лектротехниканы теориялы негіздері 3
ІЗДЕРІ 3
Электр тізбектеріндегі тпелі жне орнатылан режимдерді зерттеу
Зертханалы жмыстарды орындау шін дістемелік нсаулар
(Электрэнергетика 5В071800 – мамандыы студенттер шін)
Алматы 2012
РАСТЫРУШЫЛАР: Аршидинов М. М, А.Н.Бекеева.
ЭЛЕКТРОТЕХНИКАНЫ ТЕОРИЯЛЫ НЕГІЗДЕРІ 3. Электр тізбектеріндегі тпелі жне орнатылан режимдерді зерттеу. Зертханалы жмыстарды орындау шін дістемелік нсаулар (Электрэнергетика – 5В071800 мамандыына студенттерге арналан). – Алматы:АЭжБУ, 2012- 30 бет.
дістік нсаулар зертханалы жмыстарды орындау, безендіру жне орау жніндегі негізгі ережелерден трады.
рбір зертханалы жмыс келесі блімдерден ралады: жмысты масаты, жмыса дайынды, жмыс тапсырмасы, бейнелеуі жне талдау мліметтерді жмыстары жне дістемелік нсаулар.
Зертханалы жмыстар 5В071800-Электрэнергетика мамандыына студенттерге арналан.
Сур.18, кестелер 11, дебиеттер- 7 ат.
Пікір жазан: техн. ыл. док., проф. .. Жмалов
Алматы энергетика жне байланыс университетіні 2012 жылы жоспары бойынша басылады.
© Алматы энергетика жне байланыс университеті, 2012ж.
Мазмны
1 № 1 Зертханалы жмыс. Бірінші ретті тізбектерде тпелі процесстер 4
2 № 2 Зертханалы жмыс. R-L-C тізбектегі тпелі процесстер 9
3 № 3 Зертханалы жмыс. зын желілердегі ртрлі режимді зерттеу 17
4 № 4 Зертханалы жмыс. Сызысыз элементтері бар траты токты электр тізбегін зерттеу 21
5 № 5 Зертханалы жмыс. Электр шралы бар тізбектерді зерттеу 23
6 № 6 Зертханалы жмыс. Кернеулер феррорезонансын зерттеу 26
7 № 7 Зертханалы жмыс. Екі сымды желіні жазы
параллельдіэлектростатикалы рісін зерттеу (ЭЕМ олданумен) 30
дебиеттер тізімі 35
1 № 1 Зертханалы жмыс
Бірінші ретті тізбектерде тпелі процесстер
1.1 Жмысты масаты
Бір реактивтік элементі бар тізбекте тпелі процестерді тжірибелі зерттеуді деттерін алу.
1.2 Жмыса дайынды
ЭТН курсты “R-L,R-C тізбектердегі” тпелі процестер тарауын айталап арап шыу керек.
|| 1|| 17-27 б.
|| 2|| 234-243 б.
Келесі сратара жазбаша жауап беру жне орындау керек:
1.2.1 тпелі процесс дегеніміз не жне не себептен олар пайда болады? андай тізбектерде олар туады?
1.2.2 Коммутация задарды маызы неде?
1.2.3 тпелі, алыптасу жне еркін токтар деген не?
1.2.4 Тізбектін уаыт тратысыны физикалы маызы андай? R-L жне R-C тізбектерді уаыт тратылары неге те? Тізбекті уаыт тратысын тжірибелі алай анытауа болады?
1.2.5 Тізбекті шу коэффициенті деп нені атайды?
1.2.6 R-C тізбекте ыса тйыталу кезде 
жне 
згеруді тедеулерін келтірііз, жне графиктерін сызу керек.
1.2.7 Кілт ажыратаннан кейін тізбектін (1.2 суретті ара) уаыт тратылыы неге те болады?
1.2.8 Тедеулерді келтірііз, кілт ажыратаннан кейін тізбек (1.2 суретті ара) шін 
арылы згеретінді жне графиктерін салу керек.
1.3 Жмысты орындау тртібі
1.3.1 Тізбекті жинау керек (1.1 суретті ара).
1.3.2 Нса бойынша (1.1 кестені ара) 
, R жне C мндерін орнату керек, 
1.3.3 Осциллографты кірісіне конденсатордан кернеуді беру керек.
1.3.4 Болып шыан масштабымен болып шыан исыты суретке салу керек.
1.3.5 Осциллографты кірісіне резистордан кернеуді беріп, масштабта болып шыан 
исыты суретке салу керек.
1.3.6 Нса бойынша тізбекті бір параметрін згертіп (1.2 кестені ара), жаа исыыны суретін масштабпен салу керек.
1.3.7 Тізбекті жинау керек (1.2 суретті ара).
