ант бойынша тжірибені ай трі тжірибеге дейінгі білімді крсетті?
A) Трансцендентальды
B) Апостериорлы
С) Аналитикалы
Д) Синтетикалы
Е) Априорлы
ант бойынша тжірибені ай трі тжірибеге кейінгі білімді крсетті?
A) Трансцендентальды
B) Апостериорлы
С) Аналитикалы
Д) Синтетикалы
Е) Априорлы
10. Ф.Шеллинг бойынша объективті идеяны, лемдік рухты наты бейнесі дегеніміз:
A) Сана
B) Жан
С) Табиат
Д) Адам
Е) Дние
ріс№ 8.
XIX . - XX . жне XXI .басы. мдениетіндегі батыс Еуропалы философия
Дрісті ысаша мазмны:
Классикалы неміс философиясы лемдік философияны дамуына зор ыпал етті. Ол онтологиялы жне гносеологиялы мселелерді, яни болмыс мн танымжне зге де философиялы мселелерді иедалистік трыда зерттеп дамытты.
Алайда, XIX асырды екінші жартысынан бастап классикалы философия дстрі ртрлі сына шырап, екі жарым мы жылды тарихы бар филосоиялы мн мен таным мселесіні орнына мір жеке адам былыс психологиялы жне таы баса мселелерді арастыру белес алды. Осы дуірде классикалы филосоиясын сіресе Гегелдік философияны сынауды екі баыты кзге тсті:
Сол жатан сынау материалистік философия кілдері
О жатан сынау идеалистік бейклассикалы философия кілдері
Сонымен бірге Канта айта оралу, Гегелге айиа оралу деген ранмен неокантшылды, неогегелдік философиялы мектептер пайда болды.
Неокантшылды мектеп Марбург мектебі
Бадендік мектеп (Фрейбург) мектеп
Неогеглшілдік мектеп
Иррационализм – табиатта оршаан дниеде логикалы исынды байланысты жоа шыарды, Гегелді диалектикасымен даму идеясын бірттасты пен задылы жйесін мойындамады.
мір философиясы. Ницше.
мір философиясы XIX асырды аяында Германия мен Францияда пайда болды.
«мір философиясы» терминіні мні:
мірді маынасы мен ндылыы жніндегі кзарастар мен аидалар жиынтыы
Тіршілік – нер кріністеріні формалары, мірді бастан кешіруді дісі
Практикалы, яни леуметтік – этикалы мселелер
мірді тек интуиция арылы тануа болады.
«мір» ымын тсінудегі «мір философиясыны» негізгі нсалары:
мірді биологиялы натуралистік ыну, мірді тірі организм болмысы трысында арастыру. Аыл, парасатты терістеу, иррационализм (Ницше, Клагес)
Космологиялы метафизикалы нсасы. мірді арышты кш деп, мір йытысыны мні зін здіксіз жаартатын жне формаларды жасайтын мірлік арын деп ыну. (Бергсон)
Мдени тарихи нсасы. мірді з бітімінен, ойнауынан тануды арнайы дістерін арастыру (Дильтей, Зиммель, Шпенглер)
Прагматизм, - гректі «прагма» - «іс-рекет» деген сзін білдіреді. Бл философия XIX . 70-жылдары АШ-та пайда болды.
Прагматизм- абстрактті аиатты, ымдарды танымды рлін терістеді, ымны орнына белгілерді арастыруды сынды. ым тек субъектке ана атысты болып, оны маынасы наты практикалы салдарды (пайдалы, тиімділік) нтижесі болып табылды.
Прагматизмні негізін алашы прагматизм кілдері, американ философтары – Ч.Пирс пен У.Джемс салды.
Феноменология(грек., былыс туралы ілім) – таза сананы талдау жне адам тіршілігіні имманенттік, априорлы рылымын зерттеу дісі. Феноменология феноменді мнні былысы трысында емес, керісінше зін-зі айындайтын санадаы тікелей аныталанды трінде арастырды. Жалпы аланда феноменология деп «мндіктерді аарушылы» жне зіні объекттерін зі растырып зерттейтін сана туралы ілімді айтады.
2. Феноменологияны е басты, крнекті кілі – Эдмунд Гуссерль(1859 – 1938). Оны негізгі шыармалары: «Логикалы зерттеулер», «Таза феноменология жне феноменологиялы философия идеяларына», «Тжірибе жне пікір», «Формалды жне трансценденталды логика», «Париждік баяндамалар», «Картезианды ойлар», «Еуропа ылымны дадарысы» жне т.б.
Герменевтика(грек., герменойтикос – тсіндіруші, ындырушы деген сзін білдіреді, ежелгі грек дайы Герместі атынан шыан) – ыну, тсіну философиясы, тспалдап сйлеу тсілін зерттейді, мтіндерді тсіндіру нерін, практикасы мен теориясын арастыратын философиялы баыт.
