ыбысты апараттарды берілуі.

Дыбыс з табиатында ауаны тербелуінен шыатын здіксіз сигнал.

Компьютерге дыбысты енгізу шін оны нльдер мен бірлерді жиыны трінде сыну ажет. Ол былайша жасалады: микрофонны кмегімен дыбыс электр тоыны тербелісіне айналады. Те, те аз уаыт аралыында (0,00002сек) электр тоыны шамасын белгілеп оятын боламыз. те лкен мн - бір, ал те кішкентай мн - нль (рине, барлыы аныталан длдік дрежесімен жасалады) саналады. Біз компьютерге енгізуге, сатауа немесе деуге болатын дыбысты екілік кодын аламыз.

Компьютерден дыбысты апаратты шыару кезінде кері процесс жреді, екілік кодтарды жиыны электр импульсына айналып динамик арылы ткізіледі де, біз дыбысты естиміз.

азіргі уаытта компьютерден мтіндік апаратты сйлеу трінде шыаруа болады, яни компьютер мтінді "оиды".

Адамны сзін элементарлы дыбыстарды (фонема) жне оларды арасындаы зіліс тізбегі ретінде сынуа болады. Мысалы, орыс сздерінде 40-45 фонемаларды ерекшелеуге болады.

рбір фонема компьютерді жадына енгізілуі жне саталуы, кодталуы ммкін. Енді компьютер шыарылатын мтінді фонемалы трде дей алады. Синтезатор (сзді ойнату рылысы) арылы оны адам сзіні фонемалы тріні бар лгілерімен салыстыра отырып окуа болады.

Дауыс ралдарымен апаратты компьютерге енгізуде, ал бл іс алдын ала компьютерді жадына енгізілген сздіктегі жеке сздер дегейінде кодталатын боландытан, адамны сзін тану иына соады.

Мтіндік, графикалы, дыбысты, санды, бейнелік деректерді деу шін арнайы программалар - редакторлар, электронды кестелер бар.

2 – таырып бойынша тест сратары

1. Апаратты жинау, сатау, трлендіру, тасымалдау жне оны пайдалану задылытары мен тсілдерін зерттейтін ылыми пн …

A. информатика;

B. информация;

С кибернетика;

D. телекоммуникациялы технология;

Е. жаа апаратты технологиялар.

2. Информатикадаы апаратты клемін лшейтін негізгі лшем бірлігі:

A. 1 бит;

B. 1 байт;

С. 1 бод;

D. 1 бар;

Е. 1 пункт.

3. Байт дегеніміз -

A. 1 немесе 0 арылы рнектелетін апарат бірліктеріні саны;

B. жедел жадындаы ріпті кодын згерту тсілі;

C. сегіз биттен тратын тізбек;

D. трт он алтылы цифрды комбинациясы;

Е. сегіз он алтылы цифрды комбинациясы.

4. Информация млшерін лшеуге олданылмайтын бірлікті крсетііз...

A. мегагерц;

B. килобайт;

C. мегабайт;

D. байт;

Е. бит.

5. Компьютерлік сауаттылы дегеніміз:

A. ЭЕМ-ді олдана отырып, санау, млімет теру, сурет сала білу;

B. ЭЕМ-ді олданып апараттар іздеу;

C. ЭЕМ-ді олданып, оу, жазу, санау жне сурет салу, сондай-а апараттарды іздеу рекеттерін орындай білу;

D. ылыми жмыстарда ЭЕМ-ді олдана білу;

E. ЭЕМ-ді олданып есептеу жмыстарын жргізе білу.

6. Мліметтер (данные) дегеніміз:

A. объектілерді, былыстарды, процестерді сипаттайтын жеке фактілер, олар лі делмеген, тек жинаталан белгілер немесе жазып алынып саталатын, жиналан сипаттамалар;

B. белгілі бір пндік салада аныталан задылытар;

C. мекемені шаруашылы ызметін йымдастыруа керекті мліметтер жиыны.

D. ауымды жне жергілікті жйелердегі апараттар аыны;

E. информацияны згеріссіз алуа тиісті архивке жіберілген блігі.

7. Апарат шыу кзіне байланысты келесі топтара жіктеледі:

A. кірістік, шыысты, ішкі, сырты;

B. мтіндік (текстік), графикалы;

C. есепке алынатын жне статистикалы;

D. арапйым жне крделі;

E. алгоритмдік жне программалы.

8. Информатика мынадай ылым саласына жатады:

A. гуманитарлы ылым саласы;

B. олданбалы ылым саласы;

C. оамды ылым саласы;

D. апаратты ылым саласы;

E. анытамалы ылым саласы.

9. "Информация" термині…

a. латынны "informatio" сзінен шыан, млімет, тсіндіру, мазмнын айту дегенді білдіреді;

b. гректі "informatio" сзінен шыан, млімет, тсіндіру, мазмнын айту дегенді білдіреді;

c. французды "informatio" сзінен шыан, млімет, тсіндіру, мазмнын айту дегенді білдіреді;

d. аылшынны "informatio" сзінен шыан, млімет, тсіндіру, мазмнын айту дегенді білдіреді;

e. италияндытарды "informatio" сзінен шыан, млімет, тсіндіру, мазмнын айту дегенді білдіреді.

10. Мтіндік апаратты кодтау шін коды олданылады

ASCII
ISO 8859-5
СР866
#32
КОИ 65

архитектурасыны негізгі тсініктері. Машинаны йымдастыру: Фон-Нейман принципі, басару рылылары, командалар жйелері мен типтері. Компьютерді аппаратты амтамасыздандырылуы. Енгізу-шыыру жне тотату. компьютер жадысыны рылысы. Енгізу-шыару рылылары.

Есептеу техникасы – кез келген апарат трін автоматты трде жылдам деуге арналан электронды рылылар жиыны.

Бір – бірімен наты трде байланысып, бірттас кешендік ызмет атара алатын рылылар жиыны есептеу жйесі деп аталады. Есептеу жйелеріні орталы рылысы электронды есептеу машинасы (ЭЕМ) немесе компьютер болып саналады. ЭЕМ рылылары белгілі бір задылытармен з дегейлеріне, яни архитектурасына сйкес жмыс атарады. Барлы ЭЕМ – дер жмысы осы негізгі архитектураа сйкес жзеге асырылады.

Архитектура сзі детте имараттаа байланысты айтылады да, оны сырты пішінін, ішкі блмелеріні орналасуын крсетеді. йтсе да архитектура тек имарат жоспары ана емес, соны барлы бліктеріні бір – біріне сйкес келуі. ЭЕМ – ге атысты ылымда да «архитектура» сзі осы соы маынада олданылады.

ЭЕМ архитектурасы – компьютер рылыларыны рамы, орналасуы жне соларды бір – бірімен байланысуыны сипатталуы. Бан оса, аритектура – ЭЕМ – ні жмыс істеу ерекшеліктері (принципетрі).

Архитектура ымыны маынасын ашатын, оан жаын термин «функциналды схема» сзі. рылыларды функциналды схемасы бір бірімен байланысан кптеген тртбрышты блоктардан трады, р тртбрыш белгілі бір рекетті орындайтын туелсіз блік болып табылады. ЭЕМ жмысын сипаттау кезінде «программа» жне «млімет» (данные) терминдері жиі олданылады.

Программа – компьютер орындай алатын командалар жиыны, Программаны орындау арылы ЭЕМ берілген тапсырмаларды автоматты трде орындай алады.

Мліметтер – компьютер деуге тиіс берілген информация. Ол сандар, мтіндер, суреттер, дыбыстар сияты алдын ала апараттардан труы ммкін.

Сонымен, егер программалар – компьютерді информация деуге арналан басару ралдары болса, мліметтер деуге болатын трге келтірілген бастапы информация.

1. Компьютерлер архитектурасыны аныталу принциптері

Компьютерлерді жмыс істеу негіздері оларды барлыына орта бірнеше аидалара (принциптерге) негізделген. Оларды алаш рет 1945ж. Венгр елінен шыан американ алымы Джон Фон Нейман сынан еді.

Программалы басару принципі

Бл принцип бойынша компьютердегі программа командалар тізбегінен рылып, олар белгілі бір кезекпен автоматты трде біртіндеп орындалу арылы атарылады. Программалы басару ісіні тиімділігі бастапы мліметтерді згерте отырып бір программаны бірнеше рет айталап пайдалану болып табылады.

Программа компьютер жадынан командалар санаушы (счетчик) кмегімен бір – бірлеп шаырылады. Процессор бір команданы орындап болан со, санауыш регистрі адресті бірге сіріп, келесі команданы шаырып олрындайды, т.с.с. Командалар реттеліп бірінен кейін бірі орналасандытан программа машина жадында атар тран ялара саталып жылдам орындалады.

Егер бір машина команданы орындааннан кейін келесі команда емес компьтер жадыны баса жерінде тран команда орындалуы керек болса,шартты немесе шартсыз кшу командасы санауыштаы нмірді керектісін згертеді.Командаларды орындау программа

соындаы "соы" ("стоп") командасына жеткенде тоталады.