1.3.8 Нса бойынша (1.3 кестені ара) , 
мндерін орнату керек. Кедергі 
1.3.9 Осциллографты кірісіне резистордан R1 кернеуді беріп, масштабта болып шыан 
исыты суретін салу керек, берілген масштаб бойынша тоты 
исыын крсетіп тр.
1.3.10 Осциллографты кірісіне индуктивтігінен кернеуді беру керек.
1.3.11 Масштабпен болып шыан исыты суретін салу керек (егер орауышты активті кедергімен Rк пайдаланбай жрсек, демек 
есептеуге болады).
1.3.12 Нса бойынша индуктивті (1.3 кестені ара) згертіп, жаа исыыны суретін масштабымен салу керек.
1.4 Жмысты нтижелерін талдау жне безендіру
1.4.1 Уаыт тратысын 
жне тізбекті шу коэффициентін 
тізбекті параметрлерін з нсалары бойынша (1.1 кестені ара) жне 
, 
берілген нсамен (1.2 кестені ара) есептеу керек.
1.4.2 кернеуді бейнелеу бойынша уаыт тратысын жне тізбекті шу коэффициентін (1.3.4 блімін ара) жне , (1.3.6 блімін ара) табу керек.
1.4.3 кернеуді берілген тізбекті параметрлері з нсалары бойынша (1.1 кестені ара) есептеу керек.
1.4.4 Есептелген жне тжірибелі мліметтер бойынша бір графикке салу керек.
1.4.5 Уаыт тратысы 
жне шу коэффициенті 
RL тізбегі параметрді тізбектері шін, берілген з нса бойынша жне 
нса бойынша(1.3 кестені ара) есептеу керек. Тізбекті кедергісі 
бл жерде Rк – активті кедергі орауышты индуктивтілігін ескеру керек.
1.4.6 Бейнелеу исыыны RL тізбек шін аыт тратысын жне шу коэффициентін (1.3.9 блімін ара) жне (1.3.12 блімін ара) анытау керек.
1.4.7 RL тізбегінде ток 
жне кернеу тізбекті берілген мндері бойынша нсамен (1.3 кестені ара) есептеу керек.
1.4.8 Есептелген жне тжірибелі исытарын бір графикке салу керек.
1.4.9 Жмыс жнінде толы орытынды жасау керек: кедергіні R немесе сыйымдылыты С тізбекті аыт тратысын t жне осыан арап тпелі процессті жылдамды туіне шаманы сер тигізуін талдап шыу; конденсаторды аыт разрядталан кезде анытау; L индуктивтігіні L уаыт тратысына RL тізбегіні жне осыан арап тпелі процессті жылдамды туіне шаманы сер тигізуін талдап шыу.
1.1 сурет
1.2 сурет
1.1 кесте
| Нса № | Uвх,В | R,Ом | С,мкФ |
кесте
| Нса № | Uвх,В | R,Ом | С,мкФ |
1.3 кесте
| Нса № | Uвх,В | L1,мГн | L2,мГн |
дістемелік нсаулар
Масштаб уаыт осі бойымен шарт бойынша табылады, не электронды кілт (ЭК) f=50 Гц жиілігімен жне 
периодымен тйыталады жне ажыратылады.
Уаыт тратысы tС тжірибелік uС(t) исыымен RC тізбек шін (1.3 сурет), бл жерде t3- уаыт, бны ішінде электронды кілт ЭК тйыталан кезде (t3»0,01с).
1.3 сурет
Уаыт тратысы tL тжірибелік исыымен RL тізбегі шін (1.4 суретті ара)аныталады, бл жерде tP - уаыт, бны ішінде электронды кілт ЭК ажыратылан кезде (tР»0,01 с).
1.4 сурет
2 № 2 Зертханалы жмыс
R-L-C тізбектегі тпелі процестер
2.1 Жмысты масаты
Конденсаторды апериодикалы жне тербелеу разрядтарды тжірибелі зерттеуді деттерін алу.
2.2 Жмыса дайынды
ЭТН курсты “R-L-C тізбектердегі тпелі процестер” тарауын айталап арап шыу керек.
|| 1|| 167-172 б.
|| 2|| 244-256 б.
Келесі сратара жазбаша жауап беру жне орындау керек:
2.2.1 R-L-C тізбекті кернеуіні еркін растырушысы шін Кирхгофты екінші заы бойынша тедеуді жне оан сйкес сипаттамалы тедеуді жазу керек.
2.2.2 R-L-C тізбекте сипаттамалы тедеуді андай тбірлері кезде конденсатордын апериодикалы разряды туады? Конденсаторды апериодикалы разряд кезде 
шін тедеулерді жазып осы шамалар шін графиктерді келтіру керек.
