ылыми-техникалы жетістіктерді экономикалы теориясы. 1 страница

втомобиль клігі: артышылытары мен кемшіліктерi. АВТОМОБИЛЬ КЛІГІ. артышылытары: Маневрлік – клікті талап етілетін жерге шоырландыру ммкіндігі; Жеткізуді жылдамдылыы мен алыптылыы; азіргі заманы жеткізу трлерін йымдастыру ммкіндігі (есіктен есікке); Жктерді аса саталымдылыы; Шаын ашытытара тасымалдау кезінде лкен немділікті болуы; Автоклікті олдану жеткізілімдерді икемділігін тудырады. кемшіліктері: Жол жйелеріне туелділігі; Аз жк ктергіштік; Салыстырмалы жоары тарифтер.

Айналым аражаттарын алыптастыру кздеріАйналым аражатын тиімді пайдалану кпшілігінде оларды ажеттілігін дрыс анытау болып табылады. Айналым аражаттарыны тмендетілген млшері ксіпорынны трасыз аржы жадайына, ндіріс процесіні арынына келіп соады. Осыны салдарынан ндіріс клемі мен пайдасы тмендейді. Осы кезекте айналым аражатыны жоары млшері ксіпорынны ндірісті лайту шін крделі аржы шыынын жмсау ммкіндігі тмендейді. Ксіпорында айналым аражатыны ажеттілігін анытау ксіпорынны ндіріс жоспары жне ндіріс шыындарыны сметасымен йлестіру керек. Мнда ажетті млшерде німні натылы трлерін жне оларды белгілі мерзімде шыаруды негіздеу ажет. Ксіпорынны жеке айналым аражатыны ажеттілігін есептеген кезде мыналарды еске алан жн. Жеке айналым аражаттары ндірістік бадарламаны орындауда тек негізгі ндірістік ажеттілікті теу ана емес, сонымен атар ксіпорынны негізгі ызметіне жатпайтын осалы жне кмекші ндірістер, трын й, т.б. шаруашылы жне дербес баланста трмайтындар да телуі ажет. уелі ксіпорын рыланда айналым аражаттары жарылы орды бір блігі ретінде алыптасады. Олар тауарлы німдерді ндіруге байланысты ндірістік босалы орларды сатып алу шін жмсалады. Дайын нім оймаа тседі, содан со тты нушылара жіберіледі. Оны тлеуге дейінгі мезетінде ндіруші аша аражаты мтажданады. Айналым аражаты ретінде ксіпорын орныты пассивтерді пайдаланады.

Олар жеке кздеріне теестіріледі, себебі, ксіпорынны айналымында тпкілікті болып оны іс рекетін аржыландыру шін олданады, біра оан жатпайды. Айналыс аражатын алыптастыруды баса да кздеріне пайда есебінен рылан арнаулы орды уаытша пайдаланбаан алдыын жатызуа болады. Айналым аражаты немі озалыста болады. Бір ндірістік кезе аралыында олар ш сатыдан тратын ауыспалы айналым жасайды. Бірінші сатыда ксіпорын аша аражаттарын ебек заттарын сатып алу шін шарттарды тлеуге жмсайды. Бл сатыдан айналым орлары айналыс аясынан ндіріс саласына теді.

Айналым аражатыны рамы мен рылымы Айналым аражатыны рылымы деп барлы жиынтыындаы оларды блек элементтеріні араатынасын айтады. Ксіпорындарындаы айналым аражаттарыны рылымына талдау жасау жне оны жетік білу маызды мселелеріні бірі болып саналады. Айналым аражатыны рамы мен рылымы. Мндаы тауар жнелту жне жолдау мен дебиторлы берешек нормаланбайтын айналым аражатына жатады.

