емаылдылыты гендік трлеріні клиникасы.
3. Соматикалы хромосомаларды заымдануларынан
болан кемаылдылыты клиникалы трлері.
4. Жынысты хромосомаларды заымдануларынан болан кемаылдылыты клиникалы трлері
1. Тым уалайтын аурулар туралы жалпы тсінік.
Тым уу дегеніміз – тірі организмдерді зін-зі немесе зіне сас трлерді туызуы. Тым уалаушылы – ол тек ана ата—анадан балаа берілетін сырты жне ішкі дниелеріні асиеттері ана емес сонымен атар, жаымсыз, тым уалайтын ауруларды тарататын да асиет. Бл ертеден белгілі, біра осы асиеттерді ылыми негізін анытап оны жан жаты тексеретін генетика ылымы. Бл ылымны негізгі масаты ртрлі тым уалайтын белгілерді алыптасу задылытарын зерттеу. Тым уалаушылыты негізі хромосомаларра байланысты. Бл рылым р жасушаны ядросында орналасан.
Хромосомдар мен гендерді мутацияа шырауы. Мутагенез - р трлі физикалы жне химиялы факторлады сірінен организмде тым уалайтын згерісті (мутацияны) пайда болуы процесі.
Мутация – клеткадаы генні табии жне жасанды жолдармен згеруі. Табиаттаы барлы тірі организмдер, вирустар, микроорганизмдерден бастап, жоары сатыдаы сімдіктер, жануарлар, адамдар – барлыы да мутацияа шырайды. Жыныс клеткаларында пайда болан (генеративтік) мутациялар тым уалайды, ал дене клеталарында болатын (соматикалы) мутациялар тым уаламайды.
Мутагендер деп мутацияа шырататын себептерді атайды. Олар: - физикалы серлер (ультраклгін сулесі, рентген сулесі, нейтрондар, гамма блшегі т.б.); химиялы серлер (алкидті осылыстар, алколоидтар, нуклеин ышылдарыны аналогтары т.б.).
Мутант - организмні мутацияа шырау нтижесінде алытптасатын, тым уалайтын асиеті бар тлалар.
2. Кемаылдылыты гендік трлеріні клиникасы.
Марфан синдромы.Синонимы ( арахнодактилия, іштен туа болан мезодермальды дистрофия). Тым уалайтын, аутосомды – доминантты жолмен таралатын, сирек кездесетін кемістік трі. Кейбір жадайда бл ауыту отбасыны бірнеше мшелерінде кездесуі ммкін, сондытан бл ауытуды тым уалайтын кесел екені кмн туызбайды.
Патогензі: днекер тініні заымдануы салдарынан сйек, сіірлер ( днекер тінен ралатын азалар) дрыс дамымайды, патологиялы згерістерге шырайды.
Клиникалы белгілері: негізінен аа сйектеріні, кз алмасыны жне жрек, ан –тамыр жйелеріні заымдануынан жне оларды іс -рекетіні ауытуынан ралады:
- бойлары биік, сйектері те жіішке, ая –олдары зын, лсіз, буындары керісінше жуан, икемсіз;
- ол саусатары жіішке (рмекшіні аятарына сас, сондытан «арахнодактилия» деп атайды);
- бет сйектері сопа, ауыз уысы ушы, дауысы жіішке;
- кеуде сйектері тар, тс сйегі батыы,
- кздері ыли, кз алмасы шыыы, нашар креді;
- интеллектісі кбінесе дебил дрежесінде, аырын имылдап, аз сйлейді, ынта –жігері тмен.
Фенилкетонурия (Феллинг ауруы).Алаш рет бл дертті 1934 жылы норвег дрігері Феллинг айындаан.
Этиологиясы: бала организмінде фенилаланиноксидаза деген ферментті жетіспеушілігі немесе оны сапасыны нашарлауы. Нтижесінде баланы алыптасуына те ажет амин ышылдарыны бірі - фенилаланинні тирозинге айналуы жне пигмент - меланинні тзілуі тмендейді. Осы ауыз алмасуыны бзылуыны нтижесінде анда, ликворда фенилаланин жиналып, оны артты млшері фенилсірке, фенилст, фенилпировиноград сияты улы ышылдара айналып, орталы нерв жйесін улайды.
Мукополисахаридоздар-тым уалайтын, мукополисахаридтеді алмасуыны заымдануынан болатын патология. Осыдан барып, днекер тініні заымдануы, сонымен атар жйке жйесі, тірек, имыл-озалыс аппараты, ішкі азалар да заымданады. Мукополисахарид дегеніміз - крделі ауызды полисахаридті комплекс. Ол днекер тініні ызметінде маызды рл атарады. Мукополисахаридозды ке тараан клиникалы трі - гаргоилизм. Бл клиникалы белгілері жаынана сас, біра зат алмасуыны бзылуы ртрлі дрежеде кездесетін заымданулар тобы. "Гаргоилизм" деген атауды азаша маынасы "кемтар" "быжы" дегенді білдіреді. йткені, науастарды бет лпеті дрекі, бойлары ыса, тртба, ая-олдары ыса, исы , омырталарында ртрлі дрежедегі патологиялы згерістер кездеседі.
Клиникасы: гаргоилизм белгілері бала туаннан-а біліне бастайды: бел-лпеті дрекі, шот мадай, тілі лкен аузына симайды, кз аралытары те ашы, ла аланы исайан, кздері ыли, тістері кеш шыады да, дрыс жетілмейді. Ккірек клеткасы деформацияланан, ныс, саусатары жуан, ыса, са буындарыны имылы бзыландытан ол-аятарыны саусатары бгілмейді. Іші лкен, кіндік-шат жарытары (грыжа) айын крініс береді. Жрек рекеті де бзылан: ЭКГ-да жайылмалы миокардит белгілері бар. Есту, кру абілеттері те тмен. Кз тбіне ан толып, кейбір жадайда кру жйкесі семе бастайды. Баланы кемаылдылыы заымдану дамыан сайын крделене тседі.
Аталан белгілер барлы науастарда бірдей дрежеде кездесе бермейді, сондытан сйектердегі згерістерді дегейіне, интелектісіні дамуына, зат алмасуыны бзылуыны деу арынына байланысты гаргоилизімні 6 трі зерттелген:
Гаргоилизмді анытау аса иын емес: клиникалы, генеалогиялы, биохимикалы зерттеулер нтижесінде мамандар бл патологияны тез анытайды.
