топша элементтері, сілтілік металдар. Натрий, калий, оны осылыстары, химиялы асиеттері, олданылуы.

Сілтілік металдар ІА топшада орналаскан: литий Li, натрий Na, калий К, рубидий Rb, цезий Cs, франций Fr. Франций - радиобелсенді элемент. Оларды валенттілік электрондарыны жалпы формуласы ns1 (n = 2-7). Оларды топты атауы - сілтілік металдар — сумен рекеттескенде кшті негіз - сілті тзуіне байланысты ойылан .

 

Na

Табиатта таралуы

Табиатта таралуы бойынша натрий 6-шы орын алады, ол тек осылыстар кйінде кездеседі: NaNО3 - чили селитрасы; NaCl - галит, ас тзы; Na23 • 10Н2О - сода; Na24 • 10Н20 – глаубер тзы; NaCl*KC1 - сильвинит, т.б. Е маызды осылысы NaCl – ас тзы, тзды клдерді негізгі раушысы (Арал, Балаш).

Химиялы асиеттері

Натрий химиялы белсенді элемент, себебі валенттілік электроны ядросымен лсіз байланысан, олай болса, валенттілік электронын оай беріп, тотысыздандырышты асиет крсетеді. Сонда мына деріс жреді:

Na0 - е —> Na+

1. Бейметалдармен рекеттескенде екі трлі ышкылды тзы тзіледі.

2. ышкылды жне екідайлы оксидтермен тз жне су тзе рекеттеседі.

3. ышылдармен де осы тектес заттар береді;

4. Тздармен реакцияласуы:

o a) орта тздармен: 3NaOH + еС13 = NaCl + е(ОН)3У

o ) ышыл тздармен: NaOH + NaHS04 = Na2S04 + Н20

o в) негіздік тздармен: 2NaOH + А1(ОН)С12 = А1(ОН)3 У+ 2NaCl

Натрийді осылыстарыны олданылуы

Натрий ылым мен техниканы р алуан саласында олданылады: ядролы реакторларда жылу тасымалдаушы ретінде, органикалы реакцияларда ршіткі, медицинада радиоактивті изотоп кйінде олданылады.

Натрий гидроксиді - ааз, сабын, дрі-дрмек, жасанды талшы ндірістерінде, мнай німдерін тазартуда олданылады

Калий осылыстары – калий элементін тзетін траты химиялы осылыстар. Металл кйіндегі калий мен натрий зара ери араласып, сйы кйдегі балыма тзеді, ол атом реакторында жылу тасымалдаушы, титан ндірісінде тотысыздандырыш ретінде олданылады. Калий осылыстарыны арасында тздары маызды, брі дерлік тыайтыш ретінде пайдаланылады. Калий селитрасы KNO3 – те тиімді тыайтыш, жасы тотытандырыш, о-дрі, опарыш заттар зірлеуде пайдаланылады. Бромды калий фотосурет деуде негативті сатау шін, йодты калий (KI) медицинада химиялы реактив ретінде, фторлы калий (К) металлургиялы флюс рамында жне органикалы осылыса фторды енгізу масатында, кмір ышылды калий (K2CO3) (поташ) шыны мен сабын ндіруде, калий фосфаттары (K4P2O7; K5P3O10) жуыш зат рамдасы ретінде, калий хлораты (KCІO3) (бертоле тзы) сіріке мен пиротехника ндірісінде, кремний фторлы калий (K2SіF6) минералдардан сирек жер металын алу кезіндегі оспа ретінде, цианды калий (KCN) алтын ндіруде, калий сілтісі (KOH) таза калийді, оны тздарын алуда, аккумулятор жасауда олданылады

 

 

Взаимодействие с простыми веществами

Калий при комнатной температуре реагирует с кислородом воздуха, галогенами; практически не реагирует с азотом (в отличие от лития и натрия). При умеренном нагревании реагирует с водородом с образованием гидрида (200—350 °C):

,

с халькогенами (100—200 °C, E = S, Se, Te):

.

При сгорании калия на воздухе образуется надпероксид калия KO2 (с примесью K2O2):

В реакции с фосфором в инертной атмосфере образуется фосфид зелёного цвета (200 °C):

Взаимодействие со сложными веществами

Калий при комнатной температуре активно реагирует с водой, кислотами, растворяется в жидком аммиаке (50 °C) с образованием тёмно-синего раствора.

Калий глубоко восстанавливает разбавленные серную и азотную кислоты:

При сплавлении металлического калия со щелочами он восстанавливает водород гидроксогруппы:

При умеренном нагревании реагирует с газообразным аммиаком с образованием амида (65—105 °C):

Металлический калий реагирует со спиртами с образованием алкоголятов:

Алкоголяты щелочных металлов (в данном случае, этаноат калия) являются очень сильными основаниями и широко используются в органическом синтезе.

Соединения с кислородом

При взаимодействии калия с кислородом воздуха образуется не оксид, а пероксид и супероксид:

Оксид калия может быть получен при нагревании металла до температуры не выше 180 °C в среде, содержащей очень мало кислорода, или при нагревании смеси супероксида калия с металлическим калием:

Оксиды калия обладают ярко выраженными основными свойствами, бурно реагируют с водой, кислотами и кислотными оксидами. Практического значения они не имеют. Пероксиды представляют собой желтовато-белые порошки, которые, хорошо растворяясь в воде, образуют щёлочи и пероксид водорода: