CRT bacteria» жйесі кмегімен экспресс діспен анытау. 1 страница

Ынталандырылан[w33] сілекейді немесе тіс аыны лгісін жинап, агармен жабылан пластинаа сеуіп, (S. mutans немесе Lactobacilli селективті оректі орта ), 37° С температурада 48 саатта сіреді.

Агар бетіне скен колония тыыздыын эталонды кестеде берілген тыызды маынасымен салыстырады. S. Mutans жне Lactobacilli колония тыыздыы105 КОЕ/млкп болса тісжегіні пайда болу ауіп дрежесі те жоары екеіне айа болады. ( 2.6- сурет).

Ескерту. Тексеру алдында пациенттер антибактериалды шайауыштарды олданбау керек жне арнайы ауыз уысы гигиенасын жргізуге болмайды.

Тістерде тіс жегіні алдын алу шараларын жргізуде кптеген жетістіктерге жетсек те, бл ауру лі кнге дейін лемні кптеген елді мекеніні денсаулы сатау жымына, сіресе алпына келтіру еміні баасыны крт суіне жне кейбір жалпы соматикалы ауруларды тісжегімен асынуларда зара байланысыны жаа длелдермен толыуына байланысты крделі мселе болып отыр.

2.6.-сурет.Lactobacilli колониясыны тыызды нсалары, «CRT bacteria» жйесі кмегімен аныталан.

Тістерді арап тексеру нтижесін тіркеуді отайлы жне ыса болуы шін арнаулы тістерді белгілеу лгісін (зубная формула) толтырады. Тістерді белгілеу лгісіні бірнеше жйесі бар. Ертеректе олданылып келгені – Зигмонд-Палмер 1876 ж. сынан австралиялы лгі. Бл лгі бойынша екі жа сйектерін тзулер арылы трт шаршыа бледі де, 1- ден 8- ге дейінгі цифрлармен белгіленеді. Клдене тзу тістерді жоары жне тменгі жа сйектеріне тік тзу оларды о жне сол жа бліктеріне жататындыын крсетеді.Траты тістерді белгілеу шін араб цифрын, ал ст тістерді рим цифрымен белгілейді.( 2.7- сурет).

азіргі кезде цифрлы жйені олдану те олайлы болып табылады.

Дние жзінде Халыаралы стоматолгтар федерациясы (FDI) сынан жйені кеінен олданады. Бл жйені ДД жне Халыаралы стандарттау жымы ХС олдануды сынып отыр. Зигмонди жйесіне негізделген бл жйе екі жа сйекті 4 шаршыа бледі де, тістерді реттілік саныны алдына шаршыны нмірін ояды. Мысалы, 21 саны жоары сол жа бірінші крек тісті білдіреді, 48 саны тменгі о жа шінші лкен азутісті крсетеді. Уаытша тістер шін шаршыларды нмірі 5, 6, 7, 8 сандарымен белгіленеді жне тістерді реттілігін араб сандарымен крсетеді.

Міне, сондытан бл жйеде р тіс екі цифрмен белгіленеді: бірінші цифр квадрант нмірі, ал екінші цфр квадранттаы тіс нмірі. Мысалы, стігі жаты екінші сол жа кіші азутісі 24 санымен белгіленеді, ал стігі сол жа уаытша бйір тіс -62 санымен белгіленеді. (2.8-сурет).

2.7-сурет.Зигмонд-Палмер жйесі.

2.8-сурет.FDI жйесі.

 