Нейролипидоздар.Бл заымдану трінде - жйке жйесіндегі липидтерді алмасу процессі бзылуынан пайда болан клеткаішілік зиянды липидтарды серінен бкіл жйке жйесіні рекеті заымданады. Тмендегідей толы зерттелген клиникалы трлері кездеседі:
Амавротикалы идиопотия - тым уалайтын, демелі аымды, кз круіні тмендеуімен, аыл-ой кемістігіні рі арай дамуымен (деменция) жне крделенуімен, спастикалы паралич трлерімен жне баса да клиникалы белгілермен сипатталатын ауру. Осы келтірілген клиникалы белгілеріне сйкес бл ауруды кейде цереброретинальды дегенерация деп те атайды. Осы ауруды белгілеріні біліну мерзіміне сйкес:
· туа пайда болатын трі (Норман-Вуд синдромы),
· жас балаларда кездесетін трі (Тея-Саксты синдромы),
· жасспірімдерде кездесетін трі (Батмен- Шпильмейер синдромы),
· жре келе кеш дамитын, ересектер арасында кездесетін трі (Куфсты синдромы) сияты клиникалы трлері зерттелген.
Патогенезі: ауруды патогенезі толы зерттелмеген, біра ганглиозды клеткаларда екінші ганглиозидтер кп млшерде жиналатыны аныталан. Бан себеп - гексозаминидоз-А ферментіні млшеріні тмендеуі, немесе сапасыны нашарлауы. Бл ферментті жотыын, немесе оны сапасыны тмендігін 18-20 апталы рытан да анытауа болады. Бл фермент гетерозиготты генді тасымалдаушыларда (ата - анасында) да тмен дрежеде.
Клиникасы: Тея-Сакс ауруы баланы 4-6 айлыында-а біліне бастайды. Бала бастапыда белсенді, алыпты дамиды да, бірте-бітре кіл-кйі тмендеп, еш нрсеге ызыпай, ойнап-клуден тиылып, жан-жаына селостанып, тіптен анасын танымайтын дрежеге дейін жетеді. Кру абілеті тмендеп, кзарасын тотата алмайды, кз тбін тексергенде кз торындаы сары даты ортасында ып-ызыл айма пайда болып, ол клгін жиекпен оршаланын анытауа болады. Осы кезден бастап кру жйкесі семе бастайды да, уаыт те келе, кзі крмей алады. Баланы аыл-ой кемістігі идиотия дрежесіне дейін тмендейді. озалысы нашарлап, орнынан жылжи алмайды. Балалар алашы кезде дыбыс тітіркендіргіштеріне те сезімтал болады. Олардан шошынады, соны серінен сіреспе-стамалар басталуы ммкін. Ауруды соы кезеінде баланы жадайы те иындайды, кахексия (патологиялы жоары дрежедегі ждеу) мен децеребрациялы сіресу дамиды. Ауру басталаннан 1,5-3 жыл ткен со лім аупі туады.
Ауруды арнайы емі жо. Ал ауруды алдын алу шін дрігерлік генетикалы кеестерді жне тексеруді маызы зор. Жктілікті 18-20-ы апталыында амнион сйытыынан (аана суы) гексозаминидоз-А ферментін анытайды. Фермент жетіспеген жадайда жктілікті жасанды діспен тотату керек. Гетерозиготты тасымалдаушыларды анытап, андас туыс адамдармен неке руа болмайтындыын ескеру керек.
3. Соматикалы хромосомаларды заымдануларынан
болан кемаылдылыты клиникалы трлері.
Даун синдромы.Алашы рет бл ауруды белгілерін аылшын дрігері Лангдон Даун 1886 жылы анытаан. Даун синдромы барлы елдерде кездеседі, біра оны таралу жиілігі р авторларды зерттеулерінде ртрлі. Дауна синдромыны диагностикасы иын емес. Оны барлы белгісі баланы бетінде «жазылып» трады. Мамандар бір кргеннен- а анытай алады.
Бл синдромны себебі:21-ші соматикалы жпта 3-ші хромосома пайда болып (ХХХ), хромосомаларды жалпы саны 47-ге жетеді. Осыны салдарынан баланы рсата дамуы заымданып, ртрлі кемістіктер пайда болады..
Даун синдромыны негізгі белгісі – кемаылдылы. Ол ртрлі дрежеде болады. Г.Е. Сухареваны млімдеуінше Даун синдромына шалдыан балаларды 75%-де кемаылдылы милау дрежесінде, 20%-де нарысты, ал 5%-де ана жеіл миаы дрежесінде кездеседі.
Даун синдромын тзету, алыптастыру жне алдын алу шаралары.Баланы жалпы жадайына жне жне жйке жйесіні заымданулары аса жоары дрежеде болмаса оларды арнайы мекемелерге орналастырып, емду -тзету шаралары кемаылдылыты дрежесіне байланысты. Егер емдеу, тзету жне толытыру дістерін кешенді трде олданса баланы жадайын жеілдетуге болады. Бл жмыс те біліктілікті жне сабырлылыты ажет етеді.
Синдромны алдын алу шаралары:
- залалды тым уалаушылыты анытау;
- ртрлі мутагендік факторларды серіне жол бермеу;
- болаша аналарды дрігерлерді баылауында болуы жне оларды кеесін блжытпай орындауы ;
- болаша жас жбайларды ата-аналы борыштарына аса зор жауапкершілікпен арап, трмыс рар алдында генетикалы консультатциялардан кеес алып, маман дрігерлерді тжырымын орындауы керек.
Патау синдромы. Синонимы: 13-ші соматикалы хромосоманы трисомиясы ( 13-ші хромосоманы жбында арты Х пайда болады).
1960жылы К. Патау крделі кемістіктері бар бір айлы нрестені зерттеп, хромосоманы 13-ші жбынан ХХХ-ті анытаан. рі арай зерттеулер нтижесінде бл синдром жасы лкен , егде аналарды нрестелерінде аныталан. Таралу жиілігі 5000—7000 баланы ішінде біреуі заымдалады.
Клиникасы: нресте ай кніне жетіп туанымен салмаы жеіл, кей жадайда асфикцияа шырайды. Бас сйегі – кішкене, мадайы тмен, самай блігі батыы , шде бліміні сйектері заымдалан. Кзі ысыы, кз аралыы жаын, циклопия, кз алмасы кішкентай, кейде жо болуы да ммкін.
Синдром нрестелер шін те ауыр, мір сру затыы 130 кннен аспайды, ал осы балаларды 60% туаннан кейін 1 –3 айда айтыс болады.