2.2.3 R-L-C тізбекте сипаттамалы тедеуді андай тбірлері кезде конденсаторды тербелену разряды туады? Конденсаторды тербелену разряд кезде шін тедеулерді жазып осы шамалар шін графиктерді келтіру керек.
2.2.4 Тербеленуді логарифмдік декременті не болады?
2.2.5 шу коэффициентін жне здік тербелену жиілігін 
есептеу жне тжірибелі жолмен графиктен алай белгілеуге болады? Бл шамалар R,L жне С-ден алай туелді?
2.2.6 R-L-C тізбекті аумалы кедергісі деп нені атайды? R-L-C тізбекті аумалы ережесі деп нені атайды?
2.3 Жмысты орындау тртібі
2.3.1 Тізбекті жинау керек (2.1-суретті ара).
2.3.2 Нса бойынша (2.1-кестені ара) R,L жне C мндерін орнату керек. Орауышты 
кедергісін лшеу керек. Кірістегі кернеуді 
те ылып жасау керек.
2.3.3 Осциллографа конденсатордан кернеуді беру керек.
2.3.4 Конденсаторды тербелену разрядын зерттеу керек, масштабта 
кернеуді осциллограммасын суретке салу керек.
2.3.5 Конденсаторды тербелену разряд кезде 
жне 
осциллограммаларды суретке салу керек.
2.3.6 R кедергіні згертіп тізбекте аумалы ережені ру керек. 
(нт) кедергіні мнін жазып алу керек. Орауышты 
кедергісін ескерту керек. кернеуді осциллограмманы суретін салып алу керек.
2.3.7Аумалы кедергіге араанда тізбекті кедергісін R 2есе лкейту керек. Конденсаторды апериодикалы разряды кездегі , кернеулерді жне токты осциллограммаларыны суреттерін салып алу керек.
2.4. Жмысты нтижелерін талдау жне безендеу.
2.4.1 Тапсырылан контурды кедергісі 
L жне С мндері бойынша (2.3.2 блімін ара) 
шу коэффициентті жне 
здік тербелену жиілікті есептеу керек.
2.4.2 кернеуді исыыны кескіні бойынша (2.3.4 блімін ара) 
жне 
тжірибелі мндерін есептеу керек. жне есептелген жне тжірибелі мндерін салыстыру керек.
2.4.3 Нса бойынша 
аумалы кедергіні есептеу керек. Есептелген жне тжірибелі мндерді салыстыру керек.
2.4.4 Орындалан жмыс туралы орытынды жасау керек: есептелген мндерді 
тжірибелімен саластыру керек, конденсаторды разрядты сипатына 
кедергіні шама сер тигізуін талдап шыу.
2.1 сурет
2.1 кесте
| Нса № | R, Ом | L, мГн | С, мкФ |
дістемелік нсаулар
шу коэффициенті , здік тербелу жиілігін жне аумалы кедергіні мынандай формулар бойынша аныталады
.
Тжірибелік маына жне алынан кернеуді исыы 
бойынша аныталады.
сурет
здік тербелу жиілігі мынандай формула бойынша есептеуге болады 
, бл жадайда 
осциллограммамен аныталады, № 1 зертханалы жмысындаы сияты масштаб уаыт осі бойынша табылады; 
- уаыт, бны ішінде электрлі кілт ЭК жабы болып тр.
Тжірибелік мн логарифмдік декремент тербелумен есептеледі 
; 
уаыт мезеті бойынша ыайлы алу 
бл жерде 
.
3 № 3 Зертханалы жмыс
зын желілердегі ртрлі кезеде зерттеу
3.1 Жмысты масаты
ртрлі кезеде зын желілердегі компьютерлік модельдеу жолмен зерттеуіні деттерін алу («Electronics Workbench» бадарламасын олдана отырып).
3.2 Жмыса дайынды
«Таратылан крсеткіштері бар тізбектерде орнатылан режимдер» тарауын айталау.
//.1// 269-283 б.
//.3// 344-364 б.
Сратара жауап беріп жне келесі тапсырмаларды орында:
3.2.1 Желіні біріншілік крсеткіштері деп андай шамаларды атайды?
3.2.2 андай желілер біртекті деп атайды?
3.2.3 
оларды табу шін формуларды жазу керек.
3.2.4 Желіні екіншілік крсеткіштері деп андай шамаларды атайды?
3.2.5 
Zт толынды кедергі жне g тарату коэффициентін аныталуын жазып алу.
3.2.6 Желіні гиперболикалы функцияларыны тедеулерін жазып алу.
3.2.7 Желіні кіріс кедергісі алай есептеледі?
3.2.8 андай жктемені келіскен деп атайды?
3.2.9 ПК, Р1 желіні басында, Р2 желіні соында уаттарды алай есептеуге болады?
