рта асыр мен айта рлеу дуіріндегі саяси ымдар.

Саяси ой тарихында орта асырлардаы феодалды оамны орны ерекше. Батыс Еуропада феодализм мы жылдан артыа созылды (V—XVI асырлар). Бл дуірде рухани мірде дін тгелдей стемдік етті. Христиан діні феодалды оам кзарасыны зегі, бірттас христиан мдениетіні негізі болды. Бл заманда христиан дініне кп ебек сіірген Аврелий Августин(354—) еді. Ол христиан флсафасыны негізгі аидаларын зерттеп, жетілдірді. Оны саяси кзарастары "дай аласы туралы" деген ебегінде баяндалан. Августин барлы леуметтік, мемлекеттік жне ыты мекемелер мен задарды адамны кнсіні нтижесі деп санады. Оны ойынша, дай адама ерікті еркіндігін береді, яни ол з бетімен (кнар болып) немесе дай жолымен . Христиан дініні саяси теориясын жасап, шыына жеткізген монах Фома Аквинский (1225—1274) болды. Оны саяси кзарастары "Билеушілерді басаруы туралы", "Теологияны жиынтыы" деген ебектерінде аралды. саталуы шарт. Жоары сословиеге брі баынуы тиіс. Фоманы ойынша, билік дайды діретімен орнайды. Сондытан патшалык билік жоары діни билікке баынуы керек, оны тсіндіруінше, аспанда дай, жерде Рим папасы билеуі тиіс. Осыан сас саяси кзарас мсылман дінінде де орын алды. Ислам саяси билік дін басыларыны олында болуын кздеді. ранны талабы бойынша ай мсылман болмасын Аллаа, оны кіліне жне билік иесіне баынуы тиіс. айта рлеу дуіріні крнекті кілі буржуазиялы саяси ылымны негізін салушы Никколо Макиавелли (1469—) болды. Оны ататы шыармалары "Патша", "Тит Ливийді бірінші онкндігі жнінде ойлар", "Флоренцияны тарихы". Макиавелли діни кзараса арсы болды. Шындыты белгісі сенім емес, тжірибе деп білді. Ол мемлекет деген атауды ылыма, дебиетке бірінші боп кіргізді. Мемлекетті билік жргізуші мен оан баыныштыларды арым-атынасы деп ты. Ол республикалы мемлекетті, еркіндікті, тендікті алады. Мемлекет ерікті болса ана уатты, абыройлы бола алады. Патша раымсыз, сара, опасыз, аар болмай, айырымды, адал, аморшыл, мырза болуа тырысуы керек.

арксистік саяси идеялар.

ХІХ асырды бірінші жартысыда капиталистік ндіріс дісіні арынды дамуы, буржуазиялы оамны тап айшылытарыны шиеленісуі, пролетариатты тез суі жне оны тарихи крес майданына шыуы марксизм теориясын тудырды.

Карл Маркс (1818—1883) философия мен саяси экономия саласыда екі жаалы жасады. Біріншісі — тарихты материалистік трыдан тсіну. Оны мні мынада. ндіргіш кштер мен дірістік атынастарды бірлігі болып табылатын материалды трмысты ндіріс дісі оамдаы леуметтік саяси жне рухани процестерді туызатыдыын длелдеді. Капиталистік рылысты ндіргіш кштері здіксіз дами отырып, діріс рал-жабдытарына жеке меншікке негізделген буржуазиялы дірістік атынастармен сзсіз айшылыа келеді. Екінші жаалыы — капиталистік анауды сырын шкерелеген осымша туралы ілім болды. Маркс пен Энгельс капитализмні орнына соииализм келеді, ол міндетті орындайтын оамды кш — жмысшы табы деп йретті. Себебі, пролетариат — буржуазиялы оамнын е революцияшыл, е йымдасан, е саналы жне интернационалды табы.Маркс пен Энгельс тап кресі, социалистік революция жне пролетариат диктатурасы туралы ілімді жасады. Олар пролегариатты зіні меншікті саяси партиясы — коммунистер партиясы болуа тиіс, ол жмысшы озалысына басшылы жасауа тиіс деген аиданы негіздеді.Маркс пен Энгельсті ізбасары В. И. Лешш (1870—1924) болды. Ол капитализм дамуыны империалистік сатысыны задылыктарын зерттеді. Жаа трпатты партия туралы ілімді жасады жне осындай партияны йымдастырушысы болды.Ленин Маркс пен Энгельс жасаан социалистік революция теориясын дамьпты. Буржуазиялы-демократиялы революцияны социалистік революцияа ласуын негіздеді. Социализмні алдымен бірнеше елде немесе тіпті жеке бір капиталистік елде жеу ммкіндігі туралы тжырымдама жасады (бан дейін марксистер социализмні жеке бір елде немесе елдерді шаын тобында жеуі ммкін еместігі, дниені дамыан елдеріні кпшілігіде социализмні бір мезгілде жеуіні міндеттілігі туралы тезиске сйенген болатын).Ленин р трлі елдерді капитализмнен социализмге ту трлеріні сан алуан болатыдыы туралы аиданы олдады. Пролетариат диктатурасыны мемлекеттік трі ретінде Кеестерді ашты. Марксизм-ленинизм коммунизм кезінде мемлекет, саясат болмайды деп ты.

