімге негізделген кеестік кезедегі отанды тарихнама ылым дамуыны денгейіне толыымен сйкес келетін дниетанымды картинаны бере алмайды, йткені оны зі кеес мемлекетіні жйесіне йлестірілген жне оны идеялы-саяси ажеттіліктерін теуге баытталан ерекше ылыми-саяси феномен болатын. Бірінші кезекте бл кеестендіру мен кеестік жаырту кезедерін соы онжылдытарда пайда болан тарихи-пайымды баыттарды [«апаратты» (А. Тоффлер), «технотронды» (3. Бзежинский), «ылыми-рационалистік» (Ю. Хабермас), «техникалы-апаратгы» (Дж. Мартин, Т. Гувер), «ркениеттік-тартысты» (С. Хантингтон) т.б.] трысынан тсіндірудегі діснамалы кзарастара атысты еді.1917 жылы азатар екі ткерісті - Апан буржуазиялы-демократиялы жне азан социалистік революцияларыны кугері болды. Мны біріншісі монархия мен орыс патшалыы билігін латуа ммкіндік жасады. Апан революциясыны нтижесінде елде ос кімет орнады. азастан шін мны маызы аз болан жо. Егер кеестік тарихнамада Уаытша кіметті ызметі біртекті ара бояумен суреттелсе, азіргі азастанды тарихнамалы жадайда бл мселені зерттеуге басаша кзараспен арау ммкіндігі туды. Біратар азастанды алымдарды, атап айтанда, академик М.К. озыбаевты [1]. ебектерінде Апан буржуазиялы-демократиялы революциясыны, длірек айтса, Уаытша кімет ызметіні азастан шін жаымды нтижелеріне назар аударылды.Тарихты кеестік кезеі Алаш м Алашорда туы астында лт бірлігін ныайту жолындаы мтылыспен жне аза автономияшылдары озалысыны жеілуімен, Бірінші дниежзілік соыс, 1916 жылы лт-азатты ктерілісті басып-жаншу, 1917 жылы революция жне Азамат соысы салдарынан кйреген шаруашылыты соыстан кейін алпына келтірумен ерекшеленді. 1917 жылы азан революциясы жне одан кейін іле-шала бркеткен 1918-1920 жылдардаы Азамат соысы азастан дамуыны оамды-саяси жне экономикалы жйесін айындап берді. аза мемлекеттігіні рылуы, жерді есепке алу жне кеестік республикалар рамында ауматы шекараны анытау айтулы кезе болып табылады. Шындыында, азатарды мір салтындаы дстрлі жйені 20-30-жылдары кйреуі мен республиканы социалистік айта ру рдісіні жалпы аымына осылуы асіретті оиа еді. Ресей империясыны шыысындаы брыны отарларыны индустриясы дамыан республикалара айналанына кз жмып арамаанны зінде, бл айта руды наты адамдар тадыры мен оиалара байланысты берілетін шынайы баасын айтпай алуа болмайды.

азастанны дамыан лтты республикаларды біріне айналандыын барлы лттар мен лыстарды, олардын атарында еріксіз жер аударылып келіп, осы лкені зіні екінші Отанына айналдырандарды да осан лесін ескермеу ммкін емес. 1941-1945 жылдардаы лы Отан соысында неміс-фашист басыншыларын тойтаран орта Жеіске азастанны осан лесі де те оматы. Республиканы 50-80-жылдар бедеріндегі тарихын безбендегенде, экономика, ылым жне мдениет саласындаы жетістіктермен оса, Арал мен Балаштаы, Семей ядролы полигонындаы экологиялы проблемаларды, «коммунизм крылысыны» келмеске кеткен кесапаттарын естен шыару да оай емес. азастанды тарих ылымыны осы заманы дамуына талдау жасай отырып, азастанны кеестік кезедегі тарихыны нерлым зекті мселелеріне кіл аударуды лкен маызы бар екенін атап ткен жн.

