кластар сн контроль эштр.

латма яыу.

Башортостан Президентыны 1999 йылды 15 февралендге Указы менн башорт теле республикабыа, рус теле менн бер рттн, длт теле итеп раланды. Ошо указа ярашлы м Башортостан Республикаыны «Мариф тураында» Законы нигеенд республика мктптренд уытыу м трби бире Концепцияы тлд. Унда милли мктптр туан телдре уытыуы мим проблемалары, бурыстары м юлдары билдлнде.

Был эш программаында федераль м республика закондары талаптары тормоша ашырыла:

Рсй Федерацияыны «Мариф тураында» Законы N 273-ФЗ 29 декабрь 2012 йыл;

Марифте длт стандарттары Федераль компоненты;

«Рсй Федерацияы халытары телдре тураында» Законы;

«Башортостан Республикаы халытары телдре тураында» Законы;

Башортостан Республикаыны «Мариф тураында» Законы;

Башортостан Республикаында Милли марифте тере концепцияы.

 

Башортостан Мариф Министрлыы тарафынан тдим ителгн программа Башортостан Республикаы ф алаы ала округыны 130 – сы мктбе муниципаль автономиялы дйм белем бире учреждениеhыны «Уыу планы»на ярашлы решт тормоша ашырыла.

 

Масаттар м бурыстар:

 

1. Уыусылара башорт теленд йлгнде, уыанды, радиотапшырыуар тылаанды алау кнекмлре булдырыу (аудирование).

2. Аралашыуа крк була торан типик йлмдре ксереп, фекеррен билдле кимлд аллы яыу кнекмлрен булдырыу.

3. Башорт телен й, ймт тормошонда, хемт процесында практик файаланыра йрте.

4. Башорт телен практик йрнег бйлп, балалары башорт халыны тарихы, мните, снте, бите, милли йолалары, башорт халыны кренекле шхестре, улары эшмкрлеге, ижады м башалар менн таныштырыу, балалары башорт донъяына алып ине, башорт халына, ре йшгн тйкк ихтирам м й трбил. Текстаы яы р, фразалары алатыу, лек эше ткре мотла.

1. ре лшлп, айлап, ролдрг блеп, сылбыр буйынса уыу, тексты магнитофон ямаынан тылау, йкмтке буйынса орауара яуап бире кеек эштр башаранда, лек эше итибар генд тора.
2. 6- 7 се кластара алан белемдр тулыландырыла. Темалар буйынса яыусылар, шаирар ижады менн таныштырыу, яы текстар уыу, диалог м монолог ярамында бйлнешле йлм т дауам ит.
3. Туан тел, белем, уытыусы, мктп м кг байлы тураында йлше кберк урын ала.
4. Бйлнешле текст т, бер телдн икенсе телг тржем ите кнегере башарыла.

 

 

Программа йкмткее 3 йнлештн тора:

Рус м баша мктптп телде белмгн балалара башорт телен йртее байта енслектре бар. Улары и мимдрен анап китбе:

1. Балалары йлшерг йрте к бурыс.
2. Был дрестр балалары башортса йлшерг, уыра, элементар яыра йрте берг алып барыла. Тел менн би материалдары берг ушып йрнел (интеграция).
3. Башорт теле мотла практик решт йрнел. Лингвистик м би кренештр, уыу материалы нигеенд, практик улланыу масатынан сыып йрнел (коммуникатив йнлеш).

 

Уыу планында предметыны урыны.

ф алаы ала округы Октябрь районы 130 – сы урта дйм белем бире мктбе муниципаль автономиялы дйм белем бире учреждениеhыны «Уыу планы»на ярашлы решт бирелгн эш прогаммаы 68 стк бленгн (анаа 2 ст), шул иптн контроль эштр сн: 2 инша, 1 изложение, 4 диктант, 1 картина буйынса эш ткре арала.

Уыусылары белем кимлен талаптар

 

1. Художестволы, фнни- популяр м публицистик текстары ысырып ете уыуТекст тнд эшл, план т, план буйынса йл. Белем, китап .б. млдр ойоу.

2. Тдим ителгн ситуация буйынса орауар бир беле, уытыусыны (йки башалары) орауарына яуап бир беле; яуаптары др интонация менн асы, алайышлы итеп йте, йл, бирелгн орауара тулы итеп яуап бире, кренекле яыусылары биографияы , ижады тнд ентекле эш алып барыу.