2.6. ТІСТЕРДЕГІ ТІСЖЕГІ ТЕОРИЯСЫ

Тістер тісжегісіні пайда болуына заманауй кзараса дейін осы аурудытуындатушы кптеген теориялар сынылан. Тісжегіні зерттеуге лкен ыпал еткен клиникалы жне тжирибелік мліметтерге сйене отырып ХIХ асырды соында Миллер сынан химиялы-паразиттік теория болды. Миллерді йаруынша, тістер ауызда кмірсулы таамдар боланда микроорганизмдерді серінен бзылады. Тісжегіні басталу дерісін кмірсулы таамдар алдыыны микроорганизмдерді атысуымен ыдырауынан пайда болан органикалы ышылдарды – пирожзім, алма, сірке жне ст ышылдарыны серімен байланыстырды. Сонымен атар таматы заттар рамында келетін баса ышылдарды да серін теріске шыаран жо. Тісжегіні дамуы екі кезенен трады: оны ойынша бірінші кезеде ауыз сйыыны РН-ы тмендеуі немесе ышылды ортаа ауысуына байланысты кіреуке мен дентин минералсызданады. Тек минералды заттардан тратын кіреуке ышылдар серінен толыымен ериді. Екінші кезеде дентинні органикалы заттары микробтар бліп шыаратын ферменттерді серінен ыдырайды. ышылдар мен бактерияларды рлін ескере отырып, Миллер тісжегіні дамуына олайлы факторлара (сілекейді млшері мен рамы, таматану ережесі жне таматы рамы сияты) аса мн берді. Тым уалаушылы ерекшеліктерін, кіреукені алыптасу кезіндегі ішкі жне сырты жадайларды да назардан тыс алдыран жо.

Миллер зіні теориясын эксперименталды жолдармен длелдеді. Адамны жлынан тістерін жасы шайналан наннан, сілекейден жне 2-4% ант ертіндісінен туратын оспаа орналастырып, 37°C температуралы термостата ойды. Бірнеше (4-6) аптадан кейін тісті алып байаанда, кіреукеде тісжегі кезінде орын алатын минералсыздану дерісін анытаан.

Миллерді теориясы клиникалы длелге де ие болды. Ол – тісті беттеріндегі табии сызаттар мен ойытарда, жанасу беттерінде жне мойындарында (тама алдытары жиі орналасатын айматар) кмірсулы таамдарды жиі пайдалаанда тісжегіні жиі дамуы.

Авторды теориясыны е лсіз жері – тісжегіні дамуындаы ауыз сйыыны РН-ны (реакциясыны) тмендеуі кптеген сыни пікірлер мен таластар туызады. Шынына келсек, сілекейді буферлік асиетіне байланысты ауыз сйыыны реакциясы рашанда бейтарапты немесе лсіз сілтілі (рН 6,8-7,0) ортаа те жне кез-келген иын жадайларды ыпалы кезінде де кіреукені минералсыздандыратын ауіпті дегейге дейін (рН 4,5-5,0) ешуаытта тмендемейді.

Дегенмен бл теория тісжегіні дамуын тсіндіретін теорияларды (400ге жуы) ішіндегі е маыздысы болды жне кптеген клиника-лабороториялы зерттеулерді нтижесінде жаа малматтармен толытырылып, тісжегіні пайда болу себептерін длелдей алатын азіргі кездегі кзарасты алыптасуына негіз бола алды.

1928 жылы Д.А.Энтин тісжегіні физикалы-химиялы теориясын сынды. Бл теория бойынша тіс тіні екі орта шекарасында орналасан – ауыз сйытыы мен тіс лпасы, яни жартылай ткізгіштік мембрана болып табылатынын айтан.

алымны болжамы бойынша ортаа мтылан баыттаы осмосты токты басым болуы тісті атты тіндерінде патологиялы згерісті туындауына ыпал ететінін жне соны салдарынан кіреукені лпадан оректенуі бзылып, кіреукеге сырты агенттерді ыпал етуіні артуына байланысты тісте тісжегі пайда болады.

Д.А.Энтин (1928) сынан нервті-трофикалы теориясы, И.Г. Лукомскийді (1948) тісжегіні биологиялы теориясы, А.Э.Шарпенакты (1949) зат алмасу теориясы, А.И. Рыбаковты (1971) тістерде тісжегі патогенезіні жмысшы концепциясы сияты теориялар бізге млім.

Тістерді тісжегісі тіс шыаннан кейін оны минералсыздануы жне атты тіндеріні протеолизденуі инфекциялы деріс екені длелденді. Яни Соны серінен пайда болатын уысты аау.