44) ПРЕЗИДЕНТТІК ИНСТИТУТ – АЗАСТАНДЫ ДАМУДЫ КЕПІЛІ

Елімізді тл тарихында тыш рет мемлекетті басаруды жаа лгісі – президенттік басару жйесі енгізілді. Бізді оама тасы басару жйесі азастанды сол кездегі дадарыстан алып шыуды бірден-бір дрыс жолы болды.Аса крделі тарихи стте аза­стан бас­шысы таы да крегендік танытты. Басты масат – елде т­ра­тылы пен тыныштыты са­тауа ол жеткіздік. Саяси трыда туел­сіздікке жетуді алышарты аланды. Президенттік институт тарихты сындарлы стінде аза­станны мемлекет ретінде лемдік ауымдас­тыа танылуына жол ашты жне туелсіз елімізді сая­си-мем­лекет­тілік келбетін алып­тастырды.Мемлекетті басару жйесіндегі Прези­дентті рлін айындау дерісінде 1991 жылы 16 азандаы «аза КСР Президен­тін сайлау туралы» аза КСР-іні заы мен «аза КСР Президентін сайлауды таайындау туралы» аза КСР Жоары Кеесіні аулысыны алатын орны ерек­ше. Осылайша, азастанны тарихында Прези­дент­ті баламалы негізде тікелей бкілхалыты сайлауа алашы адам жасалды.Президенттік республиканы алыпта­суы мен дамуы арылы а­за тарихында, тіптен баса, жаа да жаашыл, азастан­ды жол басталды. 1991 жылы 1 желто­сан­да ткен жалпыхалыты алаш­ы сайлауда Н.Назарбаевты дауыс беруші­лерді 98,78 пайызы ол­дады. Бл жарын жеіс аза­стан­ны бгінгі кнге дейін жал­а­сып келе жатан лаатты жолыны бастауы еді.Салтанатты лытау рсімі 1991 жылды 10 желтосанында тті. Данагй абыз аын Шкір бенов халымызды атынан Елбасына жрекжарды батасын берді. Сол кні азастандытар Тыш Пре­зидентіне елі мен жеріні та­ды­рын тапсырды.Егемен елді мемлекеттік тари­хи кні – 1991 жылы 16 желто­санда «азастан Республикасы­ны Мемлекеттік Туелсіз­дігі» ту­ралы конституциялы заы а­был­данды. Президенттік институт­ты рылуы, оны елді оам­ды-саяси жйесінде ала­тын орны мен рліні нормативтік-­ы­ты трыда реттелуі занамалы негізде амтамасыз етілді. Бл ба­ыт­та 1998 жыла дейін жргізіл­ген жетілдіру жмыстары президенттік институтты азастанда траты сипатта орнытырды. Президенттік институт, Президентті мемлекет­тік орган­дар­мен зара арым-а­тынасы, билік тар­матары жйе­сіндегі Президентті орны, оны оамны прменді дамуына тіке­лей ыпал етуші факторлары бір­ттас прези­дент­тік басару жйесін жасатады.

Атап айтса, бкіл басару жйе­сі ай­тадан рылды:

– Екі палаталы Парламент алыптасып, оны наты мртебесі айындалды;

– Туелсіз сот жйесі ныай­тыл­ды жне ыты реформа жр­гізілді;

– Министрлер кабинеті ры­лып, министрлікті кілеттіктері бекітілді;

– Билік органдарыны кілет­тілік зырлыы кеейтілді;

– Жергілікті басару жйесі жне оны дамыту мселесі зана­малы шеберде бекітілді;

– Мемлекетті ауіпсіздігін ам­та­масыз ететін кілетті орган­дар рылды.