3. Ишеткнде, кргнде 6 – 8 йлм менн бйлнешле итеп йл.

4. ысырып, шыма, роллп, схнлштереп м тасури уыу.

5. лек рен беле м улары телмр др улланыу. лек менн файалана беле.

6. Дрест йрнелгн грамматик материалды практик уллана беле.

7. 80- 85 клменд диктант яыу; 55-60 изложение м 65-70 инша яа беле; отлау хаты (открытка) яа беле.

8. Башортостан, уны ткне, бгнг хаында гм ткре. Республикабыы кренекле урындары менн таныштырыу. Ййге тбитте кте, ололары м балалары ййге эштре тураында диолог м монологтар т. 8- се класта телгндре абатлау.

9. Программала кртелгн шиырары яттан беле; 3-4 башорт йырын башара беле, мктпте ешмкр сараларында атнашыу, схнл сыыш яау. Бт был эштр тураында бйлнешле йлй беле. Данлылы кешелр менн кислр, осрашыуар ойоштороу улара арала ихтирам, орурланыу тойоо уятыу, кешелеклелек трбил.

Яма эш трре (изложение,инша) яыу уыусылары уыу кимлен, белемен, ммкинселеген арап уытыусы арамаына алдырыла м улар урынына шул у клмд тбндге яма эштр ткрерг ммкин:

-карточкалар менн эш;

-тест;

-рт буйынса йлмдр т;

-текста йлмдр р тртибе;

-терк текстар менн инша яыра йрне;

-лек диктанты;

-йлмдр т;

-лек менн эш;

-ртл иншаы;

-синквейн т (слайд т: шжрлр, мине аилм…)

Предмет буйынса тематик план.

№	Блектр , темалар	Уыусылар белемен талаптар	Дйм ст аны	Шул иптн	Уыусылары аллы эшен бленгн яынса ст андары
Теоретик эштр	Лаборатория практик ижади эштр	Контроль эштр
	Мктпк барабы	Был тема буйынса 5-6 класта телгндре абатлау, лек байлыын арттырыу. Тема буйынса эм-элекле йлмдр тт, ыа ына хикй трг йрте. Текст тнд эшл, план т, план буйынса йл. Мктп, класс торошо .б. хаында гмлр ойоштороу. Белем, китап тураында млдр ойоу. 5-6 класта телгндре ик тшр. йлмд р тртибе. ндре др йте.	5 ст		лек эше
	Кг эштр м кг тбит	Кг грештре берглп кте, кешелре кг хемтен кте. Темаа аылышлы текстар уыу. Муллы, хемт тураында мл, йтемдр менн танышыу. ынамыштар уыу. Синтаксис. Масаты буйынса йлм трре. Логик баым. Исем менн ылымды абатлау.	12с			Ижади диктант «Алтын к»
3.	ф - Башортостанды баш алаы	ф - башортостанды баш алаы. ф алаы, уны ткне, бгнг тураында гм ткре. Уны итлекле урындары тураында йлше, рттр арау. йлм телмрен тере. Рефераттар яырыу м уны класс алдында ыаса йлте кеек эштр улланыра ммкин. Башорт ылымдарыны тлш. Барлы тшнсе м уны бирелеше.	8 ст		«ф – мине башалам», инша
	Хемт тб – хрмт	Кеше тормошонда хемтте роле, тигн темаа гм ороу. Данлылы хемт ветерандары менн осрашыу ойоштороу. Уыусылара ниндй нр ошауы тураында йлте, яы млмттр бире. нрр тураында шиырар, хикйлр уыу. Хемт , нрр тураында млдр йрне. Ябай йлм. йлмде баш киктре. Эй менн хбре ярашыуы. Юлы, булмаанлы тшнслре.	8 ст			Алатмалы дикт. «Уытыусы»
5.	ыш дауам ит	ыш мигеле тураында белгндре системалаштырыу, лек байлыын арттырыу кеек эштр ентекле алып барыла. ыш тураында текстар, шиырар, млдр, ынамыштар уыу яы йыла баышланан йырар, мл м йтемдр. Яы йыл менн отлау открыткаы яыра йрне. Уытыусы айлаан текст буйынса изложение яыу. телгндре абатлау. Эй менн хбр араында ыы.	6 ст		Ижади эш
6.	Салауат Юлаев – халыбыы милли батыры	С.Юлаевты биографияы, ижады менн танышыу. Уны шиырарын ятлау, шиырарыны аланыу тарихы тураында гм ойоштороу. С.Юлаевты тормошо, батырлыы, ижады тураында уыусыларан трл ижади эштр эшлте. (рттр тшр, инша яыу, стенгзит сыарыу) .б. йлмде эйрсн киктре тураында тшнс. Анылаусы.	6 ст		А.Кузнецов «Салауаттан орау алыу» картинаы буйынса эш.
7.	Ймле я, аынды ине!	Я мигеле тураында белемдре системалаштырыу. Яы байрамдар- 1 Май м Ее байрамы тураында йлше. Яы тбит кренештре, оштары аршылау, баса эштре тураында гмлр ткре. Тултырыусы.	9 ст			К.д. «Я кил»
8.	Бе йондоар булып айтырбы	Башорт халыны Бйк Ватан уышындаы аарманлыы. Ветерандара, батырара арала ихтирам, орурланыу тойоо трбил. Данлылы кешелр менн кислр, осрашыуар ойоштороу. Хл. лек менн эш кнек млре ткре.	4 ст
9.	Ай Уралым, Уралым...	Башортостан, уны ткне, бгнг хаында гм ткре. Республикабыы кренекле урындары менн таныштырыу. Ййге тбитте кте, ололары м балалары ййге эштре тураында диолог м монологтар т. 8- се класта телгндре абатлау.	12 ст			К.д. «Ййге кн»