Эдвардс синдромы. Синонимі: хромосомаларды 18-інші жбыны трисомиясы. Алаш рет , 1960 жылы Эдвардс крделі кемістіктері бар те ауыр босанудан дниеге келген, те лсіз ыз баланы зерттегенде 18-ші жптаы хромосомаларды заымдануын анытаан. Кейінен осындай згерістерді Тейлор (1968 ж), Бергер (1972 ж) айындаан.
Бл синдром жаа туан рбір 5000-7000 нрестені біреуінде кездеседі, ал ыз балаларды арасында 3 есе жиі кездеседі.
4. Жынысты хромосомаларды заымдануларынан болан кемаылдылыты клиникалы трлері
Шерешевский-Тернер синдромы. Бл патология тек ыз балаларда ана кездеседі. алыпты жадайда йелдерді 23-і жынысты хромосомалары (ХХ) болатын болса, бл дертке душар боланда бір Х хромосома жетіспейді де синдрома тн ХО жбы пайда болады. Бл синдромны белгілерін бір мезгілде Шерешевский мен Тернер анытаан. Синдромны зіне тн тмендегідей белгілері болады. Оларды кейбіреулерін нресте туысымен анытауа болады: салматары аз (2300 - 2500), денесіні зындыы да жетіспейді (45-47 см). Мойындарыны желке тсыны, ла астыны терілері салбырап, кейде ісініп трады. Осындай ісіктер ая –олдарыны басында, саусатарында да кездеседі. Бл ісіктер 1 жастан асанда ана басылады. се келе ыз балаларды бойлары аласа (150 – 153 см), денесіні мшелері сйкессіз, мойындары ыса, жалпа, кейде терілері жиырылып, анат сыяты атпарланып трады. Кеуде сйектері жалпа, ая-олдары ыса, саусатары бырты, бет - лпеттері бір араанда сйкімсіздеу. Осымен атар шаштары ою, бйра, мадайлары тар, мадайындаы шаштары тмен, абаына жаын шыан, астары алы, жалпа, кзаралытары алша, эпикант белгісі бар. Кейбір жадайда кздері ыли, птоз сияты ауытулар да байалады.
лайнфельтер синдромы. Бл кемістік тек ер балаларда кездеседі, йткені хромосомаларды 23-і жбында (жынысты хромосома) згерістер болады(ХХУ, ХХХУ) яни, Х - хромосомаларды саны кбейеді, жне ол нерлым кп болса кемаылдылыты дрежесі сорлым жоары болады. Осымен атар, балаларды физикалы, психикалы дамуларында да кзге тсетін ауытулар байалады. Олигофрендерді арасында осы синдрома жататын балалар 1%-ды райды.
ХХХ жне баса да Х (0) – полисомиялы синдромдарды этиопатогенетикалы ерекшеліктері
Бл синдромдарда да жынысты хромосоманы кариотипінде 3 немесе одан да кп Х хромосомалар тзіледі. Бл синдром Шерешевский - Тернер синдромына араанда жиі кездесді. Клиникалы белгілері Шерешевский - Тернер синдромына сас, біра зіне тн згешілктері болады.
ХУУ (У-дубль) синдромы – бл ауыту, тек ер адамдарда ана кездеседі, жынысты хромосоманы кариотипінде арты У хромосома пайда болады. Осы У осымшасыны саны нерлым кп болса, кемаылыдыты дрежесі соншалыты ауыр болады Бл синдромны таралу жиілігі 500 жаа туан нрестелерді ішінде біреуі заымданады. Клиникалы белгілері аса кзге тсе оймайды, біра бріні де бойы зын, дене рылысы йелдерге сайды: иытары ушы, бкселері жуан, дауыстары жіішке Мінез-лындаы згерістер те крделі: психопатиялы ауытулара осымша те дрекі, агрессивті мінездер байалады, сондытан леуметтік бейімделулері те ттмен. Ал, кемаылдылыты дрежесі аса жоары емес, кбінесе психикалы дамуды тежелуі байалады, инфантилизмге сйкес згерістер аныталады.
Негізгі дебиет:(2,3,4,7,10,11,15,16)
осымша дебиет:(2,5,6,7)
№3 дріс таырыбы. Психикалы дамуды тежелуі. Пайда болу себептері мен аысты ерекшеліктері
Лекция тезистері:
1. Психикалы даму арыныны тежелуі
2. Г.Е.Сухарева, К.С.Лебединская, В.Ковалев сынан ПДТіні клиникалы ерекшеліктері туралы жинатамалар.
3. Шекаралы интеллектуалды жетіспеушілікті дизонтогенетикалы тріні динамикасы мен клиникасы.
1. Психикалы даму арыныны тежелуі
Психологиялы дамуы тежелген балалар (ПДТ) 5 - 6 жастан бастап 10 - 12 жас аралыында жиі кездеседі Оларды психикалы дамуы ртрлі дрежеде тежелуі, немесе уаытша дамымауы нтижесінде мектеп жасына келсе де, балалы мінездерден, ойындардан арылмаан, ынта - жігері, аыл - ойы, мектепте оуа дайындыы зі атаралы балалармен салыстыранда лі жетілмеген.
Осы саладаы кптеген зерттеу нтижелері крсеткендей, бл топа жататын балаларда кездесетін этиопатогенетикалы згерістер, сіресе орталы жйке жйесінде кездесетін заымданулар кемаыл балаларда кездесетін згерістермен салыстыранда лдеайда жеілдеу, миды белгілі бір бліктерінде диффузиялы таралу трінде кездесетіні немесе орталы жйке жйесіні тек рекеті ана заымданатыны аныталан. Бл ауытуларды кейбір себебі тек ана отбасындаы леуметтік, трбие жне дрыс ктім мен адаалау мселелеріні дрыс шешілмегені болуы ммкін.
Психикалы дамуы тежелген балалара тн белгілер оларды жалпы танымды рекетіні дрыс алыптаспауынан, сезімдік, эмоциональды - жігер, жеке басына кз арасыны тмендеуінен туындайды.