Айналым аражаты немі озалыста болады. Бір ндірістік кезе аралыында олар ш сатыдан тратын ауыспалы айналым жасайды. Бірінші сатыда ксіпорын аша аражаттарын ебек заттарын сатып алу шін шарттарды тлеуге жмсайды. Бл сатыдан айналым орлары айналыс аясынан ндіріс саласына теді. Екінші сатыда алынан айналым орлары ндіріс процесіне тікелей тіп, уелде ндіріс босалы орларына жне жартылай фабрикаттара, содан со аяталан ндіріс процесі дайын німге айналады. шінші сатыда дайын нім сатылады, нтижесінде айналым орлары ндіріс саласынан айналыс аясына, айтадан ашалай нысанына келеді. Бл аржылар жаадан ебек заттарын алуа жмсалып, жаа ауыспалы айналыма шыады. Ауыспалы айналым аражаты мына тсілмен шыады: А – – – Д - А_1.,мнда: А – шаруашылы субъектілерін аванстауа аша аражаты; – ндіріс заттарын; – ндіріс; Д - дайын нім; А₁ – німді сатудан тскен жне зіне осылан пайданы аша аражаттары. Шаруашылыты жргізуде нарыты жйе жадайында ксіпорын экономикасын дамытуда оны айналым аражатымен отайлы амтамасыз етуді ттенше маызы бар. Айналым аражаттарыны айналымдылыын сипаттайтын бірнеше крсеткіштер болады. Оларды ішіндегі е арапайымы айналым аражаттарыны айналымдылыыны коэффициенті. Ол мына формуламен аныталады: _а мнда: - белгілі бір кезеде ткізілген німні ны; О – сол кездегі айналым аражатыны орташа алдыы. Егер ткізуден алынан тсім бір жыла есептелгенде, онда айналым аражатыны орташа алдыы да сол жыла алынады. Сонымен, айналым аражаттары – бл ндіріске айналым орлар мен айналыс орларды растыру шін арналан ксіпорынны аша аражаттары.

уе клігі: артышылытары мен кемшіліктері. УЕ КЛІГІ. артышылытары: Жоары жылдамдыта жеткізу; Жолдарды ысарту; Жкті жолда жоары дегейде саталынуы; Е жоары дегейде ызмет крсету; арапайым трдегі орау; Е тменгі сатандыру шыындары (аз уаытта тасымалдауа байланысты). кемшіліктері: Жоары жк тарифтері; Ауа-райы жадайларына туелділік; лшем мен салмаына шектеу ою; Жерсті ызметтеріне туелділік; уежайларды ксіпорындардан ашы орналасуы.

Бааны рылуыны нары лгісіндегі ерекшілігіКсіпорынны баа саясаты нарыты бааны бет алысы кптеген жадайда нары рылымыны бсекеге жарамдылыына байланысты. детте, нары трт трпата блінеді (еркін бсеке, монополисттік бсеке, олигополисттік бсеке жне таза бсеке), оларды райсысы салалы жне ксіпорындар шыаран німдерді бааларын алыптастыруды ерекше жадайларын сипаттайды.Еркін бсекедегі нары бааларыЕркін бсекедегі нары былай сипатталады:1.фирмаларды кптеп болуы, рі рдір фирманы німге нарыты сыныс клеміндегі дегейі соншалыты аз, не бааны артуы немесе кемуі оны кез келген имылы бааны нарыты тепе-тедігін амтып крсете алмайды; 2.ндірілген бсекелі тауарларды бір тектілігі жне зара алмасушылыы; 3.бааны шектілігіні болмауы. Еркін бсеке болан жадайында бірден бір ксіпорын баа рылымына ыпал ете алмайды, тауарларды баасы тек ана сраныс пен сыныс жиынтыыны ыпал жасауынан алыптасады. Жеке ксіпорындарда баа саясаты, яни бааны реттеу абілеттілігі болмайды. Ол тек ана нарыты бааа бейімделеді. Монополисттік бсеке жадайындаы баа рылымы Монополисттік бсеке нарыы нарыты бааа біріай емес ммілеме, сонымен атар ке трдегі ауымды баа жасайтын кптеген сатып алушылар мен сатушылардан трады. Баа ммілемесіні бар болуы сатушыларды сатып алушылара тауарларды трлі нсаларын сынуы абілетіні болуын тсіндіреді. Наты бйымдар бір-бірінен сапасы, ерекелігі жне сырты рсімдеуімен кзге крінеді. Бсекелерді кп болуы оларды райсысы бааны баылауа шек ояды.ндірілген тауарларды елеулісаралау ксіпорынны баа саясаты арасындаы зара тыыз туелділігіні жотыын тсіндіреді жне бааны жеке дегейі жніндегі келісімге шек ойылады. Олигополия жадайындаы баа рылымыОлигополия трлі нарыты жадайларды осады, аз санды сатушылар, жалпыа бірдей ндірушілерді зара туелділігі сол сияты кейбір ксіпорындарды бааларыны згеруіне немесе ндіріс клеміне бсекелестерді жауапты рекет жасауларын алдын ала болжау болып табылады. детінше, олигополиялы баа рылымыны бірнеше жалпы шегі блінеді: 1.олигополиялы баалар толымды бсеке жадайындаы баалара монополиялы бсеке немесе тіпті кейбір жадайда таза монополияа араанда аз згереді: 2.олигополиялы жадайда баа «атал» немесе икемділік тенденциясында болады; 3.егер де баа бір ндірушіде згеруі ытимал болан жадайда, сонымен атар одан баса ндірушілер де бааларн згертеді; 4.Олигополия бааларды ынталандырудаы жне бааны бекіту немесе згерту кезіндегі рекетін птайды. Таза монополия жадайындаы бааларНарытаы таза монополия кезінде бір-а сатушы болады. Монополист болып мемлекеттік мекемелер, меншікті реттелмейтін монополиясы. Келтірілген жадайларды райсысында баа рылымы трліше рылады. Егер де тауар сатып алушылар шінмаызды болып, оны толы нына сатып алуа ммкіншілігі болмаан жадайда, мемлекеттік монополиядаы баа зіндік на араанда тмен белгіленуі ммкін. Баа шыынды теуге немесе орта табыс алу есебінен бекітілуі ммкін. Реттелген монполия жадайында мемлекет ксіпорына баалау жне тарифтерді белгілеуге рсат етеді. «Пайданы діл нормасын» алуды амтамасыз етеді. Бл ндірісті олдауа, ал ажет болан жадайда оны кеейтугеммкіндік жасайды. Реттелмеген монополия бааа елеулі баылауды жзеге асырады жне нарыты бааны сынуы ммкін. Алайда ксксіпорын-монополист еш уаытта е жоары баа белгілей алмайды.Сонымен, орыта айтанда, наты экономикалы жадайда крсетілген баа лгілеріні айсысы таза трінде анытау едуір иын. Ксіпорынны зіні бір тауарымен нарыа таза монополиямен шыуы ммкін, ал басасымен – бсекелестік нарыта. иындау болатын жай – ол олигополиямен, йткені, жер ойнауында алай монополия, солай еркін бсекені шыуы ммкін.Бааны бсекелестік рылымын талдау зінен-зі бааны белгілеуде дайын рецептер бере алмайды; ол е алдымен сраныс пен сынысты араатынастарына байланыстылыы баа рылымыны задылытарын анытауда ажет. Баа экономикалы санаты ретінде бірнеше маызды бернелерді (функцияларды) атарады: Бааны есептік бернесі – небір німді ндіру мен сатуа кететін оамны ажетті ебек шыындарын амтып крсетеді. Баа ебек шыындарын анша, шикізат, материалдар, тауарларды дайындаудаыбйым жиынтыын анытайды. Е аырында, баа тек ндіріс шыындарыны жиынты млшерін жне тауар айналымын амтып ана оймайды, сонымен атар пайда млшерін де амтиды.

ылыми-ндірістік жмыстарды йымдастыру. Жаа німді деу, нерксіптік ндірісті дістері мен жаа ралдарын деу- ылыми зерттеулер нтижесіне негізделеді. ылыми зерттеулер іргелі жне олданбалы деп блінеді.Іргелі зерттеулер- бл негізгі алаушы ылым облысы болып табылады жне жаа німдерді, технологиялы процестерді деу шін жаа ммкіндіктерді ашуа жол беретін німді деу барысында орындалады. Техникалы тапсырма- орындалан ылыми-зерттеу жмысыны, отанды жне шетелдік німдерді е жасы лгілерін талдауды ылыми болжамдарыны деректері негізінде деледі. Тапсырмада: делетін нім таайындалуы, техникалы-экономикалы сипаттамасы, сапа крсеткіштері, ндірістік жне пайдалану талаптары, кп жадайда максимальді ммкін баасы беріледі. Ол тапсырыс берушімен деледі. Техникалы сыныс- техникалы тапсырманы талдау негізінде, патенттік материалдарды зерттеу, отанды жне шетелдік німдерді жаа лгілерін зертеу негізінде німді жобалайтын мекемемен деледі. Жетілген техника дегейін, оны даму болжамдарын, халы шаруашылыыны ажеттіліктерін, лемдік нары былыстарын жне баса факторларды серін зеттеу нтижелері бойынша жаа деулерді техникалы-экономикалы негізделуі жасалады жне оны жоары техникалы дегейі мен патенттік абілеттілігін амтамасыз ету жолдарыны техникалы-экономикалы негіздемесі беріледі. Эскиздік жоба масаты- техникалы тапсырмаларда арастырылан техникалы жне экономикалы талаптарды анааттандыру ммкіндіктерін негіздеу болып есептеледі. Оны рамына: бйымны жмыс істеу принципі жнінде, оны габариті, массасы, дайындалуыны ебек сыйымдылыы, зіндік ны жне экономикалы тиімділік жніндегі техникалы жаттар кіреді. Оны негізінде техникалы ммкіндік пен сынылан принцип бойынша бйымды рі арай деуді экономикалы тиімділігі аныталады. Эскиздік жобаны арастыран со техникалы жобаны деу кезеі басталады. Табиат пен оамны задылытарын зерттейді. Фундаментальдік зерттеулер негізінде олданбалы зерттеулер орындалады. Іргелі зерттеулерді ылыми институттар мен мекемелер жзеге асырады. Оларды жмыстарыны нтижелері- жаа принциптер, задар, былыстарды ашу. олданбалы зертеулер масаты іргелі зерттеулер нтижелерін тжірибеде пайдаланылуы мен жзеге асыру бойынша наты дістерді деу болып табылады. олданбалы зерттеуді салалы ылыми-зерттеу институттары, ксіпорындарда орындайды. олданбалы зерттеулер негізінде наты деулер жргізіледі. нертабыс деп халы шаруашылыыны кез келген саласындаы мдениет, денсаулы сатау, ораныс таы баса жоары тиімділік беретін тапсырма шешіміндегі жаалыты айтады. Бл тек санды емес, сондай-а сапалы крсеткіштермен беріледі.Тиімді сыныстар деп ресурстарды анарлым тиімді пайдалануа ммкіндік беретін олданылатын техника, шыарылатын нім, ндіріс технологиясы, баылау дістері, баылау мен зерттеулер, техника ауіпсіздігі мен ебекті орау, басару, жоспарлау мен есептеуді жетілдіру бойынша сыныстарды айтады. Лицензия деп нім ндіру ын немесе технологиялы процестерді пайдалану ын патенттелген нертабыстарды негізінде белгілі бір тлемге берілетін жат.

ылыми-техникалы жетістіктерді экономикалы теориясы.