3.2.10 Берілген нса бойынша R1, L1, C2, R2, Zт мндерін есептеу.
зын желіндегі р трлі кезедерді зерттеу шін компьютерлік модельдеу жолымен желі симметриялы тртшты сияты арастырылады, симметриялы Т-сияты алмастыру слбасы орнатылан (3.1 суретті ара).
3.1 сурет
(3.1)
(3.2)
(3.3)
(3.4)
мнда 
- желіні біріншілік параметрлері;
- желіні зындыы;
- комплекстік коэффициенттер, жеткілікті практикалы есептеулер шін 
модульдерді длдікпен пайдалануа болады;
- тарату коэффициенті.
3.3 Жмысты орындау тртібі
3.3.1 U1 желіні басындаы кернеуді тадап алу, желіні параметрлері жне жктемені соан арап берілген вариантпен 3.1 кестесі бойынша.
3.1 кесте
| нса | U1, КВ |  ,
км
| 
| 
| 
| 
| 
| 
| ZH, Ом |
| 1,043 | 0,927 | 0,07 | 1,0 | 0,2 | 9,0 | ||||
| 1,056 | 0,899 | 0,09 | 1,2 | 0,08 | 8,3 | ||||
| 1,11 | 0,815 | 0,1 | 1,3 | 0,3 | 9,5 | ||||
| 1,089 | 0,845 | 0,08 | 1,4 | 0,06 | 8,8 | ||||
| 1,16 | 0,753 | 0,06 | 1,35 | 0,1 |
3.2 сурет
3.3.2 Электр слбаны жинау (3.2 суретті ара).
3.3.3 Генератора бастапы желідегі кернеуді амплитудалы мнін 
, жиілігін 
жне тртштыларды есептелген крсеткіштерін 
ондыру.
3.3.4 Келісімді нса бойынша Zж абылдаышты кедергісін ондыру.
Желіні соындаы кернеуді серлік мнін 
, желіні басындаы 
тоыны жне соындаы 
токтарыны серлік мндерін лшеу. Желіні соындаы кернеуді бастапы фазасын 
, желіні басындаы 
жне соындаы 
токтарды фазаларын лшеу. Нтижесін 3.2-кестеге енгізу.
3.3.5 Бос жріс кезіндегі желіні соында кернеуді серлік мнін желі соында, желіні басындаы жне соында токтарды серлік мндерін, желіні соындаы кернеуді бастапы фазасын 
, жне желіні басында токты бастапы фазасын 
лшеу. Нтижесін 3.2-кестеге енгізу.
3.3.6 ыса тйыталу кезінде желіні соында кернеуді серлік мнін, желіні басындаы жне соында токтарды серлік мндерін, желіні басындаы токты бастапы фазасын , жне желіні соындаы токты фазасын лшеу. Нтижесін 3.2-кестеге енгізу.
3.3.7 Келісімді жктеме 
кезіндегі кернеуді серлік мнін, желіні басындаы жне соында токтарды серлік мндерін, желіні соындаы кернеуді бастапы фазасын , жне желіні басында токты бастапы фазасын лшеу. Нтижесін 3.2-кестеге енгізу.
дістемелік нсаулар
Осциллограф кмегімен кернеулерді жне токтарды бастапы фазаларын лшеу.
Бастапы фаза лшеген кезде 
ампалитудалы мнді 103 есе азайту керек.
Кернеулерді бастапы фаза лшеу шін осциллографты А каналын 1-ші нктесіне, ал В каналды 2-ші нктесіне осады. 1 курсорды нльге желіні басында кернеуді 
, ал 2-ші курсорды желіні соындаы кернеуді 
нольге орнату керек, Т2-Т1 кесте бойынша жне 
кернеулерді арасындаы уаыт згерісін лшеу болады. 
мына кейіптеме бойынша фазаны згерісін есептеуге болады.
Егер абылдап алса, мндаѓы 
, онда 
.
Токтарды бастапы фаза лшеу шін ток потенциала згерту тсілі олданылады, сондай-а тізбектегі лшенетін ток резисторы кіші кедергімен осылуын орытындалады.
Токты бастапы фаза 
лшеу шін 6 жне 3 нктелерді арасына 
кедергіні осып ояды, осциллографты В каналы 3 нктесіне осылады. 1 курсорды нльге кернеуді шыарып ою, ал 2 курсорды нльге токты, Т2-Т1 крсеткіш тата бойынша уаыт рісін токты жне кернеуді арасын лшеп алады.
Токты бастапы фазасын 
мына кейіптемемен есептеу
.