Психикалы дамуы тежелген балаларды жан - жаты зерттеу 1960 жылдардан басталады, йткені осы жылдары енгізілген міндетті орта білім беру жйесіндегі згерістер, жалпы білім беретін мектептерді бадарламаларыны крделенуі кптеген балаларды саба лгерімін тмендетті. Тіптен кейбіреулері бадарламаны игере алмады, білім сапасы тмендей бастады. Осы кезеде шет елдердеде оу лгеріміні сапасы, білім дегейін ктеру баытында ылыми зерттеулер алыптаса бастады. АШ, Англия, Германия сияты дамыан мемелекеттерде саба лгерімі тмен, оуа ынтасы аз балаларды ылыми психологиялы, педагогикалы тсілдермен зерттеу арылы "оуа абылеті тмен", "оытуда иындытар кездесетін", " педагогикалы дрыс трбие алмаан", "тртібі бзылан", "бейімделмеген ","миында болмашы заымданулары бар " балалар деген топтар айындала бастады. Мектеп жасындаы бл балаларды бріне тн кемістік - бастауыш сыныптарда аны байалатын психикалы дамуларыны кейбір трлеріні тежелуі , немесе уаытша алыптаспауы. Зерттеу барысында олданылан арнайы педагогикалы - психологиялы тзету дістері атарлытай нтиже берген. Осыдан барып, егер балаларды жадайы дер кезінде педагогтар мен психологтар жне дрігерлерді бірлескен тексеруімен дрыс аныталса, тиісті тзету дістері олданылса, бл балаларды жре келе жалпы жадайы жасарып, ойлау, аыл - есіні дамуы, саба лгерімі жасарып, зі атар дрыс дамыан балалардан айырмашылыы болмауы ммкін.
Осы баыттаы зерттеу жмыстарында Сухарева Г.Е., Власова Т.А., Певзнер М.С. Лубовский В.И.,Лебединская К.С. жоарыда крсетілген топтардаы балаларды брінде ртрлі дрежеде психикалы функцияларды тек тежелуі ана болатынын анытады. Оларды кемаылдылыты жеіл трлері кездесетін балалардан ажырату шін, Сухарева Г.Е. " психикалы дамуы тежелген балалар ( ПДТБ)", немесе бізді елдегі дефектология саласында алыптасан " дети с задержанным темпом психического развития ( ЗПР)" деген терминді енгізді. Бл термин осы уаыта дейін брыны дрежесінде олданылады. Осымен атар, ПДТ балаларда кездесетін этиопатогенетикалы згерістерді сапасы аныталды. Е негізгісі, бл балаларды орталы жйке жйесіндегі згерістер крделі емес, жеіл, тпелі екені аныталды. Кейбір жадайда мида патологиялы згерістер тіптен байалдмайды, тек ана оны рекеті ртрлі себептерді салдарынан уаытша нашарлайтыны аныталды.
ПДТ-іні себебтері кемаылдылыты себебтеріне сас , біра оларды сері жеілдеу: нрестені ана рсаында дамуы кезеіні бастапы немесе соы айларында ртрлі зиянды себептерді миды дамуына кері сері; нрестені босану кезінде бас сйегі мен миыны жеіл заымдануы; бала туаннан кейін, сіресе алашы айлары мен жылдарда ртрлі соматикалы немесе жпалы аурулармен ауруы; отбасында дрыс трбие мен ктімге кіл блмеу; психогенді жадайларыныњ кері єсерінен де пайда болуы ммкін: бала ата-анасынан айрыланда, толы эмоционалды арым-атынасты болмауы т. б.
азіргі уаытта балаларды ПДТі жан - жаты клиникалы , психологиялы жне педагогикалы баыттарда зерттелген, оны клиникалы белгілері аныталан. Осы клиникалы зерттеулеріні нтижесінде оны тмендегідей трлері аныталан.
2. Г.Е.Сухарева, К.С.Лебединская, В.Ковалев сынан жинатамалар.
Зерттеу жмыстарыны нтижесінде Власова Т.А., Певзнер М.С. Лубовский В.И., Лебединская К.С. психологиялы дамуы тежелген балаларды брінде ртрлі дрежеде психикалы функцияларды тек тежелуі ана болатынын анытады.
ПДТ-ін кемаылдылыты жеіл трлері кездесетін балалардан ажырату шін, Сухарева Г.Е. " психикалы дамуы тежелген балалар (ПДТБ)" деген терминді енгізді. Бл термин осы уаыта дейін з маынасында олданылады..Негізгісі, бл балаларды орталы жйке жйесіндегі згерістер крделі емес, жеіл, тпелі екені аныталды. Кейбір жадайда мида патологиялы згерістер тіптен байалдмайтыны, тек ана оны рекеті ртрлі себептерді салдарынан уаытша нашарлайтыны аныталан.
К.С.Лебединская клиникалы зерттеулеріні нтижесінде психикалы дамуды тежелуіні тмендегідей клиникалы трлерін айындайды:
1). Конституциональды немесе гармониялы инфантилизм трінде алыптасатын ПДТі. Бл топтаы балаларды негізгі клиникалы белгілері - эмоциялары мен жігерлік асиеттеріні тежеліп, жас жаынан кп кіші балалара тн мінез, еркелеу, уаныш - реніш, ааулы, сенгіштік сияты психикалы ауытулар. Керісінше, з жастарына тн іс - рекеттерге ( оу, жаттау, ойлану, сапалы іс бітіру, жауапкершілік) ынталары болмайды.
Осы топа жататын бала жайында клиникалы мысал:
Н..., 7 жаста , 1 - сынып оушысы. От басында 3-ші бала. Шешесіні алтыншы жктілігінен туан. Салмаы 4кг.200гр. Тола за, ауыр болан. Бала тншыып ,асфиксияа шырыан . Бір жаса дейінгі физикалы жне психикалы алыптасуы тмен .Алашы сздерді 1,5 жасында, екі - ш сзден тратын арапайым сйлемді 3жасында сйлеген. Алашы адамдарын 2 жастан аса бастаан. Жалпы физикалы дамуында кзге тсетін ауытуы жо, біра невропатологиялы згерістер бар: озалысы икемсіз, шала,тез жалыады, жан - жаындаы балалара тынышты бермейді. Сабаа ынтасы жо. Алашы 1 - 2 сабата зейіні азда болса саталады, ал соы сабатарда іс - рекеті нтижесіз. Белсене атысатын сабатары сурет салу,ртрлі ойындар ойнау, билеу. Математика, тіл дамыту сабатарынан лгермейді. Тіл мкістігі айын. Кп дыбыстарды брмалап сйлейді. Сз оры аз. Сйлемдері манасыз. Есте сатау былеті те тмен.Талдау, салыстыру дістерін игермеген.Бала акіл, тез табысады, лкен - кішіге тез йренеді. Сабаты жасы оыым келеді, біра оан лім келмейді дейді. Айтанны брін тсінеді, жасы болуа тырысады, біра іс- рекеті нтижесіз. Егер бл баланы психикалы дамуы тежелген балалара арналан тзту мекемесіне орналастырса жадай тез арада жасаруы ммкін.