Демократияландыру мен саяси либера­лан­дыруды негізгі эле­мент­тері мірімізге енді:

– Сайлау занамалары жетіл­ді­ріліп, еркін жне діл сайлау жйесі мірге келді;

– Елді саяси мірінде партия­ны рлі кшейді;

– Азаматты оам институт­та­ры ныай­тылып, оамды жне кі­­мет­тік емес йым­дар пайда бол­ды;

– Адам ыын орау ам­та­масыз етілді;

– Баралы апарат ралдары еркін­дігі мен туелсіздігіні негізі, аланды;

– оамдаы йелдерді рлі ктерілді.

Аталан дерістер нтижесінде еркін, тиімді жне ауіпсіз оам алыптасты.

Ерекше тоталатын жайт, ол – азастан халы ассамблея­сын рылуы болды. Бгін­гі бірлігі жара­сып, тату-ттті мір сріп жат­ан халымыз бен баянды мем­ле­кет­тілігіміз арауы да президент­тік басаруды нти­жесі. а­за­станды оам арым-атынас­ты барлы аспектілерінде толерант­тылыты теміразы етіп алады.

Президенттік басару моделі – лемде мемлекет басаруды ке тараан жне тиімді тжірибесі ретінде азастанда ши­рек асыр уаыт ішінде зіні мір­шедігін жне тиімділігін толытай длел­деді. Елімізді даму парадигмасына лшеусіз о згерістер енді. Мем­лекетімізді ркендеу жолында ілгерілей даму аидасын сынды жне здіксіз жзеге асыртуда. Мн-маы­насы мен мазмны жаы­нан аса маызды жне те ыпалды билікті басару инсти­туты елімізді экономикалы суі, леумет­тік рлеуі, саяси бекемдігі жне оамны демократиялы, зайырлы, ыты дамуы мен бірлігіні ныаюын амтамасыз етті. Стратегиялы нысандаы ба­дарламалар абылданды. Мем­ле­кеттік масатты бадар­ламалар жзеге асырылды.Туелсіздікті бірегей крінісі елорда­мыз – Астананы салынуы болды. аза­стан дниежзінен ататы сулетшілерді шаыра оты­рып, олара жаа астанада здері­ні небір керемет ойларын жзеге асыруа ммкіндік берді. Астана – жаа идеялар жзеге асырылан аылды ала. Астанадаы та­а­ларлы кптеген сулет нысан­дары соны длелі. Астана – а­за­стандытарды Тыш Пре­­зи­ден­тімізді жасампазды идеяларын жне леу­меттік-рухани сраныс­тары мен интел­лектуалды леует­терін жзеге асыран мір­лік ала. Президенттік институт мем­лекетті бкіл тыныс-тіршілігін ай­ындады. Президент лауазымы – президенттік инсти­тутты ат­ри­бу­­тын білдірді. азастан Рес­пуб­ликасындаы президенттік инсти­тут – елді туелсіздігі мен еге­­мен­­­дігіні тірегі, лемдік ау­ым­дастыа лайыты осылуы­ны, мемлекетті экономикалы жне леуметтік дамуыны кепі­ліне айналды. Президент инсти­туты азастан шін игілікті баса­ру жйесі болып табылды.

Бгінгі кні ізденімпаз ауым Тыш Президент есімімен атала­тын мекемелерді мраатты орларында шоырланан кітаптар, тарихи жаттар мен материалдар топтамасы арылы «Президенттік институт – азастанды дамуды кепілі» деген ымды зерделеуге ммкіндік алды. Соны ішінде, Елбасы кітапханасыны мраат­ты жне кітапханалы орында Тыш Президентімізді Туелсіз азастан мем­ле­кетін ру мен алыптастырудаы рлін жне ай­тулы бастамалары мен идеялары­ны жзеге асу дерісін жан-жаты ашып крсе­тетін зерттеулік е­бектер мен жаттар топ­тамасы ылыми айналыма енгізу бастал­ды. сіресе, президенттік институт тарихына атысты дйекті деректер зерттеушілер шін ерекше ызы­ушылы тудыратын материалдар болатыны сзсіз. Бл оам­ны президенттік институтты белсенді олдау тарихын саяси, экономи­калы жне леуметтік-мдени рістердегі жетістіктер арылы баяндайтын кітаптар, жаттар, жинатар, фотосуреттер мен ар­наулы материалдар топтамалары. Сонымен атар Елбасыны дние­жзіндегі жне аза­стан­даы бейбітшілік пен татулыты сатау жолындаы ызметінен сыр шерте­тін жат­тар жне бар. Президент­тік институт тарихын ширек асыр белесі трысынан зерделеудегі бас­ты масат зерттеу оры­тынды­ларын кпшілікке жеткізу болма.