Программаны жадта сатау принципі

Программа командалары компьютер жедел жадында сандар секілді саталып ,сандар сияты деледі.Мліметтер мен сандарды компьютер шін еш айырмасы жо.Бір программа командалары баса программаны нтижесі ретінде шыарылуы ммкін.Осы принцип негізінде трансляция тсілдері – программалау тіліндегі командаларды наты компьютер міндеті командаа трлендіру жасалады.

Программалар мен мліметтер жедел жадыны кез келген жеріне жазыла береді.Кейіннен оны берілген адресі бойынша алдыы мліметтерді арамастан тауып алуа болады.

Адрестелу принципі

Жедел жадындаы мліметтерді кез келген тртіппен жазуа немесе оуа болады(произвольный доступ к памяти).

Жад ялары нмірленетін боландытан,кейіннен оны берілген адресі бойынша алдыы мліметтерді арамастан тауып алуа болады.

Жад блігіне ат ойып,кейіннен осы ат бойынша оны пайдалануа (згертіп жазуа , оуа) да болады.

Сонымен,азіргі компьютерлер архитектурасыны аныталу принциптері:

1.Программалы басару принципі компьютердегі есептеу процестерін автоматтандыру істерін атаруа негізделген.Бан байланысты кез келген есепті шыару шін соан сйкес орындалатын компьютер командаларыны тізбегін анытайтын программа рылады.Программалы басару ісіні тиімділігі бастапы мліметтерді згерте отырып бір программаны бірнеше рет айталап пайдаланан сайын арта тседі.

2.Программаны жедел жадта сатау принципі бойынша программа командалары сандар секілді саталып ,сандар сияты деледі.Программаны орындалуын жеделдету шін ол алдын ала компьютер жедел жадына толы жктелуі тиіс.

3.Жедел жадындаы мліметтерді кез келген тртіппен алу (произвольный доступ к памяти) принципі бойынша программалар мен мліметтер жедел жадыныны кез келген жеріне жазыла береді,кейіннен оны берілген адресімен баса мліметтерді арамастан тауып алуа болады.

Осы принцип негізінде компьютер – оны жадына санды кодтар трінде жазылан алашы мліметтер мен программаны енгізгеннен кеін есептеу процесін толы автоматты трде зі жргізіп, нтижесін адама тсінікті трде бере алатын техникалы рылы болып табылады.

1 сурет. Компьтерді Фон Нейман архитектурасы бойынша рылуы

Енді осы принциптерге сйкес жмыс атаратын компьютерлік жйелерді арастырайы.

2. Компьютерлік жйелер

Электрониканы дамуы компьютерді жаа трін – жеке пайдаланылатын дербес компьютерді (ДК) кптеп шыаруа жол ашты. Компьютерді ндіріс пен жобалау ісінде ылыми- зерттеу істері мен білім беруде пайдалану миллондаан адамдарды жмыстарыны мазмны мен орындалуын тбегейлі трде згертті деуге болады.

Бл кнде компьютер информацияны ндеуді е негізгі ралы болып саналады. Компьютер – кез келген апарат трін автоматты трде жылдам ндеуге арналан электронды рылылар мен программалар жиыны. Комьютерді жмыста тиімді пайдалану белгілі бір мдиниет иесі болуды талап етеді, яни ол мдиниеттілкті белгісі болып саналады. Ол шін компьютерді негізгі ммкіндіктерін жасы болу ажет, олар: мселелерді (есептерді ) айын трде оя білу , оларды шешуді жоспарын жасау жне ЭЕМ-ге тсінікті трде жазу: есеп шыаруа мліметтерді айындай білу мен алынан нтижеоерді талдау тсілдерін рбір адамны жетік мегеруі болып табылады. Мндай мдинеиеттілікті игеру логика мен информатика задарын білкге барып тіреледі.

IMB фирмасыны (АШ) анытамасы бойынша есептеу машиналарын компьютерлік жйелер деп айтан дрыс, ол негізгі трт бліктен трады:

Компьютерлік жйелер

Апаратты жабдытама

Программалы жабдытама

Мліметтер файлы

Жмыс істейтін адам

2 - сурет. Компьютерлік жйені рамы

Компьютерлік жйелер мліметтерді деу жйелерін осы трт комбинацияны – рылылар, программалар, мліметтер жне адамды- біріктіре арастыру кезінде олданылады.

