Дезинсекция жне оны сапасын баалау

«Des» – теріс, арсы, «insectum» - жндік маынаны білдіреді. Дезинсекция – инфекциялы ауруларды тарататын жне адама зиянкестік тигізетін буынаятыларды жою. Ке маынада дезинсекция - адам, трын й мен табиат айматарында буынаятыларды жоюа баытталан шаралар.

Буынаятыларды тбегейлі жою ммкін болмаандытан соы жылдары дезинсекцияны масаты - зиянды жндіктерді санын санитарлы-эпидемиологиялы ауіпсіз дегейге дейін жою болып табылады.

Жндіктер орман жне ауылшаруашылыына кері серін тигізеді, таамдар, жиаз бен й рылысыны ааш блшектеріне зиян келтіреді, блдіреді, жпалы ауруларды оздырыштарын тасымалдайды.

Дезинсекция медициналы, ветеринарлы жне ауылшаруашылы шараларына блінеді. Тжірибеде буынаятыларды жою шін трлі дістер мен тсілдер олданылады, оларды тиімділігі жндіктерді биологиялы, экологиялы, фенологиялы ерекшеліктерімен байланысты.

Буынаятыларды рылысын, тіршілігін жне экологиясын энтомология ылымы зерттейді. Медициналы арахноэнтомология – медициналы маызы бар буынаятылар типіні биологиясы, даму кезедері, рылысы, экологиясы туралы ылым.

Медициналы дезинсекция трансмиссивті ифекцияларды, яни буынаятылар арылы таралатын жпалы аурулар эпидемиологиясымен тыыз байланысты. Жпалы ауруларды таратушы жндіктерді зерттеу, олармен кресу шараларын, жою дістерін СЭБ энтомолог мамандары йымдастырады.

Дезинсекция шаралары арнайы (маса, бит, брге, кене) жне арнайы емес механикалы таратушылара баытталады (шыбын, шіркей, таракан, мырса).

Дезинсекция шаралары 2 топа блінеді:

1. Алдын алу дезинсекциясы.

2. Жоятын дезинсекция.

Алдын алу дезинсекцияны масаты: жндіктерді тіршілік етуіне, кбеюіне жол бермеу, трын йлерде таралуын, адама зиян келтіруін алдын алу. Мнда жеке бас гигиенасын сатау мен трын йлерді санитарлы жадайын сатауды маызы те зор. Мысалы, таракандара арсы блмені уатылы жинау, оыстардан, тама алдытарынан немі тазалау, таамдарды жабы трде сатау. Маса мен шіркейлерге арсы агротехникалы жмыстар жргізу, мелиорация жасау, батпаты жерлерді жою, зен мен арытарды тазалау.(суреттерді ара ?)

Жою дезинсекцияда олданатын дістер:

1. Механикалы діс.

2. Физикалы діс.

3. Химиялы діс.

4. Биологиялы діс.

Механикалы дісте тазалау, ау, стау олданады. Мысалы, шыбындарды стау шін шыбын стаыш, шыбын рыш, жабыса ааз пайдаланылады.

Физикалы дісте жоары жне тмен температура олданылады.

Мысалы: брге басан ажетсіз заттарды ртеу немесе бит басан заттарды ысты сумен жуу, айнату. Дезинфекция камераларында ысты ауа мен бу кеінен олданылады.

Химиялы дісте трлі химиялы осындылар олданылады: жоятын, ркітетін (репеленттер), иіс немесе дммен тартатын (атраканттар), стерилизациялайтын жне сіп-нуін тотататын заттар - регуляторлар олданылады.

Жндіктерді жоютын заттарды инсектицидтер деп атайды, кенелерді жоятын заттар – акарицидтер, жндіктерді жмырталарына арсы заттар –овоцидтер, дернсілдеріне арсы заттар - ларвицидтер деп аталады.

Жндіктерге арсы олданатын химиялы заттар жндіктерді толыымен, тиімді жоятын, біра адама жне й жануарларына зиянсыз болуы керек. Барлы олданатын заттар у боландытан оларды пайдалананда саты шараларын арастыру ажет, таамдарды, сімдіктерді, жайылым жерлерді, ашы су оймаларын ластамайтын болуы керек. Инсектицидтерді тиімділігі олданатын препаратты улылыынан, млшерінен, олдану уаытынан, ауаны температурасынан, залалсызданатын жерді санитарлы жадайынан байланысты.