 

азастан Республикасыны нраны

Мемлекеттік егемендік туралы декларация - 1990 ж. 25 азанда аза КСР Жоары Кеесіні аулысы бойынша абылданан тарихи жат. Декларацияда аза КСР-іні мемлекеттік егемендігі жарияланып, елді саяси-ыты туелсіздігіні бадарламасы баяндалды. Ел аумаыны ттастыы, оан ол сылмайтындыы, аза халыны жне азастандаы баса да этнос кілдеріні тл мдениетін, дстрін, тілін айта тлету мен дамыту, лтты адір-асиетті ныайту мемлекетті аса маызды міндеттеріні бірі ретінде айтылды. Конституциялы рылыса арсы жасалатын кез келген кштеу рекеттері, оны аумаыны ттастыын бзуа шаыратын, лт араздыын оздыратын жария-рандарды за бойынша жазаланатыны ескертілді. Республиканы саяси, экономикалы, леуметтік, лтты-мдени рылысына, оны кімшілік-ауматы рылысына байланысты мселелер ешкімні араласуынсыз дербес шешілетіні жарияланды. Президент - Республиканы басшысы, е жоары кімшілік-атарушылы билікті иесі ретінде танылды. Жер, оны ойнауы, су, уе кеістігі, сімдіктер мен хайуанаттар дниесі, баса да табии ресурстар, халыты мдени жне тарихи азыналары, бкіл экономикалы, ылыми-техникалы леует Республика егемендігіні негізін рай отырып, оны ерекше меншігінде болатыны крсетілді. Деклараияда: "аза КСР-і Республика лесіне сйкес жалпыодаты мліктегі, оны ішінде алмас, валюта орлары мен алтын орындаы з лесіне ылы, республика аумаында ядролы аруды сыналуына, жаппай ырып-жоятын аруды зге трлері (хим., бактериолог., биолог., т.б.) шін сына полигондарын салуа жне оларды жмыс істеуіне тыйым салынады" деп жазылды. "аза КСР Жоары Кеесі мен Президентке баынатын, соларды баылауында болатын з ішкі скерлерін, мемлекеттік ауіпсіздік жне ішкі істер органдарын стауа аза КСР-ні ы бар" делінді. Декларациядаы бадарлама негізінде 1991 ж. 16 желтосанда "азастан Республикасыны Мемлекеттік Туелсіздігі туралы" Конституциялы За абылданды.

 

илет номер №45

1991 жылы суір-мамыр айларында (Новоогоровте) (президентті резиденцияси) М.С. Горбачев тоыз одатас республикаларды басшыларымен келісім жргізді. Бл келісімде жаа одаты шарт туралы мселе ктерілді. Келесімге атысушыларды барлыы жааран Ода жніндегі шартты олдады. Шарта Суверенді Мемлекеттерді Одаын ру кзделді. Сонымен атар, кімет органдарын жне басару рылымын, жана Конституцияны абылдау, сайлау жйесін згерту белгіленді. Шарта ол ою мерзімі 20 тамыз 1991 жыл белгіленді.