Герменевтиканы басты идеясы: тіршілік ету дегеніміз ына білу, ыналыну. Зерттеу пні – мтін. Герменевтиканы тпкілікті ымдары:
§ «герменевтикалы шбрыш» - мтін авторы, мтінні зі мен оушы арасындаы зара атынас;
§ «герменевтикалы шебер» - ыну процесіні циклдік сипат алуы, бтін мен блік диалектикасына негізделген мтінді тсіну принципі, яни бтінді ыну жеке бліктерді ынудан басталады, ал бліктерді ыну шін алдын ала бтінді ыну ажет. Осы трыдан арастыранда мтінді тсіну дегеніміз шебер трінде, яни бтіннен блікке, бліктен бтінге ту озалысы болып шыады.
Герменевтика герменевтикалы жадай,яни мтінді дрыс тсіндіру мен ыну ажеттілігі туындаан кезбен атарлас пайда болды.
Алашы герменевттер – ортаасырлы теолог-схоласттар (Фома Аквинский жне т.б.) болды. Олар Інжіл мтініндегі асеитті аяндарды, идеяларды маынасын «ашумен» айналысты.
азіргі заманы философ-герменевттерге – Ф.Шлейермахерді, М.Хайдеггерді, Г.Гадамерді, . Есімді жне П.Рикерді жатызуа болады.
Теологиялы философия – батыста ке тараан философиялы баыт. Теологиялы философияны айналысатын негізгі мселелері:
§ барлы мнділікті жасаушы дай болмысы;
§ жасампаздыты шыы – адам болмысы, адам мірі.
азіргі заманы теологиялы философияны ерекшелігі:
§ адама жаындай тсті;
§ кптеген догмалардан арылды;
§ леуметтік гармония, дептілік, мораль, бейбіт мір сру мселелеріне кіл бле бастады.
азіргі заман теологиялы философиясыны е беделді аымы – неотомизм.Оны крнекті кілдері – Э.Жильсон (1884 – 1978), Ж.Маритен (1882 – 1973), Ю.Бохельский (1902 ж.т.), Е.Корет (1919 ж.т.), К.Ранер (1904 – 1984), Ф.ван Стенберген (1904 ж.т.). К.Войтыла (1920 – 2005).
Неотомизм негізі – Фома Аквинскийді ілімі, ал зекті принципі – сенім мен парасат гармониясы, йлесімі.
Позитивизм(лат., «о», «жаымды» деген сзінен шыан) – XIX . 30 – 40 жылдары пайда болан философиялы баыт. Позитивизм– ылымды философияа арсы оятын, философиялы мселелерді терістейтін, тек арнайы, «о» ылымдарды білімін мойындайтын философиялы аым.
зіні дамуында позитивизм трт негізгі кезенентті.
§ Классикалы позитивизм (О.Конт, Г.Спенсер-бірінші позитивизм);
§ Махизм (екінші позитивизм);
§ Неопозитивизм (шінші позитивизм);
§ Постпозитивизм.
Позитивизм негізін Сен-Симонны шкірті, француз философы Огюст Конт(1798 – 1857) салды. Ол ылыма «социология» деген терминді енгізді.
О.Контты негізгі шыармалары; «Позитивтік философия курсы», «Позитивтік философияа жалпы шолу».
Позитивизмні алыптасуы мен дамуына Джон Стюарт Милльді (1806 – 1873) «Логика жйесі» кітабі жне Герберт Спенсерді(1820 – 1903) «леуметтік статика», «Негізгі бастамалар», «Ой, дептілік, дене трбиесі» деген кітаптары лкен лес осты.
Постпозитивизм– неопозитивизм, логикалы позитивизмді жаластыруа, алмастыруа келген философиялы баыт (XX . екінші жартысы – XX . аяы).
Постпозитивизмні басты масаты – ылыми білімні (тіл, ым) рылымын зерттеу емес, ылыми білімні суі мен дамуын зерттеу.
Постпозитивистерді мына мселелер ызытырады:
§ жаа теория алай пайда болады?
§ оны мойындау ай трыда болады?
§ ылыми теорияларды салыстыруды лшемі (критерийі) неде?
§ альтернативалы теория жатастарыны арасында тсінушілік болу ммкін бе?
Постпозитивизмні айналысатын негізгі мселелері:
§ формальды логикаа онша кп кіл аудармау;
§ ылым тарихына кп кіл блу;
§ «дайын» ылыми білімдерді талдаудан, оны дамуын, суін, динамикасын зерттеуге ту;
§ эмпирия мен теорияны, ылым мен философияны ата блуден бас тарту;
§ білімні дамуын млшерлік («алыпты ылым») жне сапалы («ылыми революция») згерістерді бірлігі деп арастыруа мтылу.