Желіні соында токты бастапы фазасын лшеу шін 5 жне 4 нктелерді арасында кедергіні осып ояды, осциллографты В каналы 4 нктесіне осылады. 1 курсорды нльге кернеуді шыарып ою, ал 2 курсорды кернеу нль болып тран кезде 1 курсорды соан орнату керек, ал 2 курсорды ток 
нльге те болан кезде, уаыт рісті кернеуді жне токты арасында Т2-Т1 крсеткіш тата бойынша лшейді.
Токты бастапы фаза мына кейіптемемен есептеу
.
3.4 Жмысты нтижелерін талдау жне безендіру
3.4.1 Бастапы фазаны кернеуін жне , тотарын есептеіз. Нтижесін 3.2-кестеге жазыыз.
3.4.2 Барлы зерттелген ережелер шін кешенді кернеулер 
жне 
тотарды жазыыз.
3.4.3 Барлы зерттелген ережелер шін тжірбиедегі алынан мндер бойынша 
кіріс кедергісін, 
активті уаттарын жєне ПЄК h есептеіз. Нтижесін 3.2-кестеге жазыыз.
3.4.4 Шыан мндерді салыстырып, жасалан жмыса орытынды жасаыз. Желіні кіріс кедергісіндегі жктеме кедергі шамасыны серін жне активті уатын талдаыз.
3.2 кесте
| Жмыс кезедері | U1, КВ | U2, КВ | Т2-Т1 с |  , град
| I1, A | Т2-Т1 с |  , град
| I2, A | Т2-Т1 с |  ,
град
|  , Ом
| Р1 кВт | Р2 кВт | 
|
| жктемелік режим; ZH= | ||||||||||||||
| Бос жріс | ||||||||||||||
| ыса тйыталу | ||||||||||||||
| Келісілген жктеме ZH= ZВ= |
4 № 4 Зертханалы жмыс
Сызысыз элементтері бар траты токты электр тізбегін зерттеу
4.1 Жмысты масаты
Сызысыз элементтері бар траты ток электр тізбектерді тжірибелі зерттеуді деттерін алу.
4.2 Жмыса дайынды
ЭТН курсыны «Тураты токты сызысыз электр тізбектері» тарауын айталап арап шыу керек.
//.1// 362-368б.
//.3// 404-408б.
Келесі сратара жазбаша жауап беру керек:
4.2.1 андай сызысыз элементтер симметриялы, ал андай симметриясыз деп аталады? Оларды вольт-амперлі сипаттамаларын бейнелеу керек.
4.2.2 Сызысыз элементтерді статикалы жне дифференциалды кедергілерді кедергілерді айырмашылытары неде?
4.2.3 Кернеуін байсалды згертуге болатын траты кернеуді кзінен кріктенетін тізбекті сызысыз элементіні вольт-амперлі сипаттамасын тсіру шін схемасын суреттеу керек. Негізгі ралдарды слбада арастыру керек.
4.2.4 Бір ЭК-і сызысыз элементпен тізбектеп осылан тізбекті графикалы есептеуін крсету керек.
4.2.5 Сызысыз элементтері параллельді осылан тізбекті графикалы есептеуін крсету керек.
4.2.6 Сызысыз элементтері аралас осылан тізбекті графикалы есептеуін крсету керек.
4.2.7 Сызысыз элементтері тізбекті екі тйін дісімен графикалы есептеуін крсету керек.
4.3 Жмысты орындалу тртібі
4.3.1 ш сызысыз элементтерді вольт-амперлі сипаттамаларын тсіру керек (оытушыны айтуы бойынша).
4.3.2 Екі сызысыз элементтері тізбектеп осылан тізбекті жинау керек. Тізбекте токты жне блек элементтерді кернеуді жне ток кзіні ысыштарында осылуын ралдарды лшеуін арастыру керек. Кірісте 15¸20 В те кернеуді орнатып, барлы лшегіш аспаптарды крсеткіштерін жазып алу керек.
4.3.3 Екі параллельді осылан сызысыз элементі бар тізбекті жинау керек. оректендіру кернеу 15¸20 В те кезіндегі, барлы лшегіш аспаптарды крсеткіштердін жазып алу керек.
4.3.4 4.1-суретте крсетілген слбаны жинап, барлы лшегіш аспаптарды крсеткіштерін жазып алу керек. Кернеу кірісінде 15¸20 В болан кезде барлы лшегіш аспаптарды крсеткіштерін жазып алу керек.
4.3.5 4.2-суретте крсетілген екі ЭК-і бар схеманы жинап кздерді ЭК-терін, рбір элементтегі кернеулерді жне тарматардаы токтарды лшеу керек.
сурет
сурет
4.4 Жмысты нтижелерін талдау жне безендіру
4.4.1 ш сызыты элементтерді вольт-амперлі сипаттамаларын салу керек.
4.4.2 4.3.2 б. слбаны графикалы есептеуін ткізіп есептелген мндерді тжірибелі мндермен салыстыру керек.