Жаа одаты шартты жобасын жариялау жне талылау оамда жікке блінушілікті тередетті М.С. Горбачёвті жатаушылар бл жатта арама -арсылыты дегейін тмендету жне елде азамат соысыны болуы ауіпінен тару ммкіндігін крді. Бір топ алымдар бл шарта арсы шыты.

Жаа шарта арсыластар КСРО-да алыптасан халышаруашылыыны кешенін (комплекс) ыдыратып елде экономиалы дадарысты тередетеді, деп сескенді. Жана шарта ол оюа бірнеше кн аланда, аппозициялы кш реформалы саясата арсы шыып, мемлекетті (КСРО) ыдырауын тотатуа рекет жасады.

1991 жылы 19 тамызда КСРО кіметіні жоары билігіндегі аз ана топ КСРО Президенті М.С. Горбачовті денсаулыына байлынысты ызыметінен босатып, оны орнына вице – президент Г.И.Анаевты таайындаланы туралы млімдаме жасады.

Мемлекетті басару шін 8 адамнан тратын КСРО-даы ттенше жадай жніндегі Мемлекеттік комитет (ТЖМК) рылды. ТЖМК-ны басында КСРО вице-президенті Г.И. Янаев, примъер-министр В.С. Павлов, КСРО ораныс министрі Д.Т. Язов жне оны замы О.Д.Бакланов, КСРО МХ-ті траасы В.А.Крючков, ішкі істері министрі Б.К. Пуго сияты жоары биліктегілер трды. ТЖМК-ны масаты КСРО-даы ауыр экономиалы жне саяси жадайды пайдаланып, билікті олдарына алу. КСРО Жоары еесіні траасы А.Лукьяновты олы ойылан ТЖМК олдау крсетуге шаыран «Кеес халына ндеу» жарияланды.

КСРО Президентіні міндетін атарушы Г. Янаев еліміздегі тетенше жадайды 6-ай мерзімге созылатынын жне Б-на жне мемлекеттермен кімет басшыларына тсінікпен арау туралы млімдеме жасады.ТЖМК-ны бірінші аулысы бойынша барлы оамды-саяси озалыстарды ызметіне тыйым салынды. Бл рекет-мемлекеттік тнкіріс. ырымда дем алып жатан КСРО Президенті М.С. Горбачев бл оиадан бейхабар болды.

ТЖМК-ны рекетіне лем жртшылыыны кзарасы ртурлі болды.

ырызстан, Украина з территорияларында жаа кіметті жарлытары жрмейтіндігін млімдеді. скерлерді бір блігі халы жаына шыты. АШ Президенті Д.Буш КСРО-ы Конституциялы басаруды алпына келтіру баытындаы РКФСР Президенті Б.Н.Ельцинні рекеттерін олдады. Европа экономиалы Кеесіні кілдері М.С. Горбачевті айтып оралуын талап етті, талап орындалмаан жадайда КСРО-а берілетін кмекті тотататындыын мэлімдеді.

Ирак жне ытай кіметтері ТЖМК-ны рылуын жатады. Москвадаы тамыз ткерісіне азастан халыны кзарасы р трлі болды. «Желтосан», «Азат» озалыстары сияты кпшілік оамды саяси йымдар ТЖМК-ны (Ттенше жадай жніндегі мемлекеттік Комитет) айыптады.

1991 жылы 20 тамызда Президент Н..Назарбаев республика халыны алдында жасаан жаа млімдемесінде ТЖМК-ны жатамайтынын, бл рекетті конституцияа сйкес келмейтінін айтты. ТЖМК халытан олдау таппады.