2). Соматогенді ПДТ- і . Бл топтаы балаларды психикалы дамуыны тежелуіні негізгі себептері : баланы іштен туа, немесе жре келе жрек, бйрек, кпе ауруларымен жиі ауруы, созылмалы ауруларды асынуы, жйке ауруларыны сері сияты соматогендік заымданулар балаларда астениялы жадайларды алыптастырады.Осыдан барып, балаларды психикалы тонусы тмендеп, оны дамуы тежеледі. Жиі кездесетін клиникалы белгілері: лсіздік, дрменсіздік, ораты, зіне -зіні клі толмаушылы , жалтатаушылы.
Кптеген балаларда жоарыда келтірілген кемістіктер отбасындаы трбиені дрыс болмауынан,баланы орытып, жбірлеп, рып - рсып , орытып сіруінен болса, ендігі бір жадайда ата - ананы баланы ораштап, оны айтанан істеп , шамадан тыс еркелетіп, оларды з бетімен талаптанып, ойланып, шыныуына тиісті жадай жасалмаандытан. Тмендегі клиникалы мысалды мият оып, талдап, баланы жадайын анытаыздар:
Т.., 8 жаста. 2-ші сынып оушысы . Отбасында барлыы бес ызбала бар. Т... тртінші бала, ш жасар сілісі бар.ш апасында да психикалы дамуыны заымдануыны белгілері бар. лкен апасы олигофрения деген диагнозбен невропатологты баылауында. Т...ны жалпы физикалы - психикал дамуы зі атар балалармен салыстыранда тмен. Саба лгерімі нашар. Оуа ынтасы жо. Мектепке барысы келмейді, тез жалыады. найтын сабатары ебек , сурет салу, дене шынытыру сабатары. Билеуді натады. йге келгеннен кейін з бетімен олынан келетін істерді бастамайды. р нрсені бір бастап, оны аятамай, шашып, сындырып, зіні кішкентй сілісі не істесе, соны айталап уаыт ткізеді. лкендерді ескертулеріне ренжиді, жре келе тзелелмін, лі кішкентаймын деп зін жбатады. Тез ашулананды, тез уанады. Матаанды жасы креді. Кейбір уаытта кітап оиды, суреттеріне ызыа арайды, жеіл тапатарды жаттауа тырысады. Жалпы бала ке пейілді, тез кнгіш, ешнрсесін аямайды. Кішентай сілісімен ана ойнайды, оны ктеді, жасы креді. Егер ызытыратын жмыс трі болса, жалыпайды, тындырымды. Бл бала да арнайы бадарлама бойынша, психикалы дамуы тежелген балалара арналан тзету мекемесіне орналасса, тез дамып, жадайыны жасаруы ммкін.
3).. Психогенді ПДТ- і. Бл топтаы балаларды психикалы дамуыны тежелуіні негізгі себебі : баланы жас кезінде отбасылы жадайда, немесе ртрлі созылмалы жйке ауруларыны салдарынан психикалы кйзеліске шырауы.Баланы эмоционалды жне жігерлік рекеттері те тмен. Бала ынжы, зіне сенімсіз, р нрсеге, р адама кдікпен арайды, жалтатап, сезіктеніп трады.
Тмендегі клиникалы мысалды мият оып, талдап, баланыжадайын анытаыздар:
Ю... ,8 жаста, отбасындаы ш баланы лкені. Отбасыны леуметтік жадайы те тмен. кесі жмыс істемейді, ішімдікке салынан. Балаларды трбиесі тек шешесіні мойнында. Балалар зара тату емес, кішілері лкенін тыдамайды, ал лендері зорлы крсетіп, жбірлейді. Сондытан отбасында у - шу, береке жо.Жалпы мектепті бірінші сыныбын атай алмады. Оу лгерімі те тмен, сабаа ынтасы жо, трбиелейтін ата -анада ыылас жо. Осындай леуметтік жадайды ескере отырып, обылысты білім департаменті баланы арнайы тзету - оыту мектеп - интернатына орналастырады. Содан бері 9 ай тті. Баланы кіл - кйі жасарып, кітап оуды, тапа жаттауды жасы кріп, тілі дамыды. ртрлі жаымсыз деттерден арыла бастады. Біра математиканы негіздерін лі игере алмайды. Ал крнекі ралдар олданылса, арнайы дістемерлер бойынша еспті тез -а шыарады. Сабата белсенді, малімні сратарына дрыс жауап береді. Сз оры дамуда, логопедті сабатарына зор ынтамен атысады. Коллективке тез йренді, трбиешісін те жасы креді. р уаытта інілерін ойлап, олады да осы мекемеге орналастыру керек деп тжырымдайды. Баланы бойында жасы мінездер алыптасып, тезірек ержетіп шешеме кмектессем деп армандайды. кеме саым келмейді дейді .
4). Церебральды - органикалы ПДТі. Бл топтаы балаларды психикалы дамуыны тежелуіні басты себебі - жоары жйке жйесіні рекетіні жеіл трде заымдануы, немесе бас миыны кейбір бліктеріндегі тпелі абыну процесстері. Сондытан бір араанда психикалы тежелу крделі, кемаылдылыа саанмен, мидаы згерістер органикалы сипат алмаандытан бл патология дер кезінде аныталса, дрыс , жан - жаты емдеу - тзету дістері олданылса балалар уаыт те келе зі атарлы дені сау балалармен бірдей дрежеге жетеді.
Жоарыда крсетілген ПДТ- іні клиникалы трлеріні жіктелу негізіне этиопатогенетикалы згерістер мен оларды серінен туындайтын клиникалы белгілер алынан. Бл згерістерді білікті мамандар, немесе медициналы, педагогикалы жне психологиялы комиссияларды мшелері ана анытай алады. згерістерді дрежесіне сай ,баланы жасын ескере отырып, оларды леуметтік бейімдеу, трбиелеу , оыту жне тузету жолдарын айындайды. Нтижелі арнайы дістерді олдану осы балалара арналан арнайы балалар башаларымен мектеп - интернаттарда, немесе жалпы мектептерді арнайы тзету сыныптарында дрыс жола ойылан.