4.4.3 4.3.3 б. слбаны графикалы есептеуін ткізіп есептелген мндерді тжірибелі мндермен салыстыру керек.
4.4.4 4.3.4 б. слбаны графикалы есептеуін ткізіп есептелген мндерді тжірибелі мндермен салыстыру керек.
4.4.5 4.3.5 б. слбаны графикалы есептеуін ткізіп есептелген мндерді тжірибелі мндермен салыстыру керек.
4.4.6 Орындалан жмыс туралы орытынды жасау керек.
5 № 5 Зертханалы жмыс
Электр шралы бар тізбектерді зерттеу
5.1 Жмысты масаты
Шралы бар электр тізбектерді тжірибелі зерттеуді дістерін алу.
5.2 Жмыса дайынды
ЭТН курсты синусоидалсыз токтар жне электр шралы бар тізбектерде аралатын тарауларды айталап арап шыу керек.
//.1// 424-426 б.
//.3// 430-436 б.
Келесі сратара жазбаша жауап беру керек:
5.2.1 Электр шрал деп андай сызысыз элемент аталады? Оны вольт-амперлік сипаттамасын келтіру керек. Идеалды шралды белгілеуін беру керек.
5.2.2 Синусоидалы кернеуді ынта саланда электр шралы жне активтік кедергісі бар тізбекті токты лезді мніні графигін алай салуа болады?
5.2.3 Жктемесі активтік кедергі трде бір периодты тзеткішті слбасын келтіру керек. Жктемедегі токты жне кернеуді лезді мндеріні графиктерін салу керек, идеалды тзету кезде жктемедегі токты жне кернеуді траты растырушыны жне рекетті мндерін есептеу шін кріністерді жазу керек.
5.2.4 Екі периодты тзеткішті крнекті слбасын келтіру керек. Жктемедегі токты жне кернеуді лезді мндеріні графиктерін салу керек, идеалды тзету кезде жктемедегі токты жне кернеуді траты растырушыны жне рекетті мндерін есептеу шін кріністерді жазу керек.
5.2.5 Тапсырылан гармоникалы растырушылар бойынша кернеуді рекетті мні алай есептеледі?
5.2.6 Активті жктемесі бар идеалды бір жне екі периодты тзеткіштер шін кернеуді жне токты амплитудалары арылы крсетіп S толы, Р активтік жне Т брмалар уаттарыны мндерін есептеу керек.
Алан шамалар салыстырылып жне екi слба шiн тзетудi тиiмдi баалау
5.3 Жмысты орындалу тртібі
5.3.1 Траты кернеу кзінен оректенген тізбектеп осылан кедергісі бар диодты статикалы вольт-амперлік сипаттамасын тура жне кері баыттарда тсіру керек.
5.3.2 Слбаа сйкес (5.1-суретті ара) бір периодты тзеткішті жинау керек. Кзді кернеуін 10¸20 В шектерде орнатып. Жктемедегі токты жне кернеуді айнымалы растырушысын жне траты растырушысын лшеу керек.
5.3.3 Осциллографты кмегімен жктемедегі кернеуді жне кзді кернеуіні лезді мндеріні исытарыны суреттерін салу керек.
5.3.4 Слба бойынша (5.2 суретті ара) кпірлік тзеткішті жинау керек. 5.3.2 б. сияты жктемені кедергісін жне кзді кернеуін орнатып. Жктемедегі кернеуді жне токты траты растырушысын жне айнымалы растырушысыны рекетті мнін лшеу керек.
5.3.5 Осциллографты жктемеге осып тзетілген кернеу исыын суретке салу керек.
5.4 Жмысты нтижелерін талдау жне безендіру
5.4.1 Бір периодты тзеткішті (5.1 суретті ара) слбасыны графикалы есептеуін ткізу керек. Ол шін 5.3.1 б. тсірілген вольт-амперлік сипаттаманы пайдалану керек. 5.3.3 б. боланы, жктемедегі кернеуді осциллограммамен токты кисыын болып шыан форманы салыстыру.
5.4.2 5.3.2 б. лшенген V20 траты растырушысы жне V2~ жктемедегі кернеуді айнымалы растырушысыны рекетті мні бойынша V2 жктемедегі кернеуді рекетті мніні шамасын есептеп оны кзді кернеуіні рекетті мніні шамасымен салыстыру керек.
5.4.3 5.3.2 б. лшеуді нтижелері бойынша оректендіру кзді S толы уатын, Р жктемедегі активтік уатты жне Т брмалау уатын есептеп оларды 5.2.6 б. келтірілген идеалды бір периодты тзеткіш шін табылан мндерімен салыстыру керек.