азіргі кезде тісжегіні кіреукеде минералсыздану дерісінен басталатынына ешкім кмн туызбайтын аиат екені белгілі. Минералсыздану кіреукені сырты абаты сатала тра, астыы абатында жреді. Минералсыздандыру дерісіні тікелей себепкері – тіс аыны рамындаы микроорганизм ферменттеріні кмірсулы таамдар алдыын ыдыратуынан пайда болан органикалы ышылдар.

Соы жылдардаы біраз алымдарды зерттеулері тісжегіні бастапы кезеінде (тісжегі даы) жараат ошаында біршама минералсыздану дерісі орын алатынын длелдеді.Тісжегіні бастапы даму кезеін былай деп тсіндіреді: белгілі жадайларда (тістер дрыс тазаланбаан жадайда, ас алдытары тістерді беттерінде кп жиналан кезде, сілекейде млшерлік жне сапалы згерістер байалса) тіс беттерінде жмса тіс аы немесе микробты а (микробная бляшка) рылады жне кмірсуларды ыдырауынан пайда болан ышылдарды серінен а астындаы ортада рН кіреуке тзгісіз дегейге дейін (критический уровнень) тмендейді (4,5-5,0). Сонымен атар тіс аыны ферменттік жйелері серінен кіреукені органикалы абытары (пелликула жне кутикула) бзылып, ышылдар кіреукеге тікелей сер ете бастайды. Сутегі иондарыны (Н+) тзгісіз дегейі за саталан кезде кіреуке бетіні кейбір трасыз айматарында (призмааралы кеістіктер, Ретциус сызытары айматарында) апатит кристалдар ери бастайды.

ышылдар енді кіреукені астыы абатына тіп, ондаы минералды компоненттерді де еріте бастайды. рамындаы гидроксиапатит кристалдары еріп, бзылыса шырай бастаан кіреуке призмаларыны физикалы асиеттері згеріп, суле сындырыштыы тмендеуі нтижесінде оны млдірлігі жойылып, бетінде а бор тсті кгірт тісжегі даы пайда болады. Астыы абаттаы минералсыздану ошаы біртіндеп жанжаа арай кеейе береді, жне призмааралы кеістіктерді кееюіне байланысты микрооргнизмдерді кіреуке ішіне енуіне жадай туып, енді ышыл рылу кзі кіреуке ішіне ауысады. Тісжегіні бл кезінде кіреукеде минералсыздану дерісі кіреукені сырты бетіне параллельді аймата жне ішке арай дамыандытан, жараат ошаы конуса сас болып рылады. ышыл рылу кзі кіреуке ішіне ауысанмен оны сырты абаты кпке дейін бзылмайды, мны зі оны рылымды ерекшеліктеріне (фторапатитті басым болуы) жне сілекей рамындаы бейорганикалы компоненттер серінен айта минералданып отыруына байланысты.

Кіреуке ішінде минералсыздану ошаыны за саталуы тзімді сырты абатты іш жаынан біртіндеп еріп, жойылып, тісжегі уысыны пайда болуына кеп соады. Сонымен атар тісжегі уысы баса жолмен де пайда болуы ммкін. Астыы абаттаы минералсыздану дерісі дамыан сайын сырты абат жара келе механикалы серлерден сынуы барысында кіреукеде аау немесе тісжегі уысы пайда болады.

Тісжегі дерісіні бастапы белгілері дамуында тісті атты тіндері тратылыыны (резистенттігіні) лкен маызы бар. Бл тратылы оларды рылымдылы, химиялы рамды ерекшеліктерімен жне генетикалы тымуалаушылыпен амтамасыз етіледі.

Клиникалы –эксперименталды зерттеуде бл Стефан исыында жасы крсетілген. ( 2.9- сурет).

Тістерді тісжегіге беріктілігі оны химиялы рамыны, рылымыны, кіреуке ткізгіштігіні жне тісті баса тіндеріні толы алыптасуы кезінде орын алады. Ауыз сйытыыны клемі жне оны минералдаушы абілетіні тісті тісжегіге берік болуында маызы зор.

2.9.- сурет.Стефан исыы.

ІС АТАРЫНЫ, СІЛЕКЕЙДІ ЖНЕ КІРЕУКЕ ТКІЗГІШТІГІНІ ТІСЖЕГІ ДАМУЫНДАЫ РЛІ.

