Ебек нарыы субъектілері, объектілері, механизмдері
¢ Ебек нарыыны баса нарытардан айырмашылыы, адамдарды ттыну мен мдделерін есепке алу ажеттілігіне байланысты оны леуметтік табиаты болады.
¢ «Ебек нарыы - жмыс кшіне сраныс, оан ажеттілікті болуы, екінші жаынан - жмыс кшін сынуды ттынуды анааттандыратын ммкіндігі бар араласатын арама-арсы келетін сала» (Лившиц).
¢ Ебек нарыы - бл нары экономикасы рылымыны рамдас блігі.
¢ Ебек нарыында бір тарап (сатушы) олайлы жмыс іздеуші ретінде, екінші тарап (сатып алушы) - жмыс берушілер: ксіпкерлер немесе оларды кілдері болады.
¢ Ебек нарыы жмыспен амтамасыз етуді мемлекеттік жне мемлекеттік емес жйелерімен, сондай-а ксіпорындар мен мекемелерді тікелей кадр ызметі арылы немесе тікелей жмысшы мен жмыс берушіні арасында жзеге асады.
¢ Ебек нарыында жмыс кшіні ны бааланады, оны жала алу талаптары, оны ішінде ебекаы клемі, ебек ету жадайы, ксібіні су ммкіндігі, жмыспен амтамасыз ету кепілдігі аныталады.
¢ Ебек нарыы - бл тек ана жмыс кшін сату жне сатып алу емес, ол санды жне сапалы жаынан да, ебек ресурстары мен жмыс орындарыны арасындаы тедестік проблемаларын шешеді. Негізгі проблемалар - салалар мен ксіптік біліктілікті тедестірілмеуінде.
Ø Ебек нарыында 3 трлі міндетті шарт туындайды: ндірушіні жеке еркіндігі жне ебекке з абілеттілігін иемдену ыы;
Ø жмысшыларды ндіріс ралдардан тура немесе сйкес клемде блінуі;
Ø ксіпкерлік ызмет еркіндігімен еркін ыа ие болу.
Ø Ебек нарыыны негізгі компонентері: сраныс,
Ø сыныс,
Ø жмыс кшіні баасы.
¢ Жмыс кші тауар болып табылады жне белгілі бір ны бар.
¢ Жмыс кші баасы ебекаы, леуметтік тлем жне ксіптік оыту шыыны млшерінде есептелінеді.
¢ Ебек сранысы осы немесе баса салаларды ажеттілігі нысанында крсетіледі.
¢ Жмыс кшіні сынысы еркін ыа ие ксіпорынны ажеттіліктерге орай біліктілік пен ксібіне байланысты белгілі бір на ебек сыну.
30)Мемлекетті жмыспен амту саясаты
¢ Жмыспен амтамасыз ету мен жмыса абілетті трындарды жмыссыздыыны дегейіне мемлекеттік ыпал ету, реттеуді жалпы жйесі мен леуметтік саясатыны блінбейтін блігі болып табылады.
¢ азіргі заманы ебек нарыы зіні стихиялы сипатын жоалтып, мемлекеттік араласу объектісі болып табылады. Сонымен бірге баса тауарларды нарыы трізді, іштен (жмыс берушімен жне ксіподатармен) жне сырттан (мемлекетпен) реттелетін болды.
¢ Бл дерісте мемлекетті рлі екі жаты:
¢ Бір жаынан, мемлекет жмыс беруші ретінде, яни зіні мддесін орап, ебек нарыында дербес субъект ретінде крінеді.
¢ Екінші жаынан,мемлекет треші (арбитр) - жмыс беруші мен жалданушы жмыскер арасындаы даулы мэселелерді реттеумен айналысуы тиіс.
¢ Жмыссызды деп халыты жеке жне оамды
ажеттерін анааттандыратын жне кіріс келетін оамды-пайдалы іс-рекеті тсініледі.
¢ Жмыспен амтуды мемлекеттік реттеудеэкономикалы, йымдастыру, кімшілік-ыты дістер олданылады.
31.Белсенді жне белсенді емес модельдер
Барлык ебек ресурстары, оны ішінде:
1. Экономикалы белсенді халы - жмыс кші, халыты тауарлар мен ызметтер ндіру шін жмыс кшін сынуды амтамасыз ететін блігі. Оан халык шаруашылыында жмыс істейтіндер жне жмыссыздар жатады.