Инсектицидтер жндіктерді денесіне трлі жолдармен тседі - сырты абат, тыныс алу, ас орыту жйесі арылы.

Денеге тсу жолына арай инсектицидтер 3 топа блінеді:

1. Контактты инсектицидтер.

2. Ішек инсектицидтері.

3. Фумиганттар.

Контактты инсектицидтер жндіктерді сырты абаттары арылы денесіне тседі. Контактты инсектицидтер олданатын затты химиялы рылысына арай хлорорганикалы, фосфорорганикалы, карбаматтар, пиретроидтар жне сімдік заттары болып блінеді.

Хлорорганикалы заттара гексахлоран, ГХЦГ, линдан, ДДТ жатады, олар оршаан ортада за уаыт саталады, адамны, малдарды денесінде, сімдіктер мен топырата жиналып, бірнеше жыла дейін кері серін тигізеді.

Гексахлоран - кристалл трдегі а тсті зат, органикалы ерітінділерде жасы ериді, , , изомерлері бар. Иісі ткір жаымсыз, за саталады. Гексахлоран 15 % эмульсия, 6-12 % дуст, 3 % инсектицидтік сабын трінде шыарылады.

Фосфорорганикалы инсектицидтер оршаан ортада за саталмайды, жиналмайды, те тиімді, сондытан тжірибеде кеінен олданылады: хлорофос, ДДВФ, карбофос, трихлорметафос-3, дифос, метилнитрофос, сульфидофос.

сімдіктерден жасалан инсектицидтерді бит, брге, таракандара арсы брыннан олданып келеді. Пиретрум - кп жылды тймеда глдерін кептіріп жасалады, шыбын, маса, кене, бит, бргеге арсы олданылады. Пиретрумды уайт-спиртте немесе керосинде тндырып 0,06 % флицид трінде олданады. Синтетикалы пиретроидтар жндіктерді нерв жйесін сала келіп сотырады, аса улы емес, азіргі кезде неопинапин, неопин, неопинат кеінен олданылады.

Керосин– тны сйыты, оны тсі тазалау сапасына байланысты згереді. Тазаланан керосин суда ерімейтін, ашыл тны сйыты, улы заттарды еріту шін олданады немесе су оймаларындаы масаны жмыртасы мен дернсілдеріне арсы олданылады. Хлорланан керосинді алу шін 1 литр керосинге 50 гр хлор гін осып 6-7 саат тндырады, кейін сзіп алып олданады.

Ішек инсектицидтері жндіктерді ішегіне тскенде ана сер етеді, сондытан жалап-кеміретін жндіктерге арсы (шыбын, таракан) жне су оймаларына шашу, себу шін олданылады. Бор ышылы – а тсті кристалды нта, суда жасы ериді, таракан, биттерге арсы олданылады. Таракандара арсы боракстан наннан улы жем дайындайды: 3 шй асы бор ышылын 1 стакан суа ерітіп нан батырып ояды. Бас биттеріне арсы 5% бор майын олданады. Бура тссіз кристалл, тек ысты суда ериді, таракандара арсы олданылады. Еліктіргіш дайындау шін бураны табада ыздырып 1:1 атынаста нмен немесе шекермен араластырады.

Натрий фториді а тсті нта, таракан мен мырсалара арсы олданылады 50-80 % приманка трінде, жндіктер 5-6 кннен кейін леді. Бутадион – а тсті, щі дмді синтетикалы дрілік препарат. Бутадион 0,05 немесе 0,15 гр таблетка жне нта трінде шыарылады. Бутадионды ішкенде 14 тулік ішінде адамны анында саталады, ан соратын бит, маса, кене, бргелерге улы болады. Бртпе сзегі ошаында биттерге арсы олданылады.

Фумиганттар – газ жне бу трінде болады, жндіктерді тыныс алу жйесі арылы тсіп сер етеді. Фумиганттара гексахлоран, ДДВФ, дихлорэтан, метилхлорид, нафталин, ккірт ангидриді, метилбромид жатады.

Дихлорэтан – хлороформ иісті, тссіз сйыты, таам німдерін, астыты газдау шін жндіктерге арсы олданылады.

Этилен оксиді - шатын сйыты, жарылыс беруі ммкін, камералы дезинсекция, дезинфекция шін олданылады, те тиімді.