3.ДК Жмыс істеу принципі

Компьютерлі барлы есептеу жне информация деу істерін атаратын негізгі рылысы – орталы процессор. Бір интегралды схемадан тратын процессор микропроцессор деп аталады.

Енгізу рылысы (пернетата, тышан, сканер) компьютерге млімет енгізу ызметін атарады. Шыару( млімет алу) рылысы компьютерлі жмыс нтижесін адамдара жеткізу шін олданылады. Есте сатау рылысы программаларды, мліметтерді жне жмыс нтижелерін сатауа арналан. Ол сырты жне ішкі болып екіге блінеді.

Оперативті есте сатау рылысы немесе ДК-ні жедел жады( RAM-Random Access Memory ) Сондай-а траты есте сатау рылысы (ROM-Read-only Memory) компьютерді ішкі жадын райды, осы екеуімен процессор жмыс кезінде млімет алмасып отырады.

атты магниттік диск (винчестер) ДК программалары мен клемді мліметтерді есте сатайды. Оларды клемі оншаты Гбайттан жздеген Гбайттара дуйін бола береді. Алмалы-салмалы млімет жинатауыш – иілгіш магниттік дискіні флоппи –дискілер немесе дискеттер диаметрі 3,5дюйм 88мм , ал сатайтын информация клемі -1,44 Мбайт болады.

Орталы процессор жедел жажтаы программаларды орындап, мліметтерді трлендіреді жне де барлы рылыларды басарады. Ол екі бліктен – басару рылысы мен арифметикалы-логикалы рылыдан трады. Басару рылысы программа командаларын абылдап алып орындайды да, арифметикалы-логикалы рылы есептеу жмыстарын жне логикалы операцияларды атарады.

3 сурет. Компьютерді функционалды схемасы

Есте сатау рылысы (жады) – бл ЭЕМ-ні программаларды, абылданан нтижелік жне аралы мліметтерді уаытша (жедел жады), рі за мерзімде (сырты жады) сатауа арнаан рылысы. Жедел жадындаы информация компьютер ток кзіне осылып транда ана саталып трады, біра оны жылдамдыы те жоары болады. Компьютер сырты жадындаы тменгі дегейде болады.

Арифметикалы-логикалы рылы – программа командалары бойынша арифметикалы амалдарды орындап, млімет кодтарын трлендіреді. Басару рылысы компьютерді барлы блоктарыны жмысын адаалайды. Ол бедгіді бір кезепен компьютер жедел жадындаы командаларды біртіндеп орындатып отырады. рбір команда аныталып, ажеттілігіне арай жедел жады яларындаы мліметтер арифметикалы-логикалы рылыа беріледі де, команда каодына байланысты керекті амал орындалады. Компьютер жмысыны осы принципі жоарыда айтылан фон Неймана архитектурасына сйкес келеді.

4. Компьютерлерді жіктеу тсілдері

азірде компьютерлер трлері саналуан, оларды жмысына арай, уаттылыына байланысты, элементтік базасыны трлеріне сйкес топтара жіктеу алыптасан. Кез-келген жіктеу тсілі шартты трде ана жасалады, йткені бгінгі ДК кешегі лкен ЭЕМ-дерден кптеген компьютерлер з тапсырушыны талабы бойынша жеке нсада жасалды. йтсе де техникада компьютерлерді жіктеуді алыптасан бірнеше тсілдерін арастырып тейік. Атаратын ызметіне арай жіктеу.

· лкен электронды есептеу машиналары (ЭЕМ);

· миниЭЕМ ;

· микроЭЕМ;

· дербес компьютерлер.

лкен ЭЕМ-дер (Main Eranie) халы шаруашылыыны ірілендірілген айматарында олданылады. Олар 64-разрядты параллель жмыс істейтін процессорлармен (100 процессора дейін) жабдыталады, процессорларды біріктірілген жылдамдыы секундына ондаан миллиард операциялара дейін болады, бларда кптеген ттынушылар атар істей береді. лкен компьютерлер шыаруда IBM (АШ) фирмасы алда келеді, олар шыаран супер ЭЕМ-дерді танымал болан модельдерне мыналар жатады: IBM 360, IBM 370, IBM ES/9000, Cray 3, Cray 4, VAX-100, Hitachi, Fujitsu VP2000.

МиниЭЕМ-дер жоарыда айтылан лкен ЭЕМ-дерге сайды, біра шаындау болады. Ірі йымдарда, ылыми мекемелерде олданылады. Кбінесе ндірістік процестерді басару масатында пайдаланылады.