Кіреуке бетінде атарласа орналасан сінділер бар екені млім. Кутикула кіреуке азасыны редуцияланан эпителиі болып табылады. Тіс шыаннан кейін кутикула тама шайнау кезіндегі йкеліс сері нтижесінде жойылады жне кіреукені беткейасты абатында жартылай саталады. Тісті ызмет атаратын беті бдан кейін сілекей серінен дамитын ауызды-кмірсулы кешеннен тратын пелликуламен (жре пайда болан кутикула) жабылады.

Пелликула кіреуке бетімен оны беткі абатына ене тыыз байланысан.

Пелликула бетіне алыптасан тіс аы,кіреуке бетіндегі жмса шгінділер келесі беттік сінді болып келеді. Бл субстанцияларды белгілеу шін келесі «тіс тоасы» «биоабы» терминдерін олданады.

Кбіне –кп тіс атары мыты тісжегі туындырушы фактор ретінде жреді. Сондытан тіс атарын мият жне траты тазалап алып тастап тру керек.

Тіс аы алыптасуыны маызды кезеі ртрлі типтес микроорганизмдерді матрица бетіне шоырлануы. Бл микроорганизмдерді бір-бірімен жне организммен арым-атынасы тіс аында айын микробты гомеостазбен амтамасыз етіледі, ал біра тіс жне пародонт тіні бтіндігі бзылмайды.

Бл тепе-тедікті сырты жне ішкі олайсыз факторларды серінен бзылуы патологиялы дерісті дамуына, мысалы тісжегіні пайда болуына алып келеді. Тіс аындаы ртрлі микроорганизмдерді ішінде шынайы тісжегі туындатушы ретінде ышылтзеуші микроорганизмдерді маыздылыын арастыру керек.

Заманауй кзараса сйенсек St. mutans жне Lactobacilli –ларды ышылтзеуші штаммдары тісжегі дерісін туындатушы инфекциялы агентке жатады.

Болжам бойынша St. mutans тісжегіде кіреукені минералсыздануын бастаушы болып саналады. Лактобациллалар деріске кейіннен тісте тісжегі аауы кезеі басталанда осылады жне арынды сер етеді.

Тіс атарыны пайда болуы, рамы, ызметі, асиеті ауыз уыс жадайымен жне организммен тыыз байланысты. Тіс атарыны тісжегі туындатушы потенциалы тамата кмірсуларын кп олдананда, ауыз суында фторды жетіспеушілігінде, ауыз уыс гигиенасыны нашар болуы кезінде жзеге асады.

Тіс аыны рамы жне касиеті сілекеймен тыыз байланыста. Тістерді тіс жегіге бейімділігі немесе беріктілігі сілекейді мына параметріне арай аныталады: бліну жылдамдыы, буферлік сыйымдылыы, сутекті иондарды концентрациясы (рН), органикалы жне минералды компоненттерді болуы. Тістерді сілекеймен шайылу дерісі кезінде тіс аы жне тіс тіндеріні клиренсі жзеге асады. Тіс кіреукесі жне сілекей арасында кальций жне фосфат иондарыны алмасуы нтижесінде кіреуке абаты бетінде, тіс аында жне сілекейде тепе-тедік орнайды. Бл сілекейді кальций жне фосфор ионымен аныуына сер етеді.

Тістерді тісжегіден орауда сілекейді буферлік сыйымдылыы лкен роль атарады жне ышылдарды, сілтілерді бейтараптануын амтамасыз етеді. Сілекейді буферлік абілетіні негізін карбонаттар, фосфаттар жне ауыздар райды.

Сілекейде кміртекті иондарды концентрациясы бейтарап диапазонда болады. Тіс аындаы рН тісжегі тудыратын жадай болмаанда сілекейді рН –на те жне лкен дрежеде сілекейді буферлік жйесіні баылауында болады.

Одан баса сілекейді буферлік абілетіне арай кіреуке бетінде пайда болан тісжегі ошатарында айта минералдану дерісіні жруі жне ары арай минералсыздануды тотауы ммкін.