Сонымен, психикалы дамуды тежелуіні жиі кездесетін белгілері: енжарлы, ызыпаушылы, зіне - зі сенбеушілік, тез жалыу, шаршау, бастаан ісін аятамау, ынта - жігеріні тмендеуі - бл жоары жйке жйесіні ызметіні негізі болып саналатын озу (возбуждение) жне тежелу ( торможение) процесстеріні тепе- тедік задылытарыны бзылуынан туындайды. Осымен атар кейбір балаларда кру, есту , сезіну, кимыл - озалыс талдаыштарыны рекеті де жетілмеген, ал оларды балаларды дрыс алыптасуына сері зор. Сондытан 5 - 8 жастаы балалар арасындаы кездесетін ПДТі жан - жаындаы згерістерге мн бермеу, мектепте оуа талпынбау, дене кимылыны, саусатарыны координацияларыны бзылуы, балалны тез шаршауы, арындаш, аламсаппен жмыс істей алмауы, тіл мкістіктері, сз орыны аздыы,есте сатау, ойлау рекеттеріні жетілмегені сияты белгілермен білінуі ммкін. Бл кемістіктер кемаыл балаларда кездесетіндей крделі, траты емес. Мамандарды кеесімен, р баланы кемістігіні ерекшелігіне сйкестіріліп растырылан арнайы тзету - дамыту дістемелерін олдану жасы нтиже береді. Есте болатын жйт, алыптастыру , дамыту процесстерінде ата -анасыны, от басы мшелеріні балаа дрыс кз арасыны, оны аялап, жасы кріп, жетістіктеріне здері де уанып, баланыда сендіріп, жігерлендірулері те ажет.
Мектеп жасына дейінгі балаларды психикалы дамуын жетілдіру негізінен 3 баытта жргізіледі:
1. - балалара жан -жаты диагностикалы тексерулер мен мамандары консультативтік кеестерін йымдастыру, негізгі заымдануларды дрежесін анытау;
2. - емдеу, сауытыру, леуметтік бейімдеу жмыстарын йымдастыру;
3. - тзету жне дамыту баыттарында арнайы дістемелерді растырып,оларды олдану. Бл жмыстар негізінен дефектолог мамандарды атысуымен жргізіледі.
Мектеп жасындаы психикалы дамуы тежелген балаларды алыптастыру негізінен осы балалара арналып жасалан оу бадарламасымен жргізіледі. Оу жоспары бойынша балаларды танымды рекеттерін дамыту, оршаан ортамен танысу жне ртрлі былыстарды себебін жне оны згерістерін анытау, тіл дамыту, ебекке баулу, ртрлі пндерді арнайы дидактикалы дістемелермен игеру арастырылан. Психикалы дамуында уаытша тежлуі бар балаларды кемаыл балалардан таы бір айырмашылыы , крсетілетін арнайы кмекті дрыс абылдауы, жне коллективке, режимдік кестелерге, оыту процесстеріне , трбиелеу дістеріне тез бейімделуі. Осымен атар, олар сырты ортадаы кптген былыстар жнінде здеріне тн тжырымдар жасай алады, біра алашы кезде білгендерін дрыстап айтып, жеткізе алмайды , ал жре келе кптеген кемістіктері тзеледі.
3. Шекаралы интеллектуалды жетіспеушілікті дизонтогенетикалы тріні динамикасы мен клиникасы.
Психологиялы дамуы тежелген балаларда кездесетін ауытуларды клиникалы трлеріні жіктелу негізіне этиопатогенетикалы згерістер мен оларды серінен туындайтын клиникалы белгілер алынан. Бл згерістерді білікті мамандар, немесе медициналы, педагогикалы жне психологиялы комиссияларды мшелері ана анытай алады. згерістерді дрежесіне сай ,баланы жасын ескере отырып, оларды леуметтік бейімдеу, трбиелеу , оыту жне тузету жолдарын айындайды. Нтижелі арнайы дістерді олдану осы балалара арналан арнайы балалар башаларымен мектеп - интернаттарда, немесе жалпы мектептерді арнайы тзету сыныптарында дрыс жола ойылан. Оу жоспары бойынша балаларды танымды рекеттерін дамыту, оршаан ортамен танысу жне ртрлі былыстарды себебін жне оны згерістерін анытау, тіл дамыту, ебекке баулу, ртрлі пндерді арнайы дидактикалы дістемелермен игеру арастырылан.
Негізгі дебиет:(3,4,7,10,11,12,15,16)
осымша дебиет:(2,5,6,7)
№4 дріс таырыбы: Антенатальды зиянды себептер.
1. Жктілік жне босану патологиясы.
Ананы екіабат кезіндегі аурулары: токсикоздар, инфекциялар, интоксикациялар, зат алмасуыны бзылуы, иммуно - патологиялы жадайлар жне кптеген акушерлік патологиялар: тар жамбас, заа созылан немесе жеделдетілген босанулар, плацентаны уаытынан брын сыдырылып алуы, шаранадаы сйыты уаытынан брын блінуі, кіндік тамырыны баланы мойнына оралып алуы, нрестені жатырда дрыс жатпауы жне т.б. бала міріне аса ауыпты факторлар болып саналады. Сондытан кейбір жадайда аналар уаытына жетпей босанып, нресте шала туады.(28-35 апта аралыында)
Сонымен атар тола басталаннан кейін де анаа кмек ретінде олданылатын акушерлік іс - рекеттер егер дрыс олданылмаса нрестені жйке жйесіне заым келтіруі ммкін. Жоарыда аталан зиянды факторлардан баса кейбір химиялы заттармен улану, радиоактивті сулелер, генетикалы факторлар да сер етуі ммкін.
Жаа туан нрестелер мен ерте жастаы балаларды жйке жйесіні заымдалуыны клиникалы жіктелуі:
1. Пренатальды кезе:
а/ эмбриональды
в/ ерте феталды/жктілікті 28 аптасына дейін/
2.Перинатальды кезе:
а/ антенатальды /жктілікті 28 аптасынан кейін/;
б/ интранатальды / тола кезінде заымдану/
в/ постнатальды /туаннан кейін/
Крсетілген заымдануларды негізгі себептері: гипоксия, интоксикация, инфекция, заымдану, хромосомаларды аберрациясы жне белгісіз факторлар.
2. Тола кезіндегі заымданулар тлеріні жалпы этиопатогенетикалы згерістері.
Тола кезіндегі заымданулар - бл этиопатогенезі бір тектес емес, босану кезінде орталы жйке жйесіні заымдануымен жретін, кп жаты клиникалы белгілері бар жинаталан ым. Бл заымдануды пайда болуына ртрлі акушерлік патологиялармен атар , баланы тууын жеілдететін арнайы кмектер: ысаштарды енгізу, олсулар, нрестені ая жаымен немесе жамбасымен шыуын жеілдету дістері, Кесар тілігі арылы босану дістері дер кезінде дрыс олданылмаса, олар да себепші болады.
Туу жолдары арылы ту кезінде нрестені басы бір алыпты емес ысымны серіне шырайды. Бл жадай анны тері астына іркілу былыстарын дамытады жне кефалогематоманы тзілуіне келіп соады. Миды ан тамырларыны толуы мен анны іркілуі оларды жарылып кетуіне себеп болады. Сонымен атар ми ан айналысыны бзылуы мен миа ан йылуы гипоксияны (миды тншыуы) дамуына себебші болуы ммкін.