1991 жылы 21 тамызда М.С.Горбачев Москваа келіп, билікті олына алды. ТЖМК-ны рандарды стінен ылмысты іс озалды. Сонымен тамыз ткерісі кйреді. 1991 жылы тамызды 20-сында жасалуа тиісті одаты келісімшарт жасалмады. Новоогорев келісімі стсіздікке шырады. Тамыз тнкерісі КСРО-ны кйреуін тездетті. Осыдан кейін аза КСР Президенті Н..Назарбаев «аза КСР-іні ауіпсіздік Кеесін ру жанінде», «Семей ядыролы сына ткізу полигонын жабу туралы», «аза КСР сырты экономиалы дербестігін амтамасыз ету туралы» т.б. жарлытар шыарды.Мемлекеттік тнкерісті стсіз аяталуы Кеес Одаы Коммунистік партиясыны беделін тсірді. 1991 жылы 23 тамызда азастан Президенті Н.. Назарбаев КОКП ОК- саяси Бюро мшелігі атарынан шыты.1991 жылы 7 ыркйекте Алматы аласында болан партия съезінде азастан Коммунистік партиясын тарату туралы шешім шыты. Осылай азастан Коммунистік партиясы мір сруін тотатып, оны орнына азастан Социалистік партиясы рылды.Елдегі болып жатан саяси процестер жастар йымына да сер етіп, комсомол йымыны беделі лдырай бастады. 1991 жылы азан айында болан азастан комсомолыны XVIII съезі шешімімен азастан комсомолы тарады. Енді оны орнына азастан Жастар Одаы рылды. Комсомолдан кейін азастан пионер йымы да тарады. Республика Ксіподаы кптеген са йымдара блінді.Сойтіп, саяси жйені дадарысы ел мірінде осылайша оамды-саяси жне демократиялы згерістер туызды.

 