2. Экономикалы белсенді емес халы - халыты дл осы уаытта оамдык ндірісте жмыс істемейтін ебекке жарамды блігі.
32. леуметтік инфрарылым сапалы жмыс кшіні здіксіз дайы ндірісін амтамасыз ететін салаларды(денсаулы сатау, жолаушылар клігі, коммуналды-трмысты ызмет крсету, оамды тамактандыру, демалысты йымдастыру, спорт, туризм жне т.б.) біріктіреді.
q леуметтік саясат - бл халыты леуметтік орау ана емес, оан ндіріс саласыны кптеген аспектілері де (жмыс кніні затыын, е тмен ебекаыны, ебекті орауды белгілеужне т.б.) кіреді.
q леуметтік амтамасыз етуге кмекті андай трлері жатады:
Ø халыты жеке кірісі мен кнкріс кзі жо не оларды млшері шектелген, жеткіліксіз жекелеген кбінесе ебекке жарамсыз топтары мен санаттарына крсетілетін материалды олдауды,
Ø ашалай кмекті сан алуан трлері енеді.
¢ Баытсыздыа тап болан, табии жне леуметтік апаттардан, зілзалалардан зардап шеккен адамдара жрдем крсету леуметтік экономиканы ерекше саласын райды.
¢ оршаан ортаны адамдарды тіршілік ету абілеті мен мір сру сапасына сер етуін сипаттайтын экологиялы экономика да леуметтік экономикаа жатызылуа тиіс.
33.азіргі нарыты экономикадаы леуметтік басымдытар
леуметтік ортаны аржылы ресурстарды шектеулік бойынша жадайы жне мемлекет функциясыны згертуі халыты олдау жне леуметтік орау бойынша шараларды кшейту масатында леуметтік саясатты басымдылытарын дліректеу жне кезе бойынша масаттарды наты анытап алу ажет.
Ø за мерзімді кезеде – азастандытарды мір сапасы мен дегейін индустриалды жадайындаы оамды стандарта жаындату
Ø орта мерзімді кезеде – ттыну стандартына жне дадарыса дейінгі мір дегейіне жету
Ø ал азіргі жадайда – леуметтік жарылысты болдырмау, леуметтік ауіпсіздік жадайларды амтамасыз ету.
34)Мемлекеттік экономикалы бадарламалау – елді леуметтік –экономикалы дамуын мемлекеттік реттеуді е жоары нысаны. Мемлекеттік бадарламалау бір уаытта экономика дамуыны аламды масатын амтамасыз ету шін экономикалы ресурстарды кешенді пайдалану дісі болып табылады.
Ø Бадарламалау –жоспарлауды е кп тараан нысаны. Жоспарлау, болжау, бадарламалау – ЭМР –ді ралдары. Мемлекеттік бадарламалау – стратегиялы жоспарлауды маызды ралы.
Ø Бадарлама –директивтікті белгілі бір дрежесіне тн наты жат.
Ø Бадарламада аныталатындар;
Ø реттеу масаты;
Ø масата жетуді амтамасыз ететін, экономикалы саясатты нсалары;
Ø жобаларды, оларды бюджетін, басару жйесін жне бадарламаны жзеге асыруды баылауды ресурсты жабу;
Ø экономикалы саясатты отайлы нсасын тадау критерийі.
35)Фискалды саясатты ызметімемлекеттік азына (фиска) элементтерін амтиды. Ол тікелей мемлекеттік бюджетпен, салытармен, мемлекетті ашалай табыстары мен шыыстарына байланысты.
Ø Нарыты экономика жадайында бл мемлекеттік экономикалы саясатты дігегі болып табылады.
Ø Фискалды саясатаржылы саясатты бюджеттік, салыты, табыстар мен шыыстарсияты ірі трлері мен формаларын біріктіреді.
Ø Толытай аланда фискалды саясатмемлекетті аржылы ресурстарын басаруды йымдастыру, оларды елді леуметтік-экономикалы проблемаларын шешу шін пайдалану бойынша мемлекеттік шаралар жиынтыын райды.
Ø Фискалды саясатмемлекетке ажетті аша аражаттарын жинатау, блу, кзделген шараа жмсау іс-рекеттерін жзеге асырады.