рі арай ми ыртысыны семуі, микрогирия, глия элементтеріні лаюы, ісінуі, порэнцефалия, ішкі гидроцефалия, ми абышаларыны арауытуы мен алыдауы дамиды.
Клиникалы белгілері: Жоарыдаы крсетілген морфологиялы згерістерге байланысты клиникалы белгілер ртрлі крінуі ммкін: жалпы ликворлы - гемодинамикалы бзылулар мен миды заымдануына байланысты лсіздік, адинамия, озышты, су, дірілдеу, жалпы гиперестезия, шартсыз рефлекстерді тежелуі, ждеу. Сонымен атар ошаты ауру белгілері де білінеді: нистагм, ыли кзділік, птоз, жартылай птоз, анизокария, бет жйкесіні заымдалуы, псевдобульбарлы синдром, тырыспалар, блшы еттерді гипо - немесе гипертрофиясы, шартсыз рефлекстерді алыптаспауы немесе тез жойылуы.
Миды ан айналысыны ан йылулар арылы бзылуыны бірнеше клиникалы трі болады:
Субдуральды ан йылулар:Жиналан гематомалар мидаы маызды орталытарды ыртыс асты рылымдарды заымдануы мен ысылуына келіп соады. Сондытан заымданан нрестені тыныс алуы ретсіз, жиіленген, антамыр соысы бзылан, дене ызуы тмендеген, блшы ет гипотониясы байалады.
Егер гематома лкен клемді болып, уаытында дрыс ем олданылмаса, нрестені жадайы иындай тседі, тіптен ліп кетуі де ммкін. Бл заымдануа тн згерістер: са ан тамырлар мен капиллярлар жарылып , миды тор абыы астына ан йылып, бастапы кезеде асептикалы менингит дамиды, оны белгілері туа салып емес, 3 -4 кн ткеннен кейін білінуі ммкін. Бала мазасызданып, емшек сора алмайды, дене ызуы жоарылайды, жалпы жадайы нашарлап, тырысу - рысулар байалады, бассйек іші ысымы жоарылауынан лкен ебегіні керілуі мен бас сйек тігістеріні ажырауы байалады. Жалпы сезімталдыы жоарылап, дірілдеу байалады. Ликворды тексергенде ан оспасы аныталады. Егер тез арада тиісті шаралар олданбаса, ми арыншаларыны ішіне ан йылу дей тсіп, тыныс алу мен жрек ызыметі бзылып, нрестені жадайы те ауыр болады.
Бас сйек -ми заымдануына шыраан балаларды емдеу кешенді трде жргізіледі, ал оны нтижесі заымдануды дер кезінде аныталуына жне дрежесіне, сіресе жаа туан нрестені ана рсаында алай дамуына байланысты. Сондытан бас сйек-ми заымдануыны , асфиксияны , гипоксияны, неврологиялы бзылуларды алдын алу шараларын орындау те маызды
4. Балаларды церебралды параличі /БЦП/.
БЦП - перинатальды кезеде бас миыны заымдануынан болатын синдромдар тобы. Бл синдромдар тобы жаа туан 1000 нрестені 1.8-2,0% кездеседі.
Этиологиясы: Анасыны ртрлі аурулары, екі абат кезіндегі ауыр токсикоз, плацента мен кіндік бауыны патологиясы, босану кезіндегі заымданулар, баланы іште алыптасу кезеінде сер еткен зиянды факторлар орын алады.
БЦП -ны негізгі алыптасу механизмі - ол баланы ана рсаында даму кезеінде жне босану уаытында асфиксия мен бас -сйек ішіне ан йылу салдарынан миды заымдануы.
Клиникасы: БЦП -а тн белгілер: кимыл -тірек озалу рекетіні , координацияны бзылуы, баланы зін - зі бір алыпты кйде стай алмауы . Осымен атар вегетативті жйке жйесіні заымдануы да кездеседі: дермографизм, гипергидроз, кп млшерде сілекейді блінуі, кіл - кйі трасыз. Психикалы дамуындаы згерістер де те крделі: жас балалар зін оршаан ортаа нашар бейімделеді, шартты рефлекстер те тмен дрежеде дамиды, тілі кеш шыады , ртрлі тіл мкістіктері алыптасады, кейде ояншы стамасы да кездеседі .Балаларды кпшілігінде аыл - ой кемістігі ртрлі дрежеде кездеседі.
БЦП ны жиі кездесетін 3 клиникалы трі бар :
1. Спастикалы диплегия - екі ая немесе екі олды бірдей салдануы ( Литтл синдромы)
Ауруды белгілері бала туысымен немесе алашы айларда - а білінеді. олдары немесе аятары жазылан кйде болып, икемге келмейді. Баланы психикалы алыптасуы бзыла
2. Спастикалы гемиплегия - баланы денесіні бір жа жартысы жансызданып, салданады. Алашы кезде аяы олына араанда аз салданады. Колды блшы еттеріні тонусы те жоары болып, жазылмайды, икемге келмейді. Миды пневмоэнцефалография дісімен тексерген кезде порэнцефалиялар, кисталар аныталады. Егер олар тырты болып бітсе, жре келе ояншы стамасы , немесе Джексон ояншыы дерті алыптасуы ммкін. Балаларды психикалы - интеллектуалды дамуы тмендейді
3. Екі жаты гемиплегия - баланы денесіні екі жа жартысыны салдануы. ол - аятарыны озалыстары бзылып, икемге келмейді. Кбінесе озалыстарды бзылуы ассиметриялы болады. Бала шашалып, жтыну, сйлеу абылеттері тмендейді, кейде псевдобульбарлы бзылулар аныталады. Егер осы клиникалы белгілермен бірге жаа туан балада микроцефалияны немесе іштен туа болан заымдануларды белгілері болса, онда бала ана рсаында алыптасу кезінде зиянды себебтерді серіне шырааны млім болады.
5. Гидроцефалия жне микроцефалияны клиникалы ерекшеліктері
Гидроцефалия – (грек сзі: гидро- су, цефалон- ми) бас миыны шемені, немесе бас мидаы сарысуды млшеріні кбеюі. аза тілінде азан бас деген мананы білдіреді. алыпты жадайда бас миындаы жне жлындаы сарысуды (ликвор) млшері 120-200 см3. Ал гидроцефалия а шыраан жадайда оны млшері 1,5-2 литр, кейде тіптен 5 литрге дейін жетеді. Бл жадайда сарысу ми абытарыны арасын жне ми арыншаларын кернейді, содан барып миды млшері лайып, бас сйекті клемі 70-75 см дейін артады.