5.4.4 5.3.4 б. лшенген V20 траты растырушысы жне V2~ жктемедегі кернеуді айнымалы растырушысыны рекетті мні бойынша V2 жктемедегі кернеуді рекетті мніні шамасын есептеп оны кзді кернеуіні рекетті мніні шамасымен салыстыру керек.
5.4.5 5.3.4 б. лшеуді нтижелері бойынша оректендіру кзді S, Р жктемедегі активтік уатты жне Т брмалау уатты есептеп оларды идеалды екі периодты тзеткіш шін табылан мндермен салыстыру керек.
5.4.6 Бір жне екі периодты тзеткіштер шін табылан нтижелерді салыстыру керек.
5.4.7 Орындалан жмыс туралы орытынды жасау керек.
5.1 сурет
5.2 сурет
6 № 6 Зертханалы жмыс
Кернеулер феррорезонансын зерттеу
6.1 Жмысты масаты
Феррорезонанс ережеде сызысыз тізбектерді тжірибелі зерттеуді деттерін алу
6.2 Жмыса дайынды
«Феррорезонанс былысы» тарауды айталап арап шыу керек.
//.1// 411-417 б.
//.3// 455-460 б.
Келесі сратара жазбаша жауап беру керек:
6.2.1 Кернеу феррорезонансы ай тізбекте пайда болады?
6.2.2 Неге феррорезонанс тізбектегі токты сыруын былысты сол сияты фаза тнкеру былысы деп атайды? Екі режимге кернеулерді векторлы диаграммаларын растыру керек: токты секірмеліне дейін жне кейінгісін.
6.2.3 Феррорезонанс тізбегінде секірмелі то згеретіндігін болып ту шін, конденсатордаы сыйымдылыты алай тадау болады?
6.2.4 Тізбекті феррорезонанс тізбекті вольт-амперлік сипаттамасын салу керек. Кірістегі кернеуді байсалды згерткен кезде токты згергенін талдау керек.
6.2.5 Соны ішіндегі керекті лшегіш аспаптарды арастырып, ферромагнит зекшесі бар индуктивтік орауышты вольт-амперлік сипаттамасын тсіру шін схеманы суретін салу керек.
6.2.6 Келесі слбаларды салу керек: а – вольт-амперлік сипаттамасын тізбектеп осылан орауыш индуктивтігі мен ферромагнит зекшесі жне конденсаторды тсіру шін (6.1 суретті ара); б – ток тізбегінде бір алыпты кезінде згеруін осынды кернеуден токтан туелдігіні исыын тсіру (6.2 суретті ара); в – феррорезонанс тізбегі шін, кернеу тратандырышты нтижесінде жмыс істеген кезде (6.3 суретті ара).
6.1 сурет
6.2 сурет
6.3 сурет
6.1 кесте
| U, B | I, мА | UL, B | UC, B |
6.2 кесте
| I, мА | |||||||
| U, B |
6.3 кесте
| U1, B | |||||
| U2, B |
6.3 Жмысты орындалу тртібі
6.3.1 Жмыса дайындыын жасаанынан 6.2.5 б. бойынша слбадан тізбекті растыр. Орауыш индуктивтілігі бар ферромагнит зекшесімен бірге вольт-амперлік сипаттамасын тсіру жне растыру керек (5-7 лшеу). Тізбекке орауыш индуктивтілігі орнына конденсаторды осу керек, (2 лшеуді, йткені конденсатор сызыты) конденсаторды вольт-амперлік сипаттаманы тсіру, орауыш индуктивтілігі вольт-амперлік сипаттамасымен бірге бір суретте конденсаторды вольт-амперлік сипаттамасын растыру.
Нсау. Конденсаторды вольт-амперлік сипаттамасы орауыш индуктивтілігін вольт-амперлік сипаттамасын иылысу керек.
6.3.2 6.2.6 блімнен (6.1 суретті ара) слба бойынша жмыса дайындытан тізбекті жинау керек.
6.3.3 Жалпы кернеуді нльден бастап 30¸40 В дейін бірте-бірте лкейте, кейін оны кішірейте, кернеу кзінен конденсаторда жне орауышты кернеуді жне ток тізбектегі туелдігін тсіру. Жалпы кернеуді лкейткен кезде ток секірісіне дейін жне кейін 7¸8 лшеуден кем болмау керек, сол сияты жалпы кернеуді кему кезінде болатын 7¸8 лшеуден кем болмау керек.
Нсау. оректендіру кернеу бірте-бірте кбейген кезде кенет секірмелі ток згереді, жалпы кернеу тмендейді йткені генератордаы кернеу тсуі лкейеді.
Аспапты крсетуін жазбасы брын секірістен кейін, орек кернеуін орнатады, секіріс тоы алдындаы тікелей болу керек. Аналогты жне кері токты секіруі болады, сондай-а кернеуді суі кезінде байалады.