Сілекейді ораныс ызметі. Сілекейді минералдаушы асиеті бар. Сілекей бездері ызметіні бас жне мойын ісіктерін лкен суле дозасымен емдеуде тоталуы кезінде глденген тісжегіні дамуы бірден бір тікелей длелдеуші айа болады.

Бндай тісжегі бірнеше апта ішінде тістерді тісжегіге бейім беттерін заымдап, тіс рылымыны толы бзылуын туындатады.

Тістерді тісжегіден орауды амтамасыз ететін сілекейді негізгі асиеттері:

• ауыз уысына тамапен тскен кмірсуларыны клиренсі жне араласуы;

• тіс аындаы ышылдарды бейтараптандыру;

• тісті атты тіндеріні айта минералдануыны ионды бастауы;

Адам тістеріні сілекейде ерімейтін себебі, ол кальций, фосфат жне гидрооксил иондарымен аныан. Тістерді минералды фракциясы негізінен осы иондардан трады. Динамикалы тепе-тедікте сілекейді кальций жне фосфат иондарымен аныуыны алмасу дерісі минералсызданудан толы орайды. Тіс аындаы рН те тмен боланда, гидроксил жне фосфат иондарыны концентрациясы критикалы маынадан тмен болу шін сілекейді толы аныу жадайы орын алады.

Кіреуке ткізгіштігі. Тісті атты тіндері, сіресе кіреуке ткізгіштігі тексеруге жеіл бірден-бір физиологиялы асиеті болып саналады. Кіреукені ткізгіштігі кптеген факторлар мен шарттара туелді.

Кейбір иондар кристалдар ішіне еніп, кристаллішілік алмасуа атысатыны жайлы мліметтер бар. Мысалы фтор кіреукені беткі абатынан гидроксиапатитіні кристалдарыны гидроксил иондарын ыыстырып, оны ышыла беріктігін арттырады.

Кіреукеге заттарды тередене жне жылдам енуіне тісті атты тіндеріні минералдану дрежесі сер етеді. Содан баса физикалы жне химиялы факторларды сер етуінен кіреукені ткізгіштік дегейі де згеруі ммкін. Кіреукеге заттарды бойлай жне жылдам енуі енетін заттарды сипатына, оны тіспен жанасу уаытына байланысты болады.

Фтор ионы кіреукеге 15-80 мкм дейін енеді.

2.8. ТІС ТІСЖЕГІСІНІ[w34] ЖЙЕСІ

Отанды стоматологиядатісжегіні топографиялы жйесі кеінен олданылады

1. Бастапы тісжегі немесе даты кезедегі тісжегі.

2. Беткей тісжегі

3. Орта тісжегі.

4. Тере тісжегі.

ДД стоматологиялы ауруларды МКБ-10 негізінде жасалан МКБ-С-3 Халыаралы тісжегі жйесін сынады.Бл жйеде тісжегіге(код К02)

белгі берілген.

К02.0. Кіреуке тісжегісі. А да (бор тстес) кезеі (бастапы тісжегі).

К02.1. Дентин тісжегісі.

К02.2. Цемент тісжегісі.

К02.3. Тістерде тотаан тісжегі.

К02.4. Одонтоклазия. Балалар меланодентиясы. Меланодонтоклазия.

Бл блімнен сырты жне ішкі тістерді патологиялы сорылуы алынып тасталан. (К03.3).

К02.8. Тістерде аныталан баса тісжегі.

К02.9. Тістерде аныталмаан тісжегі.

МКБ-С-3 жйесінде «тере тісжегі» диагнозы жо.

азіргі кезде клиникалы стоматологияны МКБ жйесіне ауысуына арай «тере тісжегі» диагнозы алынып тасталаны дрыс длел, себебі тере тісжегіні клиникалы крінісі жне емі МКБ-С-3 жйесінде тістерді лпа абынуы бліміне енгізілген жне бл блімде тере тісжегі лпаны абынуыны бастапы кезеі немесе лпа гиперемиясы коды К04.00 сйкес келеді.

Е. В. Боровский жне П. А. Леус (1979) сынан тістерді тісжегі жйесі ауруды клиникалы трін, орналасуын, аымын жне заымдану арындылыын амтиды.