§ фальсификация мселесі;
§ ылыми теорияны шындыа жанасу мселесі;
§ рационалды мселесі;
§ ылыми теорияларды лшемдестігі мселесі;
§ тсіністік мселесі;
§ антагонистік теория кілдері арасында жалпылы бір кзарасты іздеу, табу мселесі.
Экзистенциализм (лат.,ex(s)istentia - тіршілік) адамны аии, ішкітлалы болмысы, субъект пен объектті тікелей бірттастыы, субъектті зіні "дние-дегі - болмысын" бастан кешіруі.
Экзистенциалистер Паскальды, Къеркегорды, Унамуноны, Достоевскийді жне Ницшені здеріні ізашарлары ретінде арастырады. Философиялы трыдан экзистенциализмге "мір философиясы", Гуссерль мен Шелерді феноменологиясы кп ыпал жасады.
Экзистенциализм философиясыны йгілі кілдері:
v Ресейде - Шестов, Бердяев;
v Алманияда - Хайдеггер, Ясперс, Бубер;
v Францияда - Сартр, Марсель, Мерло-Понти, Камю, С.де Бовуар;
v Италияда - Аббаньяно, Э.Пачи, Э.Кастелли;
v Испанияда - Ортега-и-Гассет.
Структурализм – XX . леуметтік - гуманитарлы танымны бір аымы, ол структураны (рылымды), яни ртрлі згерістерде зіні тратылыын сатайтын элементтер арасындаы атынастар жиынтыыны бірттастыын зерттейтін, яни рылымды анытайтын философиялы баыт.
рылымды ізденіс, табу мдениетті кптеген формаларында жзеге асады: тіл мен дебиетте, леуметтік жадаяттар мен идеялар тарихында, нерде жне т.б.
Ø Постструктурализм (неоструктурализм) – структурализмні «екінші толыны», 1968 жылы мамыр – маусым оиаларынан кейін пайда болан, структурализмді сынау жне дамытуды кздейтін философиялы баыт. Постструктурализм тілдік рылымдар кмегі арылы адам мен оамды объективтік тануда пайда болатын апориялар мен парадокстарды анытау, структурада «бейструктуралыты» айындау, а-тарихилы пен лингвистикалы редукционизмді сынау, маынарылымны жаа моделдерін растыру, «ашы» оуды жаа практикасын жасау, герменевтикалы жне аналитикалы тсіндіру моделдерін сына алуды масат етті.
Таырып бойынша негізгі ымдар: мір философиясы, иррационализм, прагматизм, феноменология, герменевтика, психоанализ, позитивизм, постпозитивизм, экзистенциализм, структуралимз, постструктурализм жне т.б.
Таырып бойынша тест тапсырмалары:
1.Позитивизмні негізін салушы:
А) Бэкон
В) Конт
С) Декарт
D) Кант
E) Маркс
2.Позитивистер бліп арастыран ылыми таным негізі:
А) Аыл – ой
В) Интуиция
С) Тжірибе
D) Сенім
E) Сезім
3. Позитивистер бойынша «позитивті» ылымдар сйенетін былыстар:
А) Интуиция
В) Ойортынды
С) Априорлы білім
D) Дедуктивті діс
E) Эксперимент жне баылау фактілері
4. Герменевтика кілін крсетііз:
А) Х.Гадамар
В) З.Фрейд
С) К.Поппер
D) Р.Лейнг
E) М.Вебер
5. Ф. Ницше философиясыны басты мселесі:
А) Билікке деген ерік
В) лімге деген ерік
С) арапайым ерік
D) Флсафалауа деген ерік
E) нерге деген ерік
6. Ж.П.Сартрды экзистенцианалды философиясыны пні:
А) Бостанды жне жауапкершілік
В) мір
С) асірет
D) Махаббат
E) айыру
7. зіні шыармашылыында адам болмыс « Абсурд» ретінде сипатталады:
А) Дильтей
В) Фрейд
С) Камю
D) Юнг
E) Хайдеггер
8. Иррационализмні кілдері:
А) Шопенгауэр, Кьеркегор, Ницше
В) Лейбниц, Фрейербах, Макс
С) Лейбниц, Гегель
D) Поппер, Белл
E) Вебер, Фромм
9. Адам немі ... бостандыта. Бостандыты зі иынды тудырады, одан біз азап шегеміз деген экзистенциализм философы:
А) А.Камю
В) С.Бовуар
С) Г.Марсень
D) Ж.П.Сартр
E) Ясперс
10. Структурализм кілдері:
А) Ж.П.Сартр, А.Камю, К.Ясперс
В) Б.Рассел, М.Шлик,Л.Витгенштейн
С) Ж.Деррида, Ж.Делез, Ж.Бодриар
D) К.Леви-Строс, М.Фуко, Ж.Лакан
E) Г.Гадамер, Э.Гуссерль, М.Хайдеггер
ріс №9.