 

Уыу-уытыу программаында планлаштарылан мтлре лштерелеен баалау

 

Класта м й башарыла торан яма эштр йрте м тикшере характерында була.

Улара тбндгелр ин:

- башорт теленн трл типтаы кнегер;

- ижади эштр башарыу(тшп алан ре тп яыу, нктлр урынына тейешле хрефтр уйып яыу);

- тржем эштре (башорт теленн рус телен м киреенс);

- дреслектрге би текстара пландар т;

- бирелгн тексты лштрг бле, исемл, план т, план буйынса ййл;

- орауара яма яуаптар м иншалар;

- тел м би материалдар буйынса аналитик м дймлштере тибындаы схемалар, проекттар т.

1. Башорт телене аымдаы, сирек йки йыл ааында, шулай у уыу йылы башында ине диктанты, ур темаларан у йомалау контроль эштре ткрел. Аымдаы контроль эштр программаны йрнелгн материалын лштерее тикшере масатында уарыла. Улары тр м ткре йышлыы йрнел торан материалды атмарлылыынан, уыусылары белем кимленн сыып билдлн. Аымдаы контроль эштр сн уытыусы й тотош дресте, й уны бер лшн ген файалана ала.

2. Уыу йылы башында ине диктанты, сирек м йыл ааында йомалау контроль эштре мктп администрацияы менн берлект тлгн график буйынса ткрел. Контроль эштре сиректе беренсе кннд м дшмбел ткре тдим ителмй.

 

Программа материалы буйынса, башорт теленн 8 –се кластара тбндге клмд контроль м яма эштр ткре арала: 4 диктант, 3 инша, лек эштре.

 

Яма эш трре (изложение,инша) яыу уыусылары уыу кимлен, белемен, ммкинселеген арап уытыусы арамаына алдырыла м улар урынына шул у клмд тбндге яма эштр ткрерг ммкин:

-карточкалар менн эш;

-тест;

-рт буйынса йлмдр т;

-текста йлмдр р тртибе;

-терк текстар менн инша яыра йрне:

-лек диктанты;

-йлмдр т;

-лек менн эш.

