Кездейсо жне жйелі ателерді салыстырмалы сипаттамасы

2.2-кесте

ателерді «п-варианттан» тратын тадама шін есептеуді дістері бойынша топтау

атені трі	Математикалы рнек
1. Абсолютті ате	- хаи , мндаы - алынан мн, хаи- аиат мн.
2. Салыстырмалы ате   3. Салыстырмалы пайызды ате
4. Ауыту – d а) Абсолютті ауыту dі	Мндаы – орташа мн
b) Орташа ауыту,
5. Орташа квадратты a) Дисперсия (V немесе S2)     b) Жеке бірлікті анытауды стандартты ауытуы немесе S (ОКА – орташа квадратты ауыту; О – орташа квадратты ате). c) - орташа нтижені стандартты ауытуы (арифметикалы орта мнні О-і) d) салыстырмалы стандартты ауыту

 

Анализді абсолютті атесін деп белгілейді, оны мына тедеумен анытайды:

,

бндаы, – анализ нтижесі, – анализденетін компонентті сынамадаы аиат млшері.

Абсолютті атені лшенетін аиат мнге атынасын анализді салыстырмалы атесі дейді.

детте салыстырмалы атені пайызбен, кейде бірлік лесімен де крсетеді:

Анализденетін компонентті сынамадаы аиат мні анализ нтижесінде атені болуына байланысты белгісіз болып алады. Тжірибеде есептеу барысында аиат мнні орнына шын мнінде болатын мнді олданады, ол бірнеше параллельді анытауларды орташа арифметикалы мніне те болады.

лшеу атесі кптеген факторлара байланысты болады: олданылатын рылыларды андай длдік класына жататындыына, лшеу дістемесіне, байаушыны индиви­дуальды (жеке) абілеті мен ерекшеліктеріне жне т.б.

 

Жйелі ателер

Анализді айталап лшегенде траты болып алатын немесе белгілі бір задылыа сйкес згеретін атесін систематикалы (жйелі) ате деп атайды.

Жйелі атені табасы бір тжірибеден екіншіге ауысанда згермейді. Жйелі ате нтижені тек ана тмендетеді немесе тек ана жоарлатады.

Жйелі ателерді пайда болу себептері мен оларды кздері алуан трлі болады. Байалу сипатына байланысты жйелі атені бірнеше трге блуге болады – траты, про­грессивті (арынды) жне басалары. Жиі кездесетін трі – траты жйелі ателер, оларды мндері за уаыт бойы саталады.

Прогрессивті (арынды) ателер здіксіз седі немесе кемиді. Пайда болу себептеріне байланысты жйелі ателерді инструментальды ате, дісті атесі, субъективті ате жне т.б. деп бледі.

Инструментальды (аспапты немесе ралды) ате анализ барысында ртрлі ралдар мен рылыларды олданумен байланысты болады. Аналитикалы тжірибеде олданылатын ралдар мен рылылар длдікті белгілі бір класымен сипатталады, кп жадайда инструментальды атені длдігі жоары класа сйкес келетін рал не рылыны олданып тмендетуге болады. Инструментальды атені кзі ретінде длденбеген салмаы ртрлі гирлерді, калибрленбеген лшем ыдыстарын, спектрофотометрді призмасыны озалуын, фотоэлементте араылаушы токты пайда болуын жне т.б. айтуа болады. Кбінесе бндай ателерді калибрлеу кезінде немесе рылыны крсетулерін баса длдігі жоары рылыны нтижесімен салыстыру арылы алынан тзету крэффициенттерін енгізіп мейлінше тмендетуге болады.

рылыларды тозуы, ескіруі жне істен шыуы детте сырт кзге байалмайды, сондытан оларды жмыса абілеттігін белгілі дегейде стап тру шін оларды тексеруден ткізеді жне градуирлейді. ралдар мен рылыларды тексеруден ткізу зады трде жне метрологиялы ызмет орындарыны атысуымен іске асырылуы тиіс.

дісті атесі анализденетін жйені асиетіне, яни тндыру немесе жуу кезіндегі тнбаны ерігіштігіне, осарлана­тнуа, фотометрленетін ерітінділерді уаыт бойынша трасыздыына, реакцияны толы жрмеуіне жне т.б. байланысты болады.

Сонымен атар аныталатын компонентке кедергі сер ететін оспасы бар реактивті олдануда жйелі атені тудырады. Реактивті алдын ала жасылап тазарту жйелі атені нлге дейін тмендетуге жне жоюа ммкіндік береді. дістемелік ателер кп жадайда байалмай алады. Оперативті жне жеке, немесе субъективті ателерді маызы зор, йткені олар анализ барысында орындалатын операциялармен, сіресе аналитикті квалификациясымен жне оны жеке абілеттерімен байланысты. Мысалы, аналитикті титрлеу кезіндегі индикаторлар тсіні ауысуын дл анытай білуі те маызды.

детте, жйелі атені дер кезінде табу жне оны ескеру міндетті. Жйелі атені табуды практикада ке тараан тсілі анализді туелсіз діспен орындау, яни бос тжірибе жасау жне стандартты лгілер анализін орындау.

Бос тжірибе кезінде кбінесе алынан нтиже жйелі атені крсетеді немесе дрыс нтиже алу шін оны мнін сынаманы аналитикалы сигналыны мнінен шегеріп тастайды.

Жйелі атені табуды олайлы жне жиі олданылатын тсілі стандартты лгілер анализіні нтижесін стандартты лгіні паспорттаы мндерімен салыстыру болып табылады. Стандартты лгілер – блар ртрлі материалдар, аныталатын элементті оларды рамындаы млшері жоары дрежелі длдікпен белгілі болады. Оларды ртрлі аналитикалы дістерде градуирленген графиктер трызу шін, анализді дрыстыын баылау шін жне ртрлі анализ дістеріні объективті метрологиялы сипаттамаларын алу шін жне т.б. олданады.

Стандартты лгілерге белгілі талаптар ойылады. Оларды ішіндегі маыздысы мыналар: эталондалан элементтер аиат мннен згеше болмауы тиіс, стандартты лгілерді паспорттары болуы тиіс, за уаыт сатааннан оларды рамдары згермеуі тиіс, химиялы рамы біркелкі жне сынамаа сйкес болуы тиіс.

ара жне тсті металдарды сенімді эталондары болады. Ал рудалар, минералдар, тау жыныстары жне т.б. бойынша эталон дайындау мейлінше иын, бл оларды рамдарыны біркелкі болмауымен тсіндіріледі.

2.3-кесте