БОРОВСКИЙ–ЛЕУС СЫНАН ТІСТІ ТІСЖЕГІ ЖЙЕСІ

 

I. Клиникалы тріне арай	1. Даты кезе (тісжегіні минералсыздануы): • дамыан- (а немесе ашыл сары да); • тсін згерткен-оыр да); • тотаан (оыр да). 2. Тісжегі аауы (дезинтеграция): • Кіреуке тісжегісі (аау тек кіреукеде орналасан); • Дентин тісжегісі: – орта тередіктегі; – тере; • Цемент тісжегісі
II. Орналасуы бойынша	• Фиссурлы тісжегі немесе табии сызат тісжегісі. • Беттермен тйіскен тісжегі -кариес • Мойын блігі аймаындаы тісжегі
III. Аымы бойынша	• Жылдам аымды тісжегі • Баяу аымды тісжегі • Тратанан тісжегі
IV. Заымдануды арындылыы бойынша	• Жеке орналасан заымдану. • Кптеген заымдану. • Жйелі заымдану

 

2.9. ТІС ТІСЖЕГІСІНІ ПАТОЛОГИЯЛЫ АНАТОМИЯСЫ

Тісжегіні кіреукедегі даты кезеінде негізі сырты бетке араан, ал шы кіреуке-дентин шекарасына баытталан шбрыш тріздес заымдану ошаы аныталады. Поляризациялы микроскопиялау дісімен зерттегенде кіреукеде шбрыш пішінді жараат ошаы аныталады жне оны табаны кіреукені сырт бетіне арай орналасан . Жараат ошаындаы згерістер даты аумаымен тыыз байланысты. Егер даты клемі 2-мм аспаса, шлифте млдір жне араы белдеулер аныталады. Тісжегі даыны клемі лайан кезде ш белдеуді (зона) ажыратады – жараат денесі (тело поражения), араы жне млдір белдеулер. ( 2.10-сурет).

 

 

2.10.-сурет.Тісжегіні даты кезеіндегіминералсыздану белдеуіні схемалы суреттемесі (поляризациялы микроскопия):

1 — беттік абат (бтін); 2 — заымдану денесі; 3 — араы белдеу; 4 —млдір белбеу.

•1 белдеу — беткей абат, ені 50 мкм дейінгі бтін кіреуке.

•2 белдеу — орталы белдеу (заымдану денесі), бл белдеуде минералсыздану жасы бейнеленген, микрокеістіктерді клемі 25%-а дейін кбейген. Кіреукені ткізгіштігі те жоары дрежеде.

•3 белдеу — араы белдеу, бл белдеуде микрокеістіктер 15–17% райды.

•4 белдеу — ішкі абат, немесе млдір белдеу, микрокеістіктер клемі 0,75–1,5% райды.

Дентин тісжегісі. Дентин тісжегісікіреуке –дентин байланыс аймаыны бзылуымен басталады жне дентин ттікшелері бойымен тарап, лпаа арай баыт алады. Дентинде жне лпада ораныс дерісі басталады. Дентин ттікшелері семеді, ал одонтобластар сінділері орталыа арай ыысады. ораныс реакциясы нтижесінде дентин жне лпа шекарасында орынбасушы немесе алыпты дентиннен дентин ттікшелеріні орналасу бадарыны аздап згешелігі бар ирегулярлы дентин тзеледі.

Тісжегі кезінде дентинні минералдаушы рамыны минералсыздануы, дезинтеграция жне органикалы матрицаны еруі нтижесінде рылымды бтіндігіні бзылуы жреді. Дентинні тісжегімен заымданан ошаы 5 белбеуден трады. (2.11- сурет).

2.11-.сурет.Тістерді тісжегісі кезіндегі дентиндегі заымдану белдеулері.

1 — бтін дентин; 2 — жартылай млдір дентин; 3 —млдір дентин; 4 — кгірт дентин; 5 — инфекцияланан дентин.

• 1 белдеу — алыпты дентин. Бл белдеуде дентин ттікшелеріні рылымы згермеген, одонтобластар сіндісі дентин ттікшелерін толтырып трады.