Гидроцефалияны негізгі себептері:
- болаша ананы жктілік кезінде ртрлі аурулармен ауруы жне бйрек ызыметіні бзылуынан ая олыны немесе жалпы денесіні ісінуі;
· - екі абат ананы улануы, жарааттануы жне заымдануы;
· - тола кезінде баланы бас сйегіні заымдануы;
· - туаннан кейін немесе жре келе баланы бас миына заым келуі, миды шайалуы, т.б.
Патогенетикалы згерістерді ерекшеліктеріне байланысты А.А. Арендт гидроцефалияны 5 клиникалы трін анытайды:
1. Ми дамуыны бзылуыны серінен болан гидроцефалия.
2. Миды жарааттануынан немесе заымдануынан болан гидроцефалия.
3. Инфекциялы ауруларды серінен болан гидроцефалия.
4. Ми антамырларындаы анны жне сарысуды іркілуінен болан гидроцефалия.
5. Реактивті гидроцефалия.
Гипертензионды синдром- бл бас сйек ішіні ысымыны кбеюі. Клиникалы белгілері біртіндеп басталады. Егер дер кезінде аныталмаса, дрыс емдеу, сауытыру дістері олданылмаса бала кемтарлыты ауыр тріне айналуы ммкін. Бл баланы тек басыны млшері ана емес пішіні де згереді. Мадай мен самай бліктері шыыны болады, кз арасы алша, кздері ылилау, ткеріліп трады, ал жылаан кезде мадай, самай жне бетіндегі тамырлары білеуленіп, ісінеді.
Бл жіктеулерді негізіне бас миындаы згерістер алынан. Ликворды (миды сары суы ) млшерден тыс блініп, оларды ми арыншалары мен абыыны арасында жиналуы кейбір жадайда ми арыншаларын жаластыратын салауларды бітелуінен де болады. Сарысу жиналан сайын бас сйекке ысым тседі де, лі атаймаан, тігістері шеміршек, жмса бас сйектеріні клемі лаяды. Ми жаншылып, ысылады. Соан байланысты кптеген іс-рекеттерді, талдаыштарды орталытарыны ызметі бзылады. Егер дер кезінде жан-жаты кмек крсетілсе гидроцефалияны баланы жалпы дамуына сері бседейді, тіпті кемтарлы байалмауы да ммкін. Ал бл кмек мезгілінде жне жеткілікті клемде крсетілмесе ртрлі дрежедегі гидроцефалиялы кемаылдылы алыптасады.
Гидроцефалияны клиникалы белгілері:
Гидроцефалияны клиникалы екі трі бар: іштен туа жне жре келе пайда болан гидроцефалия. Іштен туа пайда болан гидроцефалияны клиникалы белгілері те ауыр жне жре келе крделене, ауырлай тседі. Гидроцефалияны бл трі де жедел жне созылмалы болып алыптасады. Жедел трі – іштен туа білініп, кейде тола кезіндегі заымдану серінен асынып, бала туаннан оны физикалы жне психикалы дамулары бзылады, кемтарлы те жоары дрежеде болады. Бл балаларды басы лкен боландытан басын ктеріп отыру, ебектеу, жру ммкін емес. Бас сйегіні ішіндегі ысымны жоарлауынан баланы басы ауырып, сып, тамаа тбеті болмайды. лсіреген балаа жпалы жне баса аурулар осылып, жадайы одан рі иындай тседі. олданан емні нтижесі те тмен болады. Бл балалар кп мір сре алмайды.
Жре келе пайда болан гидроцефалияны клиникалы белгілері біртіндеп басталады. Егер дер кезінде аныталмаса, дрыс емдеу, сауытыру дістері олданылмаса бала кемтарлыты ауыр тріне шырауы ммкін. Бл баланы тек басыны млшері ана емес пішіні де згереді. Мадай мен самай бліктері шыыны болады, кз арасы алша, кздері ылилау, ткеріліп трады, ал жылаан кезде мадай, самай жне бетіндегі тамырлары білеуленіп, ісінеді.
Физикалы жадайындаы згерістер – іштен туа болан гидроцефалияны белгілері баланы дниеге келгеннен кейінгі алашы кндерінде немесе алашы айларында а білінуі ммкін. Бл кезде баланы басы домаланып, сіресе мадайы дестеніп тез се бастайды. Бл кезде кемістікті айындау иын емес. Ал гидроцефалияны жеіл трінде жалпы физикалы дамуындаы згерістер байалмауы да ммкін, біра бас сйегіні клемі лкендеу болады, жиі басы ауыран кезде баланы жрегі айнып, сады, содан со жадайы жеілденеді. Осы дет кейбір балаларда алыптасып кетеді. Ал гидроцефалия ауыр трде болса, баланы суі, жынысты алыптасуы, зат алмасу процесстеріні бзылуы байалады. Осы згерістерге тн клиникалы белгілері алыптасады.
Жйке жйесіндегі згерістер – бл згерістер гидроцефалияны орташа жне ауыр трлеріне тн. имылдары йлесімсіз, ая пен олыны жартылай жансыздануы немесе толы салдыы байалады, патологиялы рефлекстер білінеді, ылилы жиі кездеседі, бет келбетінде ассимитрия байалады, кру мен есту абілеттері те тмен, кейбір балаларда талма (эпилепсия) белгілері білінеді.
Психикалы жадайындаы згерістер – аыл-есіні кемістігі гидроцефалияны дрежесіне сйкес. Жеіл тріне баланы ерте даму кезеінде тез жетіліп, ерте сйлеп, туан-туыстарын таалдыратын рекеттері жатады. Мысалы, олар бірнеше шуматы ле жолдарын бір естігенде - а жаттап алады , біра естігенін. кргенін жадысында сатаанымен, манасы мен мазмнына тсінбейді. Жре келе 4-5 жастан кейін бала тез шаршап, брын ызытыратын істерге селос арап, аяастынан басы ауырып, кіл-кйі згереді. зі атарлы балалардан ала бастайды. Егерде осы кезде балаа арнайы кмек крсетілмесе баланы жадайы нашарлай тседі. Есте болатын жйт, кейбір балаларда бір жаты дарындылы болуы ммкін: суретші, музыкант, математик, шахматист. Осы баыттаы жмыстар баланы арты имылын, жгіруін ажет етпейді. Оны бас сйегіні ысымын лайтпайды, сондытан отырып істеген жмыстары нтижелілеу болады. Біра бл ерекшел