Лсіз ышылдар мен негіздерді ерітінділері

лсіз ышылды ертіндісінде протолиттік реакция онан сола арай ыысан, сондытан ертіндіде ышыл НА трінде жреді, тек оны азантай млшері гидроксоний ионына айналады. Жуы есептеулерде [НА] С_НА деп алуа болады. Сонымен атар:

 

НА + Н₂О Н₃О⁺ + А^- тедігінен [Н₃О⁺] = [А^-].

 

Келтірілген мндерді ышылды константаны тедігіне ойса:

 

 

Егер К⁰_а= К^С_а деп алса:

 

-lg [Н₃О⁺] = – lg K ^C_HA – lg C_HA ;

 

pH = pK^C_HA – lg C_HA (5.19)

 

Мысалы: 0,01М а) сірке ышылыны, б) аммоний хлориді­ні судаы ертінділеріні рН-ы:

 

а) рН = pK – lg = 4,76 – lg 10^-2 = 3,40;

 

б) NН₄⁺+Н₂ОН₃О⁺+NН₃;

 

лсіз негіздерді судаы ертіндісінде протолитті реакция онан сола арай ыысан: В+ Н₂ОВН⁺+ОН^-. Жуы есептеулерде [В] С_В; [ВН⁺] = [ОН^-]

 

 

рОН = 1/2рК^С_В – 1/2 lg C_В

 

рН = pK_W – pOH =pK_W -(1/2) pK^C_B +(1/2) lg C_B (5.20)

 

Мысалы: 0,01M а) амиакты, б) сірке ышылды натрийді судаы ертінділеріні рН-ы:

а) рН = 14 – ·4,6 + lg 10^-2 = 14 – 2,3 – 1 = 10,70;

б) СН₃СОО^- +Н₂О СН₃ СООН + ОН^-

рН=14– pK^C_СН3СОО^-+ lgС_СН3СОО^- =14 – ·9,2+ lg10^-2=14–4,6–1=8,40.

 

Егер протолиттерді ертіндісі те сйытылан болса, не ышылды (негіздік) константаларды мні лкен болса рН – мнін есептеу крделенеді:

 

НА + Н₂О Н₃О⁺ + А^- _; [Н₃О⁺] = [А^-] = X ; [НА] = С_НА – Х

 

 

Х² + К_а ·Х + К_а ·С_НА = 0

 

 

не

 

Лсіз ышыл мен осарласан негізді немесе лсіз негізбен осарласан ышылды ерітінділері. Буферлі ерітінділер

осарласан ышылды-негіздік жбы бар ертінді екі бсекелес тепе-тедікке байланысты ышылды , сілтілік, не бейтарап болуы ммкін .

НА-лсіз ышылы мен оны натрий тзыны NaА оспасы бар ертіндіде:

 

НА + Н₂О Н₃О⁺ + А^- , (5.21)

 

А^- + Н₂О ОН^- + НА , (5.22)

Егер (5.21) тепе-тедік (5.22) тепе-тедікке араанда о жаа кбірек ыысан болса ертіндіні ышылдыы (5.21) тепе – тедіктен аныталады:

 

; [НА] = С_НА ; [А^-] = С_А^-

 

; (5.23)

Мысалы, 0,40 М мырса ышылы мен 1,0 М мырса ышылды натрий (натрий формиаты) оспасы бар ертіндіні рН табайы:

 

НСООН + Н₂О Н₃О⁺ + НСОО^- (5.24)

; К_в = К_W /К_а = 5,6 . 10^-11

 

К_а> К_в , сондытан ертіндіде (5.24) тепе – тедік басым жреді:

 

рН = 4,15 .

Сол сияты лсіз негіз ертіндісінде, мысалы аммиак пен аммоний хлориді бар ертіндіде:

NН₃ + Н₂О NН₄ ⁺+ ОН^- (5.25)

 

NН₄⁺ + Н₂О NН₃ +Н₃О⁺

 

К_в > К_а , сондытан ертіндіде басым жретін тепе-тедік (5.25). Ертіндіні ышылдыы (5.25) тедігінен аныталады:

 

; [NН₃] = С _NН3 ; [NН₄ ⁺] = С _NН4СІ

; ;

 

(5.26)

Мндай оспаларды ерітінділері буферлі ерітінділер деп аталады. Буферлі ерітінділерді рН-ы оларды сйылтанда, не аздап ышыл мен негіз осанда іс жзінде згермейді.

Буферлі ерітіндіні сйылтанда оспаны рамындаы компоненттерді концентрациялары бірдей згереді, сондытан оларды атынасы траты болып алады. (5.23, 5.26-тедіктері).

Егер бл ерітіндіге Н₃О⁺ концентрациясын згертетін кшті ышыл осса (5.21) тедігі бойынша НА концентрациясы кбейеді (С_НА+[Н₃О⁺]), ал А^- концентрациясы азаяды (С_А^- – [Н₃О⁺]). Бл мндерді (5.23) тедікке ойса

 

 

Керісінше, кшті негіз йса НА концентрациясы азайып, А^- концентрациясы артады: (С_НА-[ОН^-]); (С_А^- + [ОН^-]).

 

 

Мысалы, рамында 0,1М СН₃СООН жне 0,1М СН₃СООNa бар буферлі ерітіндіні рН осы ерітіндіге 0,01М НCl, 0,01М NaOH осса былай згереді ( = 1,7510^-5; рК_а= 4,76):

 

1)

 

2) 0,01М НСl осаннан кейін:

 

 

Егер 0,01 М НСl- ды таза суа осса ерітіндіні рН 7-ден 2-ге дейін згерер еді, ал буферлі оспаны рН 0,09-а ана згереді.

1) 0,01М NaOH осанда:

 

 

Буферлі оспа аналитикалы химияда ке олданылады. Буферлі оспа буферлік сыйымдылы деген мнмен сипатталады, бл 1 л ерітіндіні рН-ын бір бірлікке згертуге жеткілікті ышыл мен сілтіні млшері (моль):

 

= (С/рН)

 

Е жоары буферлік сыйымдылы бар ерітінді бл компоненттеріні атынасы 1:1 те ерітінді.