илет номер №46

КСРО-ны ыдырау барысын тездеткен 1991 жылы тамыз блігі 1991 жылды азанына арай кптеген республикаларды з туелсіздігін жариялауына септігін тигізді. 1991 жылы 16 желтосанда азастан Республикасыны туелсіздік жнінде Конституциялы За абылдауы улкен айтыс-тартысты арауы болды. Сз жо, осыдан бір жыл брын азастанны туелсіздігі жніндегі За кптеген арсылытара шырар еді, 1991 жылды соы 4 айыны ішіндегі саяси процестер тыырытан шыуды табии жолына бастап келді: азастан з туелсіздігін жариялады. «Мндай зады кп лтты азастан халы кптен кткен еді, - деп млімдеді республиканы халы депутаты С.Сартаев, - егер де оны бізді халымызды кптеген рпатары жаындата тсті десем, аиата арсы айтан болмас едім. Туелсіздік шін крес здіксіз дерлік жргізіліп келді».абылданан жатты 1-бабында азастан Республикасы туелсіз, демократиялы, унитарлы жне ыты мемлекет деп анытама берілген. Ол з аумаында барлы кімет билігін толы жзеге асырады, ішкі жне сырты саясатын дербес жргізеді, баса мемлекеттермен зара арым-атынасын халыаралы ы аидалары негізінде рады. азастан аумаы бірттас, блінбейтін жне ол сылмайтын болып табылды.Заны 2-бабында республика азаматтары лтына, діни сеніміне, оамды бірлестіктерге атыстыына, шыан тегіне, леуметтік жне мліктік жадайына, ксібіне, тран жеріне арамастан барлы ытар мен міндеттерді, бостандытарды пайдалана алатыны атап крсетілді. Егемендікті бірден-бір иесі жне мемлекеттілікті айнар кзі республика азаматтары болып табылады. Республика аумаынан кетуге мжбр болан жне баса мемлекеттерде тратын азатара здері азаматтары болан мемлекетті задарына айшы келмесе, азастан Республикасыны азаматтыын да оса алу ыы берілді. Республика аумаынан жаппай уын-сргін, кштеп жымдастыру, баса да адамгершілікке айшы акциялар барысында ашып шыандар мен оларды рпатарыны елге оралуына олайлы жадайлар жасалды.Мемлекетті аса маызды міндеттеріні бірі аза лты жне азастанда тратын баса лттар мен лт кілдері мдениетіні айта рлеуі мен дамуына аморлы жасау болып табылады. 3-бапта азастан Республикасы Мемлекеттік кімет органдарыны рылымы аныталды. азастан Республикасыны жне оны атарушы кіметіні басшысы - Президент болып табылады. Республика мемлекеттік туелсіздігіні экономикалы негіздері аныталан 4-баптa республиканы туелсіз мемлекет мртебесіне сйкес келетін жне меншікті барлы трлеріні кпырлылыы мен тедігіне негізделген дербес экономикалы жйесіні болатыны атап крсетілді. Жер мен оны ойнауы, су, уе кеістігі, сімдіктер жне жануарлар дниесі, баса да табии байланыстар, ылыми-техникалы жне экономикалык ммкіндіктер азастан Республикасыны меншігіне жатады.азастан Республикасы дниежзілік ауымдастыты те ыты мшесі, ол зіні туелсіздігін орау мен лтты мемлекеттілігін ныайту шараларын абылдайды. Республиканы ажырамас ыын райтын мселелерді шешуге кез келген сырттан ол сушылы оны мемлекеттік туелсіздігіне нсан келтіру ретінде бааланады. азастан Республикасыны з мемлекеттік рміздері - Елтабасы, Туы, нраны бар. «азастан Республикасыны Мемлекеттік туелсіздігі туралы» За тарихи маызды жат жне егеменді, демократиялы оам алыптастыруды негізі болып табылады.«азастан Республикасыны Мемлекеттік туелсіздігі туралы» Зады абылдау жніндегі хабарды республика халы уана арсы алды. 1991 жылы 16 желтосан азастан Республикасыны туелсіздік кні болып жарияланды. Бл кн 1986 жылы желтосан рбандарын еске алуды бес жылдыымен тспа-тс келді. Алматыда ткен митингіде азастан Республикасыны Президенті Н. . Назарбаев, академик С. Зиманов, желтосан оиасына атысандар, алыс жне жаын шет елден келген онатар сз сйледі. «1986 жылы желтосанда екі кш - жас, атайып лгермеген демократия мен тоталитарлы жйе атыысты, - деді митингіде сз сйлеген М. Шаханов. - Алматыдаы оиалардан со кптеген демократиялы бой крсетулер болып тті, тоталитарлы жйе кйреді. азастанны туелсіз мемлекеттерді атарынан з орнын алуында 1986 жылы желтоксанны баа жетпес сіірген ебегі бар».Кп замай азастанды туелсіз мемлекет ретінде дние жзіні жетекші елдері таныды. 1992 жылы 2 наурызда азастан Республикасы Біріккен лттар йымына (Б) мшелікке абылданды. Республика зіне йымны Жарысын блжытпай орындау міндеттемесін алды. азастан адам ыыны Б орта декларациясымен бекітілген кытары мен бостандытарыны басымдыын мойындай отырып, дниежзілік ауымдастыа лайыты трде осылуа мтылатынын, алан міндеттемесін млтіксіз орындайтынын ны млімдеді.1992 жылы катарда азастан зіні тыш алтынын шыарып, мемлекетті алтын орын жинауды бастады.Республиканы мемлекеттік туелсіздігін амтамасыз ету масатымен 1992 жылы атарда Ішкі істер скері рылды. Армия атарына шаырылан жастар азастан аумаында скери борышын теу ммкіндігіне ие болды. Брын, за жылдар бойы «эксауматы» аида бойынша скерге шаырыландар туан жерінен нерлым алыс ауматарда ызмет етуге тиіс болатын. 1992 жылы тамызда Республика Президенті скери ызметшілер шін скери антты жаа мтінін бекітті.