6. аза даласындаы саяси ой- пікірлер(л Фараби, Ж.Баласан, Асан айы, Абай, Ш.Улиханов, алашордалытар )

аза халыны рухани мрасы да саяси ой-пікірлерге бай. Оны ішінде е шотыы биігі ислам флсафасыны негізін салушыларды бірі – л- фараби. Екінші стаз болып танылан. Бабамыз ылымны сан саласы бойынша 160-тан астам трактаттар жазып, артына мол мра алдырды. Саясаттануа байланысты «Раымды ала трындарыны кзарастары туралы». Азаматты саясат. «Баыта жету жолдары». «Саясат туралы». Деген ебектеры бар.л-фарабиді ойынша оамдаы барлы иыншылыты жеетін, баыта жеткізетін- аыл-парасат,адамны аыл-ойы. Сондытан адам аянбай, тынбай ылымды, білімді игеру керек. л-фараби басаруды айырлы жне айырсыз етіп екіге блген. айырлы- білімді, мдениетті басару халыты баыта бастайды, оларды іс-рекетін, ерік-асиеін осы жола баыттайды. Ал айырымсыз надан басаруда теріс рекеттер мен жаман асиеттер бой алады. Баласан-аты лемге йгілі аын, флсафашы, оам айраткері болан. «таду білік» авторы. Бл ебекті ерекшелігі – ол сол кездегі ресми араб тілінде емес, зінні анана тілі трік тілінде жазыландыы. Жсіп дуіріндегі арахандытарды жеке лке билеушілері зара билікке таласып бастары осылмады. Сондытан таду білікке мемлекетті орталытандыру, оны бірлігі, мемлекетті басару мселелеріне басым кіл блінген. Ол- тек саяси трактат емес, онда мірді мн-маынасына, адамны тадыры, оны оамдаы орны мен рлі, халыты мінез-лы, салт- санасы, деп- рпы жне т.с.с туралы кзарастар жинаталан лкен шыарма.ол шындыа баыта жетуді адамгершілік жолдарын іздейді. ділет, аыл раымдылыты жырлайды. мірде діл зады, еркіндікті асайды. Асан айы –аза халыны рухани мрасында мгілік із алдыран аты аыза айналан аын, жырау . ол алашы аза хандары Керек мен Жнібекке аылшы, жас мемлекетті жалынды жаршысы, раншысы болды. Хан мен арапайым халыты арасында игілік тшін талас-тартыс , дау-жанжал туанда, оны ушытырып, рітпей реттеуді жолын , “Ымыраа келу” теориясын сынан. Абайаза даласында барлы жасылыты, жаалытын жаршысы болды. Ол адамды аыл, білім, ерік жоары дрежеге ктеріп, асататындай оамны прогрестік дамун асады. Игілікті, парасатты оам орнату Абай ебектеріні басты баытыны бірі болды. Сондытан ол барлы адамдарды зіді мірде алай стады, игілікке, аыла сыйымды іс істедім бе деп кніне немесе аптасына, тым болмаса айына бір рет з- зіне есеп беруге швырды. Ш. Уалихановоны негізгі масаты- халыа ызмет ету, оны масат-мддесін патша шенеуніктері мен жергілікті байларды зорлы- зомбылынан орау, олынан келгенше оны рухани жне мдени ркендеуіне ыпал жасау деп білді. шоан оамны прогресті трде ала дамуы материалды л ауатты жетілдіруге байланысты екенін тере тсінді. Сондытан ол экономикалы,леуметтік, саяси реформалара лкен мн берді. « сот реформасы жайында хат» деген ебегінде ол: “Бізді заманымызда халыа етене жаын, е маызды, соны мтажына тікелей атысты реформа- экономикалы жне леуметтік реформа. Ал саяси реформалр экономикалы істерді жзеге асыратын рал ретінде крінбек, йткені рбір жеке адам жне бкіл адм баласы ауымдасып зінні тпкі масаты материалды л-ауатты жасартуа тырысады.прогресс дегеніміз де осынан сай келеді ”-дейды.