 

№	Дрес темаы	Ст аны	ткре ваыты	икрм
Мктпк барабы (5 ст)
1.	К. Кинйбулатова. Мктпк барабы. Башорт алфавиты.		1-се ана сентябрь
	Мктпт.ылым. Зат ялауары.
3.	Б. Бикбай. Туан тел. ылымдары зат ялауары.		2-се ана сентябрь
4.	Р.Нимтуллин. Тырышлы.
	Б. Рафиов. “Илем,Башортостаным. “ылым” темаын йомалау.		3-с ана сентябрь
	Кг эштр м кг тбит (12 ст)
	Р.Низамов. К кренештре.		3-с ана сентябрь
	Ф. бйуллина. К. йлм трре.		4-се ана сентябрь
	Басала кг эштр. Хбр йлм.
	С. Муллабаев. Кг урман. орау йлм.		5-се ана сентябрь
	Бее ята к. М.Меос “Шыайаы айындар”к.к яыу “Япратар”.		1-се ана октябрь
	Н. Иелбаев. “нрлелр йкмл”.нд йлм.		2-се ана   октябрь
	А. Игебаев. Тмлене д тмлее. Логик баым.
	. хмт-Хужа. ояш. Исемдре килеш ялауары		3-с ана октябрь
	Ижади диктант“ Алтын к”
	Б. Рафиов. Нисек йтен? “йлм тррен” абатлау		4-се ана октябрь
	Синыфтан тыш уыу. Р. Ханнанов. Япратар.
	Кг эштр м кг тбит. телгндре абатлау.		5-се ана октябрь
	ф менн танышыу	8 ст
	Й. Солтанов. ф-бее баш алабы.		2-се ана ноябрь
	Н. Дли, С. Садиова. ф ни сн матур? ылымдары тлш.		3-с ана ноябрь
	аланы итлекле урындары. ылымдары тлш
	Мин театра барым. Барлы тшнсе.		4-се ана ноябрь
	Д. хирова. Орджоникидзе районы. ылымдара заман тшнсе.
	“ф - мине баш алам” Телмр тере.		5-се ана ноябрь
	“ф менн танышыу” инша
	Кластан тыш уыу дресе. ф (белешм)		1-се ана декабрь
	Хемт тб – хрмт	8 с.
	Хемт тб - хрмт. Ябай йлм трре.		1-се ана декабрь
	В.Моратова Башорттар рме хемтенд. Йыйна м тарау йлмдр		2-се ана Декабрь
	А. Насиров. Ксл саба. йлмде баш киктре		2-се ана декабрь
	Н.М.Бадридзе. “Зарядкаа ба!” Эй м хбр		3-с ана декабрь
	Алатмалы диктант “Уытыусы”.
	Геологтар кн. Юлы тшнсе		4-се ана декабрь
	М. Шиан. Сит телде йрнесег кштр.
	. Атнабаев. ара икмк. телгндре абатлау.		5-се ана декабрь
	ыш дауам ит.	6 с.
	ыш. Яы йыл. Эй м хбр.		3-с ана инуар
	Н.Нжми. ыш. Эй менн хбр араында ыы		4-се ана инуар
	С. либаев. ышы урман. Эй менн хбр араында ыы
	В. Сухомлинский. Буран. лек менн эш.		5-се ана инуар
	Башортостан Республикаыны Длт флагы.Яылы исемдр.
	“ыш” темаын йомалау. телгндре абатлау		1-се ана февраль
	Салауат Юлаев – халыбыы милли батыры (6 с.)
	С. Юлаев – башорт халыны милли батыры.		1-се ана февраль
	Палдискиа Салауат музейы. Анылаусы.		2-се ана февраль
	А.Кузнецов. “Салауаттан орау алыу”. Картина буйынса эш.
	Салауат йкле.		3-с ана февраль
	“Салауат – милли батыр” темаын йомалау.
	Синыфтан тыш уыу. Йшел алтын.		4-се ана февраль
	Ймле я, аынды ине!	9 ст
	Ймле я килде.		4-се ана февраль
	8 Март - сйр байрамы		1-се ана март
	. Таирова. Бо кит. Анылаусы
	Р. Нимти. Ватан.		2-се ана март
	Мине дуым. Тултырыусы.
	Контроль диктант “Я кил”		3-с ана март
	Яы эштр
	телгндре абатлау, йомалау		1-се ана апрель
	Тге космонавт. Тултырыусы.
	Бе йондоар булып айтырбы	4 ст
	алдат тора килскте тотоп. Хл.		2-се ана апрель
	М. Харис. Хат.
	леме батырлы. йлмде баш киктре.		3-с ана апрель
	. Даян. Шайморатов генерал. йлмде эйрсн киктре
	Ай, Уралым, Уралым	12 ст
	Тыуан ерем биктре. йлм киктре.		4-се ана апрель
	Урманды алайы.
	В. Исхаов. Талпан. йлмде эйрсн киктре.		5-се ана апрель 1-се ана май
	Р.Нимтуллин. Башортостан.
	З. Биишева. Йш-хемт. Синтаксис.		2-се ана май
	Р.Бикбаев. Уралыма. Грамматика буйынса телгндре абатлау.
	Диктант. Ай, Уралым, Уралым.		3-с ана май
	Синыфтан тыш уыу. Башорт илкйене бер ото. Грамматика буйынса телгндре абатлау.
	Ймле йй етте. Грамматика буйынса телгндре абатлау.		4-се ана май
	Контроль диктант “Ййге кн”.
	Хаталар тнд эш. Грамматика буйынса телгндре абатлау.
	Ймле йй етте. абатлау.		5-се ана