илет номер №47

1 - азастан Pеспубликасыны мемлекеттiк Елтабасы — азастан Республикасыны негiзгi мемлекеттiк рмiздерiнi бiрi. азастан Республикасыны Президентiні “азастан Республикасыны Мемлекеттiк рмiздерi туралы” конституциялы за кшi бар Жарлыымен (24.1.1996) белгiленген. Рмiздiк трыдан Р мемлекеттік гербiнi негiзi — шаыра. Ол — елтабаны жрегi. Шаыра — мемлекеттi тп-негiзi — отбасыны бейнесi. Шаыра — Кн шеберi. Айналан Кн шеберiнi озалыстаы суретi iспеттi, Шаыра — киiз йдi кмбезi кшпелi тркiлер шiн йдi, ошаты, отбасыны бейнесi. Тлпар — дала длдiлi, ер-азаматты сйглiгi, желдей ескен жйрiк аты, жеiске деген жасымас жiгердi, ажымас айратты, малмас ажырды, туелсiздiкке, бостандыа мтылан лшынысты бейнесi. анатты тлпар — аза поэзиясындаы ке тараан бейне. Ол шыр арманны, самаан таажайып жасампазды иялды, талмас талапты, асыл мратты, жасылыа штарлыты кейпi. анатты тлпар Уаыт пен Кеiстiктi бiрiктiредi. Ол лмес мiрдi бейнесi. Бiр шаыраты астында тату-тттi мiр сретiн азастан халыны сiп-ркендеуiн, рухани байлыын, сан сырлы, алуан ырлы бет-бейнесiн паш етедi. Бес брышты жлдыз гербтi тжi iспеттi. рбiр адамны жол нсайтын жары жлдызы бар. азастан Pеспубликасыны мемлекеттiк Елтабасыны авторлары — Жандарбек Млiбеков пен Шотаман Улиханов.

2 - азастан Республикасыны мемлекеттiк Туы

азастан Республикасыны мемлекеттiк Туы – азастан Республикасыны мемлекеттiк негiзгi рмiздердi бiрi. Р Президентiнi “азастан Республикасыны Мемлекеттiк рмiздерi туралы” конституциялы за кшi бар Жарлыымен (24.1.1996) белгiленген. Мемлекеттік ту кгiлдiр тстi тiк брышты кездеме. Оны ортасында арайлы кн, кннi астында алытаан ыран бейнеленген. Ааш сабына бекiтiлген тста — лтты оюлармен кестеленген тiк жола рнектелген. Кн, арай, ыран жне ою-рнек — алтын тстi. Туды енi зындыыны жартысына те. Р мемлекеттік туыны авторы — суретшi Шкен Ниязбеков. Бiрыай кк-кгiлдiр тс тбедегi блтсыз ашы аспанны биiк кмбезiн елестетедi жне азастан халыны бiрлiк, ынтыма жолына адалдыын аартады. Блтсыз кк аспан барлы халытарда рашан да бейбiтшiлiктi, тынышты пен жасылыты нышаны болан. Геральдика (гербтану) тiлiнде — кк тс жне оны трлi рекi адалды, сенiмдiлiк, мiт сияты адамгершiлiк асиеттерге сай келедi. Ежелгi тркi тiлiнде “кк” сзi аспан деген ымды бiлдiредi. Кк тс тркi халытары шiн асиеттi ым. Тркi жне лемнi зге де халытарындаы кк тстi мдени-семиотикалы тарихына сйене отырып, мемлекеттік тудаы кгiлдiр тс азастан халыны жаа мемлекеттiлiкке мтылан ниет-тiлегiнi тазалыын, асатыын крсетедi деп орытуа болады. Нра малынан алтын кн тынышты пен байлыты бейнелейдi. Кн — озалыс, даму, сiп-ркендеудi жне мiрдi белгiсi. Кн — уаыт, замана бейнесi. анатын жайан ыран с — бар нрсенi бастауындай, билiк, айбындылы бейнесi. лан-байта кеiстiкте алытаан ыран Р-ны еркiндiк сйгiш аса рухын, аза халыны жан-дниесiнi кедiгiн паш етедi.