егізгі дебиеттер1. [ 49-51 ], 2. [ 48-54 ] ,.

осымша дебиеттер 4. [ 31-32 ],5. [ 11-28

Баылау сратары:

1.Абсолюті температураны бірлігіне ие олданады.

2. андай температуралы шкала олданады?

3. Ртутті термометрді кемшілігмен жетістігі ?

4. Ртутті термометрді класификациясы ?

5. Сйыты термометрді кемшілігі мен жетістігі ?

6. Пайдалануына жне олдану аймаы андай

ріс 9. Техникалы термометрлер, кедергі термометрлер. Олармен жмыс істеуге арналан осымша рылылар. Температураны лшеуге арналан автоматты аспаптар.

Техникалы термометрлер температураны лшеуге арналан жмыс істеген кезде оларды сйыпен немесе ртутпен толтырады. Техникалы термометрлер – 30 дан +600⁰ лшегенде олданылады. Ал органикалы жидкістік термометрлер – 200ден + 200С. Тріне арай техникалы термометрлер тура жне брышты болып келеді.

Ртутты техникалы темометрлерді жмыса дайындау шін толы тексеріледі. Ал органикалы сйы ты термометрлер жйана тексерілуден ткізіледі. Техникалы электонды термометрлер белгі беру шін жне температураны реттеп отыру шін олданылады. (-30 дан+300⁰С)

Техникалы электромагнитті термометрлер айнымалы жне біралыпты тота сеппен жмыс істейді. Электрлі септі жмысты тотатуы сынап ызып клемін кеейтіп термометрді тменгі жаы клемін лкейтеді.

йнекті сйы термометрлерді ерекшелігі мен крсеткіші. Температураны тура лшеген кезде крсеткішіне келесі тзетулер ендіріледі.

1) Ртутты температураа тсетін сызышалары;

2) Бастапы нктеге осылуы;

3) Негізгі тзетулер термометрді кмегімен болады;

4) Температураа тсетін сызышаларды формуламен есептейді.

 

=nk(t-t_в)

 

n – сызышаа тсетін градусты саны ⁰С

k – температурный коэффициен вадишогорасишрения

t – температурамен крсетілетін температура

t_в – сызышаа тсетін орташа температура осымша термометрмен есептелген.

Капилярді кіші диаметрлі зегінде згерген температураны жидкісті термометрмен лшегенде біралыпты емес бірден сер етеді. Мндай згерістер бірден температурада крсетіледі. Іске осарда аздап ыздырып алып шкаланы стігі температурасы +20⁰С болу керек. Термометрді салындатанда жидкіс атпайтындай болуы керек.

Монометрлі термометр

Монометрлі термометрлер сйы жне газды лшеуге олданылады 150-ден 600⁰С-а дейін. Монометрлі термометрлермен ысымды лшейді. Монометрлі термометрлер лшенетін затты рамына блінеді:

1) Газды (-200 +600⁰С)

2) Сйыты (+150 +300⁰С)

3) Конденсациясы (-50 +300⁰С)

Жетістіктері:

1)Температураны дистанционды лшеу осымша энергияны ажет етпейді.

2)Салыстырмалы арарпайым конструкциямен крсеткіштері автоматты трде жазылады.

3)Жарылу абілеті тмен.

4)Сырты магнитті алада сзбейді.

Кемшіліктері

1)Жоары дрежеде лшей алмайды.

2)айта дей иын

3)Капилярды механикалы аттылыы тмен

4)Крсету ара ашытыы жаын

5)Термометрді лшегіш ралдары блінеді

Крсеткіштерi

1)Сздігінен жазатын

2)Комбайында

Термометрлі трлендіргіш

Термометрлі трлендіргіштер -200 +250⁰С аралыындаы температураны лшеуге олданылады. Трлендіргішті масаты жылу энергиясын айта деп ЭДС-ті бос орындарына айдайды. ЭДС термотрлендіргіште оны ыздыруымен ысты ерітіндімен суыыны арасында электронды поток пайда болады.

Ыстыында – жасы, ал суы ерітіндіде – нашар. Бл шаманы айырмашылыын термо ЭДС термотрлендіргіш анытайды.

лшеу ралы – бл лшеу экпериментінде олданылатын техникалы рылы жне нормаланан длдік сипаты болады.

лшеу жолымен алынан санды апарат зіндік лшеу апаратын сынады.

лшеу апараты – бл объектімен оларды зара сер ету нтижесінде лшеу ралы кмегімен алынатын материалды обьектісі былысы немесе процесі асиеті немесе асиеті туралы санды млімет.

лшеу апаратыны саны- бл объекті асиетіні санды баалауыны аныталмауын азайтуда санды млшері.

Эксперимент процесінде зерттеу обьектілері жне лшеу ралдарыны зара сері дыбыс беру тгелдігін сынады, олар апарат тасушы болып табылады. Апартты маызды тасушы электрлік ток кернеу, арынды жне баса электрлік параметрлер.

лшеу дыбысы – берілген длдікпен физикалы шамамен лшенетін функциональды байланысан дыбыс.

лшеу дісі – бл принциптер жне лшеу ралдарын олдануда вабылдаыштар жиынтыы. лшеу техникасында маызды мнді лшеу бірлігі алады.

лшеу бірлігі - лшеуді осындай кйі, бл кезде оларды нтижелері крсетілген, ал лшеу ателігі берілген ытималдыпен белгілі. лшеу бірілігі лшеуді ртрлі дістері мен ралдарын олданумен ртрлі орындарда орындалан ртрлі шарттарда келтірілген ртрлі эксперименттерді нтижелерін салыстыруа ммкіндік береді. Бл физикалы шаманы орнатылан бірлігін дл шыару жне сатау жне лшеу ралдарымен олданылатын оларды лшемдерін беру жолымен жетеді.

Ортамыздаы температураны лшеуді анытау термоэлектрлі трлендіргіштермен аныталады. Мыналарды орындау арылы:

- трлендіргіштегі термо ЭДС цепін лшеу

- бос жер температурасын анытау

- термо ЭДС-ті лшеу шамасыны температурасына тзетілер артынан ойылады

- термо ЭДС-ті температурадан лшенетін температура наытайды.

Термоэлектродты материалдан термотрлендіргіш ажыратады.

- металды термопалдан

- мыты темірден

- нашар темірден

- ерітіндіден

Термоэлектрлі трлендіргіш мынадай трін шыарады.

1)ТВР – термо трлендіргіш вольфрамерлі

2)ТПР – термотрлендіргіш пиатинородлерлі

3)ТПП – термотрлендіргіш платиналы лшенетін затты контакталы тсілмен лшеу.

оршаан ортадан сатандырылуы (ойдаыдай, судан оралан, оршаан ортадан оралан, т.б. заттардан оралан).

Термопарлар иын еритін темірден жне ерітіндіден трады:

1)лшенетін зата жабыспалыы (жабыспа, жабыспа емес).

2)Механикалы серге тзімділігі (арапайым, селкілдемейді).

3)Инерция арылы (аз инерциялы МИ, орташа, лкен, БИ шексіз НИ).

4)Санына арай термопарлар температура лшеу шін бір оршауда (біреулі, екеулі, шеулі)

5)оршауды санына арай (бір оршаулы, екі оршаулы).