 

кластар сн контроль эштр.

Ижади диктант “Алтын к”

Сентябрь етте. Уыуар башланды. Уыусылар килде. Директор отланы. Уытыусылар телне. Ата-слр ярам итте.

йлмдре ммкин тиклем тулыландырып яыы.

алет.

Балет спектаклдре тге тапыр Францияла уйыла. 1581 йылды 5 октябренд Париж алаы схнлрене береенд снтте яы тр - балет кртел. Балет – бейеп башарылан спектакль ул. Бейе менн моло кй аша тамашасы спектаклде е ген алай. Балет спектаклен ижад иткнд башта либретто яалар. Ошо либреттоа нигелнеп, композитор кй ижад ит. балетмейстр бейее кйг ала. Балет артистары улары хемтен тамашасыа еткер. Бына шулай балет спектакле тыуа.

Башортостанда тге балет 1954 йылда ижад ител. Шунан у бер – бер артлы балет спектаклдре уйыла башлай.

1. ылымдары атына ыыра.

2. 3 – 4 йлмдре тржем итерг.

3. андары менн яыра.

 

кил.

Я килеен и т оштар иен. Склр, турайар оя элп оса, йылы ятан аралар айта. ыылтш турайар, киреенс, тньяа, алын тайга урмандарына кс.

Мартты икенсе яртыында аас ботатарында бр тулыша башлай.

Йыла, клдр балытар уяна. Урмандаы йнлектр тирелрен алмаштыра. Был осора унар итерг ярамай.

Март ааында аылдашып ыр аары айтып тш.

Был айы бт тереклек ауыр кисер. Йнлектр, оштар асыа. Шуа кр анатлы дутара оялар яара, тааратар элерг, ем иберг крк. (73 ). 8 класс – 87-се бит

 

й, Уралым, Уралым.

жп тауар теме ул Урал. Уны урлыын, оонлоон тасуирлап, былай тип яан халы шаиры Ршит Нимти: «е Бо дигеене ыуын эс, ойроо ойона Аралда». Эйе, ысынлап та, уны бер осо Тнья Боло Океана етеп тора, кньяы Ырымбур далаларын м аастана барып сыа.

Мрур Урал буйарында бик бороно замандаран алып башорт халы йшгн. Ошо тауара оланып, ул «Урал батыр», «Абуат» эпостарын, бик кп йырар, киттр, ижад иткн.

«Урал» атамаыбашорт теленн алынан. Урал образы башорттары Тыуан ил символы булып анала.

 

 

онтроль диктант.

“Ййге кн”.

Июнь – йылды и матур айы. Болон, туайар грлп сск ата. Был айа ф алаына яын аландара 40-тан ашыу сск трн крерг ммкин.

Йыла, клдр тн ап – а м ап – ары томбойо ссклре аплай.

Май, июнь – оштары бала сыарыу ваыты. Улар балаларына ашара ташып бер була. Млн, блкй ген себен спсеге тлеген 560 тапыр осоп, аы килтер.

Июлд кблктр оса. Бал орто кс айыра.

Июнь – тге елктр айы. И т айын елге беш.

22 июнь – йыл эсенд и оон кн м и ыа тн. Бер нис кн шулай тиге тора, шунан ййге кн ыара башлай.

(«Йншишм» газетаынан)