МикроЭЕМ–дер кптеген мекемелерде болады, бларды жмыс істеуі шін рамында программалаушы мамандары бар шаын лабораториялар жеткілікті. Керекті жйелік программаларды микроЭЕМ-мен бірге сатып алу ажет, ал олданбалы программаларды дайындауда есептеу орталытарымен байланыс орнатылып, солара тапсырма беріледі.

Дербес компьютер соы 20 жыл ішінде ке таралып кетті. Блар бір жмыс орнында ана пайдаланылады. Интернет жйесіні олданылуына байланысты ДК-лер кптеп шыарылып жатыр. Блар ылымда, білім алуда, ойындарда жиі олданылып келеді. ДК-лерді шартты трде мамандандырылан жне трмысты деп екіге блетін еді, біра оларды баасыны тсуіне байланысты бл екі топ араласып кетті. 1999 жылдан бастап ДК-лереге халыаралы сертификациялы стандарт – РС99 спецификациясы енгізілді, осы стандарт бойынша ДК-лер мынадай топтара жіктеледі:

3 – таырып бойынша тест сратары

1. ДК рамына кіретін негізгі рылылар:

A. дисплей, монитор, джойстик, стример;

B. пернетата, жйелік блок, дисплей, принтер;

C. дисплей, сканер, дигитайзер, жйелік блок;

D. модем, СD-диск, пернетата, принтер;

E. ішкі жне сырты есте сатау рылылары.

2. Компьютерді жадына жататын рылы:

A. жедел (оперативтік) жады;

B. микропроцессор;

C. ттынушы жады;

D. операциялы жйе;

E. символдарды енгізу рылысы.

3. Монитор экраны не шін ажет?

A. апаратты деуге даярлау шін;

B. мтіндік жне графикалы апараттарды крсету шін;

C. мтіндік апараттарды крсету шін;

D. графикалы апараттарды крсету шін;

E. арифметика-логикалы рылы.

4. Компьютерді жйелік шинасы не шін ажет?

A. монитор мен сканерге компьютерден жйелік мліметтер шыару шін;

B. компьютерді негізгі электронды рылыларыны арасында апаратты тасымалдау шін;

C. компьютерді сырты рылыларына командаларды жіберу шін;

D. компьютерді р трлі рылыларын іске осу жне шіру шін;

E. сырты дыбыстар рылысын іске осу шін.

Монитор не шін ажет?

A. экраннан апаратты енгізу;

B. апаратты атты кшірме трінде экрана шыару;

C. жмыс істеп тран компьютердегі апаратты экрана шыару;

D. жмыс істеп тран компьютерде апаратты уаытша есте сатау;

E. суреттерді бейнелеу шін ажет.

2. Компьютерге апарат енгізу рылысы:

A. пернетата;

B. монитор экраны;

C. тышан;

D. жйелік блок;

E. CD-диск.

3. Компьютерді жйелік блогына андай рылы кірмейді?

A. микропроцессор;

B. атты диск;

C. принтер;

D. дискіжетек;

E. аналы таша (материнская плата).

4. Модем дегеніміз не?

A. магниттік таспадаы млімет жинатауыш;

B. компьютерді басаратын манипулятор типтес рылы;

C. мліметтерді атты дискіге шыаратын рылы;

D.байланыс арналары арылы комьютерлер арасында апарат алмасу рылысы;

E. желілік байланыс рылысы.

5. Компьютер жмыс істеп транда апаратты сатайтын рылы...

A. монитор;

B. атты жне иілгіш магниттік дискілердегі млімет жинатауыш;

C. принтер;

D. компьютерді жедел жады;

E. сканер.

6. Компьютерді программалы ралдарына мыналар жатады:

A. операциялы жйе, программалау жйесі, олданбалы программалар;

C. микропроцессорлар, жедел (оперативтік) жады;

B. операциялы жйе;

D. файлдар;

E. жйелік программалар саталан бумалар.

7. Пернетата не шін ажет?

A. дискіден млімет енгізу шін;

B. символдар енгізу шін;

C. компьютерді басару жне табалы мліметтер енгізу шін;

D. монитор экранында тышан курсорын жылжыту шін;

E. кестелерді, символдарды деу рекетін басару шін.

8. атты диск дегеніміз ...

A. мліметтерді уаытша есте сатайтын рылы;

B. файлды жйе жиыны;

C. мліметтер мен программаларды за уаыт есте сатайтын рылы;

D. белгілі бір тртіппен реттелген секторлар жиыны;

E. клемі 1Mb FLASH.