Лшеу ателіктері. Санды рнектелуі бойынша.

лшеу ралыны метрологиялы мiнездемесi - лшеу ралыны нтижесі мен ателіктеріне сер ететін асиеттердi бiрi. Метрологиялы мiнездемелерге згеру функциялары, лшеу ралыны ателігі, сезгіштік, шкаланы блу баасы, сезгіштік табалдырыы, лшеу аралыы, крсеткіш вариациясы, т.б. жатады. лшеу ателік – бл лшеу нтижелеріні кіріс шаманы шын мнінен ауытуы. рнектелу тсілі бойынша ателіктер абсолюттік, салыстырмалы жне келтірілген болып жіктеледі. Абсолюттік ателік — лшенетін физикалы шама бірлігімен рнектелетін Ж ателігі:

= Х изм – Хд . Салыстырмалы ателік — лшеу ралыны абсолюттік ателігіні лшеу нтижесіне немесе лшенген физикалы шаманы наты мніне атынасымен рнектелетін Ж ателігі: _отн = (/Х_д)100. лшеу ралы шін _отн шкаланы берілген нктесіндегі ателікті сипаттайды, ол лшенетін шама мніне туелді жне рал шкаласыны е кіші мніне ие. Келтірілген ателік - Ж абсолюттік ателігіні барлы лшеу диапазонында траты шамасыны шартты алынан мніне атынасымен рнектелетін салыстырмалы ателік: _прив = (/Х_норм)100, мндаы Х_норм — млшерлейтiн мн, яни ателік есептелетін атынас бойынша аныталатын орнатылан мн. Жйелi ателiк — лшеу ралыны траты немесе зады згермелі деп алынатын ателік раушысы. Жйелік ателіктерге дістемелік, ралды, субъективтік жне лшеу кезінде міндетті трде ескерілетін жне болдырмауды ажет ететін баса да ателіктер жатады. Кездейсо ателік – кездейсо згеретін ателік раушысы. Ол крсеткіштерді бірмнсіздігіне кеп соады жне алдын-ала болжанбайтын жне ескерілмейтін себептермен шартталан. Аддитивтік ателік_адд, рал сезгіштігіне туелді емес жне барлы лшеу диапазонында Х кіріс шаманы барлы мндерінде траты болып табылады (1.4, а-сурет). Бл ателік кздері: тіреулердегі йкеліс, шулар, сілтеулер, вибрация. Мультипликативтік ателік рал сезгіштігіне туелді жне кіріс шаманы аымдаы мніне пропорционал згереді (1.4, б-сурет). Бл ателік кзі: Ж-ні жеке элементтеріні реттеу ателіктері(мысалы, шунтты немесе осымша резисторды), элементтерді ескіруі, оларды мінездемелеріні згеруі, сырты факторлар сері.

1.4-сурет лшеу ралдары мен трлендіргіштер ателігіні графигі:а — аддитивтік; 6 — мультипликативтік; в — осынды. осынды абсолюттік ателік (1.4, в-сурет) мына формуламен аныталады: =_адд+_м=_аддХ_норм+_мХ, мндаы _адд = _адд/Х_норм - аддитивтік ателікті келтірілген мні; _м= _м/X — мультипликативтік ателікті салыстырмалы мні. Сонда осынды салыстырмалы ателік былай аныталады:

Мндаы d=_адд;c = _адд +_м .

30) Потенциометрлік лшеуіш трлендіргіштер. бл крсеткіштер электрохимиялы яшытарда электрод электролит шекарасында болып жаткантотыктындыру калпына келтіру рекеттесу тепе тедігіне рекеттесушілерді шоырлануына сер етуіне негізделген. Осы шекарадаы электр потенциалы, электродтын біреуінде болып жатан химиялы рекеттесу арылы пайда болатын жне жартыяшыты рекеттесуі деп аталады.

31) Пьезоэлектрлік трлендіргіш — рекеті пьезоэлектрлік эффектіге негізделген электр энергиясын механикалы энергияа (жне керісінше) трлендіргіш. Пьезоэлектрлік трлендіргіш негізін топтара біріккен, зара электрлік жне механикалы трде байланысан бірнеше пьезоэлементтер райды. Пьезоэлектрлік трлендіргіш жасау шін пьезоэлектрлік материалдарды ішінен пьезокерамика е кп олданылады.

Оны асиеттері Пьезоэлектрлік трлендіргішке ажетті пішін жасауа, тербелістерді оптималды трін тадап, ол арылы трлендіруді жоары тиімділігін амтамасыз етуге ммкіндік береді. Пьезоэлектрлік трлендіргіштер пьезоэффект бойынша механоэлектрлік (тура [[пьезоэффект) жне электромеханикалы (кері пьезоэффект) олданылуы бойынша — пьезоабылдаыштар, сулелендіргіштер, генераторлар, озалтыштар (жылжыту рылылары), трансформаторлар (кернеуді, токты, кш жылдамдыты, ысымны), лшеуіш Пьезоэлектрлік трлендіргішге рекет етуші сигналды тріне арай — статикалы (квази-статистикалы), резонансты жне ке жолаты болып блінеді. Пьезоэлектрлік трлендіргіш гидроакустикада, УД техникада, медицинада, лазерлік техникада жне т.б. олданылады

32) Температураны кедергіге трлендіргіш. растыру принципі, негізгі осылу слбасы, параметрлері жне сипаттамасы.

Температураны кедергі термотрлендіргіштерімен лшеу металдар мен жартылайткізгіштерді асиеттерін температураны згерте отырып, зіні электр кедергісін згертуге негізделген. Егер кедергі термотрлендіргішіні электр кедергісі Rt мен оны t температурасы [яни Rt=f(t) – градустелген сипаттамасы] арасындаы туелділік белгілі болса, онда Rt-ні лшей отырып, жктелген ортаны температурасыны мнін анытауа болады.

Термотрлендіргіштер –260-тан +1100 0С-а дейінгі аралытаы температураны сенімді трде лшеуге ммкіндік береді. Кедергі термотлендіргішіні металды ткізгіштерге бір атар талаптар ойылады, оларды негізгісі болып градустелген сипаттаманы тратыы, сонымен атар кедергі термотрлендір-гіштерін жасап шыаруды зара алмастырылуын амтамасыз ететін оны німділігі жатады. Негізгі емес атарына, біра талаптарды анааттандыратындара Rt=f(t) функциясыны сызы-тыы, электр кедергісіні температуралы коэф-фициентіні ммкіндігінше жоары мні, лкен салматы кедергі мен материалды жоары емес ны жатады.

Зерттеушілермен металл таза болан сайын, ол крсетілген негізгі талаптара сонша лкен длдікте жауап береді жне R100/R0 атынасы мен a (мндаы R0 менR100 – 0 мен 1000С-а сйкес металды электр кедергілері) мндері сонша лкен болатыны айтылан. Сондытан да металды тазалы дрежесін, сонымен атар онда механикалы кернеулерді бар болуын R100/R0 мен a мндерімен сипаттау абылданан. Металды механикалы кер-неуін оны кйдіру жолымен алу кезінде крсетілген сипаттамалар берілген металл шін здеріні шекті мндеріне жетеді.