Сцинтилляторлы детектор

Сцинтиллятор- иондаушы сэулеленуді серінен сцинтилляция пайда болатын люминофор Сцинтилляция (лат. scіntіllatіo – жыпылытау) – “сцинтиллятор” деп аталатын люминесценциялаушы зат арылы зарядты блшектерді туі кезінде байалатын ыса мерзімді жарыл. Сцинтилляция былысын алаш рет 1903 ж. аылшын физигі У.Крукс (1832 – 1919) ккіртті цинктен (ZnS) жасалан экранды – блшектермен сулелендіру кезінде баылаан. Сцинтилляцияны пайда болу себебі тмендегіше тсіндіріледі: зарядты блшектерді кеміген энергиясы есебінен сцинтиллятор атомдары не молекулаларыозады. Сйтіп, молекулаларды белгілі бір блігіні озан кйден алыпты кйге айта ауысуы кезінде жарыл пайда болады. Сцинтиллятор ретінде кптеген кристаллофосфорлар (мысалы, ккіртті мырыш, йодты натрий) мен органикалы кристалдар(антрацен, стильбен), кейбір ерітінділер мен пластмассалар пайдаланылады. Сцинтилляция былысы (10–4) – (10–9) с-а созылады. азіргі кезде ылым мен техниканы р трлі салаларында блшектерді сцинтилляциялы санауыштары кеінен олданылады. Сцинтилляциялы есептегіштер. Сцинтилляциялы есептегіштерді жмыс принципі енетін лсіз жары жарылы радиациясы – сцинтиляция серінен кейбір заттара енуіне негізделген. Люминофор, фотокатод жне фотоэлектронды кбейткішті бір жары тпейтін корпуста иыстырылуы сцинтилляциялы есептегіш деп аталады.

Люминофорлар кміспен белсендендірілген кадмий жне мырыш сульфиді кристалдарыны оспасынан дайындалады. Сцинтилляциялы есептегіштер зарядталан блшектерді, -кванттарды, нейтрондарды лшеу шін, -спектрі мен нейт­ронды сулеленуді зерттеу шін олданады.

42) Биосенсорлар- бл наты молекулаларды тани алатын жне оны клемін электр сигнал ретінде крсететін аналитикалы биологиялы ондыры. Биосенсор-бл аналитикалы рылы жне тері, клетка, мшелерде тетін иммонохимиялы реакция, реакцияларды химиялы осылытарын анытауда олданылады. Биосенсорлар 3 негізгі рамнан трады: 1. Биоселективті элемент (биологиялы материал, микроорганизм ферменттер, нуклеин ышылдары) 2. Трлендіргіштер (физикалы, химиялы принцип негізінде жмыс істейі) Бл жерде зара биоселективті элементті нтижесінде пайда болатын сигналды трлендіре отырып, зге сигнала трлендіреді. 3.Байланысты электроника барлы нтижелерін бірінші кезекте жйелі трде нтижесіні шыуын амтамасыз етеді. Е белгілі мысал коммерциалды биосенсор болып табылады. Ол ан рамындаы ант клемін арнайы фермент арылы крінеді. Кптеген заманауи биосенсор осы принцип негізінде тіпті тым аз млшердегі адам организміне ауіпті деген улы заттара ісер етеді. Бл рылылар экологиялы мониторинг жне мнай алдытарын зиянды деп танылан суларды анытауда олданылады. Биосенсорды жмыс істеу принципі. Глюкометр экспресс-лабораторияа, жедел жрдемде, зертханаларды блiмдiлерiнде жне денсаулы пунктiлерiндегi тулік бойы жмыса арналан. рылымны арапайымдылыы жне дiс дрiгердi рсат бередi жне лаборант iлесе шаын йретудi глюкометреге жмыс iстей бастады. Биосенсорды жаа буыны керамикалы рылымда. Ол - сенiмдi жне жмыста арапайым ызмет етуде. рылыны клемi (ттас жне капилляр аны, сарысу, ликвор немесе плазма) 5 мкл. циклдік лшеуі 10 сек. Диапазонды лшемі 0,5 -33,3 ммоль /л. Желі бойынша жне аккумуляторды кмегімен жмыс жасайды. Баса биоматериалдара негізделген биосенсорлар.Кптеген ферменттер ымбат жне зіні активтілігін тез жоалтады. Тазартылан ферменттерді алдын-ала алу ажеттілігін туызады, сондытан бактерияларды , микроорганизмдерді жне р трлi биологиялы негіздерді олдануы тиімді. Мысалы, платина электрод тратын жне иярды абыын немесе асабатаы аскорбиноксидазы ызмет ететiн аскорбин ышылына биосенсор орнатылан. Мндай табии матрицада ферменттердi белсендiлiк р трлi объектiлерде аскорбин ышылыны 50-80 йарымдарын жргiзу шiн жеткiлiктi. Пластиналы биоматериал бір жыл ішінде 50%-тік глицеринде белсендi шыынсыз саталады. немі миды ызметіне атысып туратын допамин-маызды биогенді аминде биосенорды рылымы пайда болуына байланысты аналогты тсілін олданды. Осы биосенсорде бананны жемiсiн негізі оттек электродыны бетiнде жмылдыран. Кдіні абаы немесе ияр жне жемісті шырындаы L-аскорбинді ышылын анытайтын кислородты электродыны негізінде биосенсорлар делді. Екі кеуекті мембранада орналасан дрожды таы бір микроорганизмдарды негізінде фермент электродына жатызатын биосенсорлы рылыны таы да бір рылымны мысалы. Этанол мен метанолды мысала,нерксіптік аындыларында иммобилизациянан дрожжейлердi жне оттек электроды негізінде биосенсорлар анытауа ммкіндік береді.