Елбасы Нрслтан Назарбаевты «леуметтік-экономикалы жаырту - азастан дамуыны басты баыты» атты жолдауындаы негізгі баыттар Президент азастан он баыт бойынша кешенді міндеттерді жзеге асыруы ажет деп атап тті.Бірінші. азастандытарды жмыспен амту. Бл оытуды тиімді жйесін ру жне жмыса орналастыруа кмектесу, ауылда ксіпкерлікті дамытуа кмек крсету, ебек ресурстарыны жинаылыын арттыру, азастанны экономикалы белсенді орталытарында жмыса орналастыру басымдытары. Екінші. олжетімді баспана. азастанда жыл сайын 6 миллион шаршы метр трын й пайдалануа берілуде. Е алдымен, жарты миллионнан астам жас отбасыны жеке баспанамен амтамасыз ету туралы мселені шешу маызды. Бл шін жала берілетін трын й алаын 1 миллион шаршы метрге жеткізу ажет. шінші. ірлерді даму. уатты азастан дегеніміз – бл е уелі ірлерді уаттылыы. Елді болашаы экономикадаы келешегі зор салаларды дамуымен байланысты. Бл шін алдымен жаа зауыттар кп салынып, жаа жмыс орындары ашылып, леуметтік инфрарылым арынды дамуы ажет.Тртінші. Халыа мемлекеттік ызмет крсету сапасын арттыру. Электронды кіметті дамытып, кімшілік кедергілерді ысартып, халыты компьютерлік сауатын арттыру ажет. Бесінші. Кадрлар леуетін жасарту. XXI асырда азастанды лайыты алып шыатын жаа басарушы тадаулы топты негізін райтын білікті басарушыларды саяси класын зірлеу - маызды міндет. кіметке, Президент кімшілігіне президенттік кадрлар корпусына кандидатуралар жнінде сыныстар зірлеу тапсырылды. Алтыншы.Сот жне ы орау жйесін жаырту. Сот корпусын алыптастыру тртібін тбегейлі арастыру ажет. Аымдаы жылы жаа ылмысты-процессуальды кодексті, жекеменшік детектив ызметі туралы за жобасын зірлеуді аятау ажет. ы орау жне арнайы органдарды сапалы кадрлы жаарту – маызды мселе. Жетінші. азастанда адам капиталыны сапалы суі. Бл, е алдымен, білім жне денсаулы сатау. Оыту дерісіне заманауи дістеме мен технологияны енгізу, педагогикалы рамны сапасын арттыру, біліктілікті растайтын туелсіз жйені ру, жастар шін білімге олжетімділік аясын кеейту ажет. Білім тек білім беріп ана оймай, сондай-а алан білімін леуметтік бейімделу дерісінде пайдалануа икемделуі керек. Адам леуеті дегейін арттыруды зге маызды баыты олжетімді жне сапалы медициналы ызмет крсету, саламатты мір салтын ала жылжыту болып табылады. Сегізінші. Зейнетаы жйесін жетілдіру. кімет лтты Банкпен бірлесіп зейнетаы жйесін жетілдіру жнінде сыныстар зірлеуі ажет. Тоызыншы. Индустриялы-инновациялы жобалар. Индустриялы-инновациялы даму аясындаы жобаларды леуметтік мні абсолютті. Бл бадарлама экономиканы жаыртуды басты бадары болып ала береді.Оныншы. Ауыл шаруашылыын дамыту. Делдалдарсыз блшек сауданы мемлекеттік олдауды тетіктері енгізілетін болады, бірыай асты холдингі рылды, аграрлы ндірісте жеке инвестицияны туекелін тмендету шін мемлекеттік кепілдендіру жйесі мен сатандыру займдары рылды.