Алынан нтижені 6.1 кестеге енгізу.
6.3.4 6.2.6 блімнен (6.2 суретті ара) слба бойынша жмыса дайындытан тізбекті жинау керек.
6.3.5 Тізбектегі токты бір алыпты згеріс кезінде болатын жиынты кернеуді (орауышта жне конденсаторда) тока туелділігіні исыын трызу керек.
Алынан нтижені 6.2 кестеге енгізу.
Нсау. Тоты бір алыпта реттеу шін генератора тізбектеп осымша кедергілер жиынтыы осылады, сонда жиынты пен генератор жасанды ток кзі деп арастырылады. Жиынты кедергісіні млшері ммкіндігінше аз алынады, біра та мнда тізбекті оректендіру кернеуді бір алыпты згерісінде токты секірісі болмау керек. Тізбекті жалпы кернеуін лшейтін вольтметр кедергілер жиынтыындаы кернеулер тсуін ескермеу керек.
6.3.6 6.2.6 блімнен жмыса дайынды (6.3 суретті ара) сйкес кернеу тратандырышыны слбасын жинау. Орауышты ысыштарына жктеме ретінде кедергі жинаы осу керек.
6.3.7 Тізбекті кірісінде жктемедегі кернеуді жалпы кернеуді туелділікті тсіріп алу керек. Ол шін алдымен кірістегі максималды кернеуді орнатып, содан кейін оны азайтып секіріс кернеу жктемеде пайдалы боланша жне приборларды крсеткіштерін 6.3 кестеге (5-7 лшемдерді) жазып алу керек.
6.4 Жмысты нтижелерін талдау жне безендіру
6.4.1 Бір графикке барлы тізбекті вольт-амперлік сипаттамаларын, индуктивтік орауышты жне конденсаторды 6.3.3 б. алынан нтижелер бойынша шыан мндерінен трызу керек.
6.4.2 6.3.5 б. алынан нтижелер бойынша осынды кернеуді токтан туелдігін исыты трызу керек.
6.4.3 6.3.7 б. алынан нтижелер бойынша кернеу жктемедегі кернеу кзінен туелділігін трызу керек. Болан туелділігін тсіндіру керек. Коэффициент тратылыын есептеу керек.
6.4.4 Жмыс бойынша орытынды жасау керек: тізбекті кретін вольт-амперлік сипаттамасын тжірибелі шыанмен салыстырып тізбекті кірісінде кернеуді згерумен жне оларды арасындаы (6.4.1 б.) айырмашылытарын тсіндіру керек; 6.4.1 б. – шыандыын, 6.4.2 б. шыанмен исыты тікелей осынды кернеуді тотан, оларды айырмашылытарын тсіндіру керек.
дістемелік нсаулар
Коэффициент тратылыы мына формула бойынша есептеледі
,
Бл жерде U1- тізбекті кірісіндегі кернеу; U2- шыа берісте кернеу (жктемедегі); 
, 
- (6.4 сурет) шыа берісте жне кірісте кернеуді згерісі.
6.4 сурет
7 № 7 Зертханалы жмыс
Екі сымды желіні жазы параллельді электростатикалы рісін зерттеу (ЭЕМ олданумен)
7.1 Жмысты масаты
Екі сымды желіні жазы параллельді электростатикалы рісін алынан мліметтерін тжірибелі зерттеу
7.2 Жмыса дайынды
ЭТН курсты келесі тарауларын білулерііз керек:
//.1// 52-56 б.
Келесіні орындау керек:
7.2.1 ткізгіштерді бетіндегі шекаралы шарттарды жазып алу.
7.2.2 Электр зарядыны тыыздыын есептеу шін ткізгішті бетіндегі тедеуді жазу.
7.2.3 Тапсырманы нсасымен сйкес (7.1 кестені ара) мынандай кезінде 
(7.2 суретті ара) а, 
есептеу керек.
7.2.4 Сйкес нсаммен тапсырма (7.1 кестені ара) сыйымдылыты С есептеу керек, бірлікке сызыты зындыын мынандай кезінде 
.
7.2.5 Сйкес нсамен тапсырма (7.1 кестені ара) L, M, N нктелерінде ткізгіштерді беттеріндегі (7.2 суретті ара) мынандай кезінде электростатикалы рісті кернеулігін есептеу.
7.2.6 Сйкес нсамен тапсырма (7.1 кестені ара) L, M, N нктелерінде мынандай кезінде 
жне 
электр зарядты тыыздыын есептеу.
7.2.7 7.2 кестені дайындау. Есептеу нтижелерді 7.2 кестеге енгізу керек.
7.3 Жмыс тапсырмасы
7.3.1 POLE1 программаны шаыру к