еориялы малматтар.

Фазалы згерiстi графикалы крiнуiн те суытылан аустениттi изотермиялы згерiп кететiн диаграммасы (С сияты диаграммасы) деп айтуа болады. Аустенит А₁ жне А₃ аумалы нктелерден тмен р трлi дрежемен те салындауа шырауды фазалы згерiс деп айтылады. Суретте эвтектоидты болатты (0,8% кмiртегi бар) диаграммасы крсетiлген.

Сурет 5.1. рамында 0.8% кмiртегi бар болаттаы аустениттi изотермиялы

ауысуыны диаграммасы.

 

Диаграммада ш айматы белгiлеуге болады:

1. Сызытан жоары, А₁ аумалы нктеге сйкес-(А) траты аустениттi аймаы;

2. А₁ жне Мн сызытары арасындаы - те суытылан аустениттi феррит жне цементит оспасына диффузиялы згерiп кететiн аймаы;

3. Мк жне Мн сызытарды арасындаы - те суытылан аустениттi мартенсита диффузиялы емес згерiп кететiн басы мен аяы деп айтуа болады.

С – сияты бiрiншi исы сызытан сол жаында (А₁) те суытылан аустенит болып трады. Бiрiншi сол С – сияты исы сызы аустениттi диффузиялы айналдыруды басталуына тиiстi болады, екiншi о жа С – сияты – аяына.

С – сияты исы сызытарды бгiлген жерден жоары диффузиялы процесстердi те жылдам туiне температура жеткiлiктi жне толы, перлиттiк дейтiн, феррит жне цементит пластинкалы оспасына те суытылан аустениттi згерiсi болады. А₁ аумалы нктенi асында те тмен дрежеде перлит – феррит жне цементит лкен пластинкалы оспасы пайда болады. те суытуды дрежесi кбейтiлгенде оспа кбiрек саталынады жне те тмен температураларда еулi сорбит болып шыады, содан кейiн троостиС – сияты исы сызытарды бгiлген жерден тмен жне Мн сызыа дейiн феррит жне цементит оспасына аустениттi диффузиялы згерiс процессi толы аяталу шiн температурасы жеткiлiктi емес, сол шiн згерiстi белгiсi перлиттiк диффузиялы згерiс болады да, дл осындай диффузиялы емес, мартенситты та болуа тиiстi. Сондытан оны аралы згерiс деп айтады. С – сияты исы сызыты бгiлген жерiне жаын жоары бейнит пайда болады, оны рылысы – шарпы (с жнi сияты). Мн сызыа жаын тменгi бейнит пайда болады, оны рылысы – шанышпалы (инелi).

Аустениттi диффузиялы згерiстi нiмi здерiнi механикалы асиеттерiнен елеулi айырмашылыы бар. Оларды пайда болып шыатын температурасы тмен болса онда берiктiгi, аттылыы жоарлайды, ал сопа жабысатаы жне семдiлiгi тмен болып шыады.

здiксiз жне жылдамыра салындаанда Мк жне Мн температураны аралыында мартенситтiлiк диффузиялы емес згерiс тедi. орытынындасында мартенсит дейтiн рылыс пайда болады. Аустениттi диффузиялы нiмiне араанда осы суару рылысы те жоары аттылыы жне тмен семдiлiгi ерекше болады. Бндай рылыс аустениттi Vкр аумалы жылдамдытан жоарыра салындатанда болады. (5.1 сурет 1 исы сызы). Аустениттi брi те салындаанда Мн мартенситтiн нктесiне дейiн жне мартенсита пай болатын минималды салындайтын жылдамдыты суаруды аумалы жылдамдыы (Vкр) деп айтылады. Кмертегiнi млшерi 0,8%-ке кбейгенде жне болата оспалы элементердi осанда, кобальттан баса, С – сияты исы сызытар о жаа жылжып ояды жне суаруды аумалы жылдамдыы (Vкр) азайтылады, болатты ыздырылуы кбейедi – суарылуды тередiгi.