Ебек. Ебек ресурстары. Жалаыны нысандары. Ебек аы - бл жалдамалы жмысшыны табыс алу элементі, зіне атысты ебек ресурсын экономикалы жзеге асыру нысаныны ыы. Сонымен бірге жмыс берушіге, яни ебек ресурсын ндіріс факторларыны біріні сапасын жасарту шін, сатып алушыа жалдамалы жмысшылара ебек аыны тлеу ндіріс шыындарыны элементтеріні бірі болады.Нарыты экономика жадайында ебек аы клеміне нарыты жне нарыты емес біратар факторлар сер етеді. Нарыа ткеннен кейін ебек аыа атысты жаа атынастар пайда болады. Яни, нары ресурсы болатын ебек нарыы пайда болады. Оны субъектілері ретінде мыналар болады: жмыс беруші (жеке ксіпкер, біріккен ксіпкерлер). Олар белгілі ебек ресурсы санына сраныс білдіреді. Сонымен бірге жалдамалы жмысшылар – ебек ресурсыны меншіктері. Олар ебек нарыындаы ебек ресурсыны сапалы санын сынады. Ал объекті, ол белгілі бір уаыт аралыында сапалы ебек ресурсы санын олдану ыы болады.Жалаыны негізгі элементі – жалаы млшерлемесі. Бірата ол ебек нтижесіне сер ететін жмысшыларды ммкіншіліктерін, физикалы кнін, реакциясын ескермейді. Сондытан жалаы рылымында таы бір элементті бліп айтуа болады, ол тпелі блігі. Ол ебек ызметіні жеке нтижесіні згешелігін крсетеді: (сыйаы, осымша тлем жне т. б.) Сонымен бірге табысты баса трлері де бар. Ол жмысшыны наты ксіпорында алатын ммкіншілігі (материалды кмек, баалы сыйлы, зейнетаы сатандыруы).Адамны з ебегі шін алатын аша саны негізінде жмыс кшіні ны клеміне байланысты. р топ шін бл нны жоары жне тменгі дегейі болады.Тменгі дегейге мір сруге ажетті аражат сомасы жатады.Жоары жмысшы кші шегі ол кейбір елдерде дет-рыпты болатын леуметтік-мдени ажеттіліктерді тейтін осымша шыындар. Жалаы номиналды жне наты трінде ажыратылады. Номиналды жалаы ашаа шыарып берілетін жалаы, яни ебектерді з ебегі шін алатын ашасыны жалпы сомасы.

Жалаыны функциялары1.айта ндіру функциясы-бл жмысшыларды жне де оларды отбасыларыны мшелерін, жмыс кшін, рпата айта ндіру шін керекті мірлік ндылытармен амтамасыз етуге байланысты. Мнда ттынуды ктеруді экономикалы заы іске асырылды. Бл функция жалаыны мемлекеттік реттеу айырмашылытарымен, жмыс кшін айта ндіруді амтамасыз ететін замен бекітілген оны минималды клеміне байланысты. 2.Ынталандырушы функциясы- жмысшыны ебек лесіне байланысты жалаы белгілеуге, ксіпорынны ндірістік шаруашылы ызметіні нтижесіне байланысты. 3.лшеу-блу функциясы. Бл функция ндіріс ралдарыны иелері мен жмыстар арасындаы ттыну орын блу кезіндегі ебекті крсетеді. Жалаы арылы оны ебек лесіне сйкес ндіріс процесіні рбір атысушысына ттыну орындаы жеке блігін анытауа болады. 4.Ресурстік-шыарушы функциясы- азіргі уаытта айтарлытай суде. Оны мні ебек ресурстарын айматар, салалар, ксіпорындар бойынша таратуды тиімді йлестіру болып табылады. Ебек ресурстарын шыару саласындаы мемлекеттік реттеу минимума жаын жадайында, ал ебек ресурстарыны ызмет етуі тек жалданушы жмысшыны еркіндегі жадайында ана ммкін болса, мір дегейін жоарлатуа мтылу оны мтаждыын анааттандыратын жмысты табу масатымен тсіндіріледі. 5.Тлем абілеті бар халы сранысын алыптастыру функциясы- тлем абілеті бар сранысты сйкестендіру, мнымен сатып алушыларды аша ралдарымен амтамасыз етілген ттыну крінісіні формасы тсіндіріледі. Тлем абілеті бар сраныс екі негізгі факторларды рекетімен алыптасатынына байланысты ттыну мен оамны табысы, онда жалаы кмегімен рынок жадайында тауарлы сыным мен сранымны арасындаы керекті пропорция белгіленеді.