Бкiл оспалы элементтер, кобальт жне алюминийден баса, кмертегiнi млшерi кбейтiлгенде де Мк жне Мн нктелерi бiраз тмендейдi жне Мк 200 С температураа дейiн тмен боланда алды аустениттi суарылудан кейiн болатта пайда болуына ммкiндiк жасайды.

Аустениттi изотермиялы згерiп кететiн диаграммасыны лкен практикалы маынасы бар. Сол диаграмма арылы изотермиялы жне сатылы суарылу режимдерiн деуге (5.1 сурет, 2,3 саландау исы сызытар), салындауыштарды тадауа болады жне т.б. Аустениттi изотермиялы айналдыруды диаграммасын салуды бiр неше дiсi бар: магниттiк, диаметрлiк, микрорылымды, суарылуды баылап арастыратын дiс.

азiргi жмыста суарылуды баылап арастыратын дiс пайдаланады.

Бл дiс мынадай зерттелiнедi: болаттан 1,5…2 мм алындыы, 10…15мм диаметрлiгi лгi-дискiлер кесiп алынады. р бiр шетiнi асында 1,5…2 мм диаметрлiк дгелектер (тесiк) брап тесiледi, ол дгелектерге сым iлгекпен кiргiзедi. Сонан со лгiлердi сыммен бiрге пеште (лде дзды арасында) аты аустенит (А₁ жне А₃ нктеден жоары) болып шыатын температураа дейiн ыздырады, осы температурада стап (шыдам) жне изотермиялы шыдамдытан берiлген температуралы ортаа (мысалы 700, 600, 500, 400 лде t_в0 С (5.2 сурет)) жылдам апарады.

 

Сурет 5.2. Изотермиялы деудегi сынау суаырылудын слбесi

 

детте осы масата балытылан тздар (селитра) пайдаланады. Изотермиялы ортаа рбiр лгiнi белгiлi уаыт стау керек, ммкiн 1, 2, 3, 5, 10, 100, 200 секунд лде молыра болатын, рылысына байланысты жне ауыспалы жылдамдыпен кбiрек суда тез салындатады. Егер изотермиялы стауда, мысалы tв температурада (а, б и в нктелер), те салындаан аустениттi диффузиялы згерiсi болмайды, оны суда келесi салындатанда ол мартенсита згерiп кетедi, яни лгiнi суарылуы болады. Бiра те салындаан аустениттi бiр температурада (г нкте) стаанда ферритпен цементит згере бастайды, ал одан кейiнгi суарылуда азантай болып мартенсит шыады. Аяында, аустениттi осы оспаа тгел згерiп кеткенде (д жне е нктелер) мартенсит суарылудан шыпайды. Бiр температурада кбiрек стаанда жне суарылу ткiзгенде лгiлердi рылыстары згермейдi.

Егер суарылудан кейiн мысалы, лгiнi изотермиялы температурада tв стап, оны аттылыын Роквелл приборымен лшегенде ондаы аттылыты бiр температурадаы изотермиялы стау уаытынан графикалы байлыныстыын айын анытауа ммкiн болады (5.3 сурет).

 

стау уаыты, сек

 

Сурет 5.3.. Болатты белгiлi температурада уаыт затыына байланысты, атыында суарылуа байланысты аттылыыны згеруi, а нкте лгiлердi изотермиясыз суарылуа сйкесi, б нкте басталу жне д нкте аяы уаыты аустениттi феррит жне цементит оспасына згерiп кететiн. аттылы згерiс бiткенше сонымен кенет кемiтiледi.

 

аттылыты осындай исы сызытарыны згерiстерiн изотермиялы температурада стау затыына байланысты баса да температуралара руа болады. Сонан со берiлген температураларда аустениттi изотермиялы стаудаы табылан ауысуыны басталу жне аяталу нктелерiнен С – трiздес исы рады, Мк, Мн жне А₁ (А₃ – эвтектоидтыа дейiнгi болаттара) ауыспалы нктелерге сйкес сызытар салынады (5.1 суреттi ара). Изотермиялы стау температураларын нерлым пайдаланса, С – сияты исы сызытар сорлым тура болады.