Лт-азатты озалыс жне ондаы пацифизмні рлі
1927 жылы аылшын кіметі ндістанны келешегі шін, оны саяси, леуметтік мселелерін реттеу масатында арнайы комиссияны аттананын млімдеді.ндістанны барлы саяси йымдары мен айраткерлері бл хабарламаны кдікпен тіпті шкерелеумен арсы алды.Аылшындар осындай сздерімен ана осы елде алуды масат етті.ндістанны барлы саяси топтары сіресе, лтты конгресс аылшындардан зін-зі билеу ыын беруді талап етумен болды.
Осыан орай 1927 жылы Конгресс зіні жыл сайыны Мадрастаы сессиясында ндістанны ттастай толы туелсіздігін жариялау туралы шешім абылдайды.Бл сессияда конгресс алаш рет туелсіздік шін аренаа шыты.Лахорда екі жыл ткеннен кейін туелсіздік нді лтты Конгресіні негізгі раны мен кредосына айналды.Мадрас сессиясы партияаралы конференцияларды шаырды, олар ыса мір срсе де нді оамында те белсенді ызметтер атарды.
1928 жылы аылшын комиссиясы ндістана келді.Олар жалпылтты бойкоттара тап болып, айда барса да, мыдаан адамдарды демонстрациясы мен арсылытары арсы алды.Демонстранттар здеріні лозунгтерін комиссия траасыны есіміне байланысты «Саймон табаныды жалтырат» деп атады.
Осылайша, 1930 жыла арай елдегі тынышсыз жадайлар алда болатын оиаларды ктті.Азаматты баынбау идеясы жргізіле бастады.кіметті жиналыстары мен кеестеріне бойкот жарияланып, конгресс мшелері одан шыты.26 атарда бкіл ел клемінде сансыз жиналыса атысан адамдар туелсіздікпен кресу жніндегі арнайы ант абылдады.Сондытан да бл кн лі кнге дейін ндістанда туелсіздік кні ретінде тойланады.Наурыз айында Данди аласындаы теіз жаалауында М.Гандиді тз монополиясына арсы шеруі тті.
1930 жылды суіріне арай азаматты баынбау компаниясы лкен кшке ие болды, барлы жерлерде тек тз ана емес, баса да задар бзылды.Бкіл ел бейбіт шеруге ктерілді, оны басу масатында аылшын кіметі стін-стіне жаа задар мен жарлытар шыарды.Біра та, дл осы жарлытар одан сайын бейбіт трдегі арсыласу озалысыны негізгі нысанына айнала берді.р жерлерде жалпылай трде ттындау, айуанды трде Латханы (металл мен бамбук аашынан жасалан ару) кмегімен рып-соу, бейбіт халытара о жаудыру т.с.с. кз кріп, ла естімеген жайттара жол берілді.Конгресс мшелеріні ттындалуы, прессаларды соынан шам алып тсу, цинзура, трмедегі адамдарды рып-соу сияты рекеттер йреншікті тірлікке айналды.Осындай атігездік іс-рекеттерге арамастан, Ганди нді халыны эмоциясы мен кек алуды ана ан ранына штастырандарын дереу арада сабырлы танытуа шаырды.Ганди пацифистік ранын арау ете отырып, анды ырынмен ештеені тйіні шешілмейтіндігін ескертті.
«Мені ынтыматаспау идеямны тбі – жеккрушілікте емес, керісінше махабатта жатыр.Ттастай аланда ынтыматаспау-арсыласыды жазалау не болмаса оан зиян келтіруге жатпайды.Мені ынтыматаспау идеямны зі – е ас-жауымны зімен ынтыматасуды кздейді.
Наыз ахимса (жанны пктігі)ара длей кштерден толы еркіндікті білдіру тиіс, баса да тіршілік иелеріне деген асан мейірбанды пен бауырмалдыты лгісі болуы тиіс» деді Ганди.
Сондай-а, Ганди пацифистік ойын былайша жеткізеді: «Мен кздеген масата тез арада кшолданып бару жолына сенбеймін.Наыз жасылы,шынайы айырымдылы тірік пен кшолдануды нтижесі бола алмайды; Мен антгіс немесе тірік жолмен ол жеткен бостандыты – наыз азатты бейнесі деп санаймын.Шын мнінде, «сатья»- мейірімділікті, махаббатты білдірсе, «аграха» ны сенімді сипаттайды.Мен сондытан да з лыма осы атауды беріп, кейін зімні басты раным етіп алдым дейді лы рух иесі.Жалпы, Гандиді сзімен айтанда, сатьяграха шынды пен махабаттан, жне кшолданушылытан туан лы кш ымымен синонимдес сз.
«Кшолданбаушылы – адамзатты зырындаы е діретті кш.Ол адамзат баласы ойлап тапан осы кнгі е аратушы кшті зінен де мыты.Маан адамдарды крсеткісі келген рметті болса.Ол - з мірлерінде мені іліміммен жріп, соына дейін крессе деген тілегім бар деп Ганди адамдарды з ілімімен пацифистік кзарасына тартады.
Махатма Ганди зіні ркениеттілік жобасына барлы нрсеге сйіспеншілікпен арауды басты баыт санаан – кшолданбаушылы принципін осылайшы сынды.Ганди брын-соды болып крмеген лтты туелсіздік шін кресті негізгі тсілі- кшолданбай масата жету дістері мен тжірибелерін енгізді.Ол Рамарадж (Рама-Вишину дайды жердегі бейнесі) жобасын-яни жердегі дай патшалыын» сынды.Оны ойы бойынша бл жоба кш олданбау (пацифизм) жне мейірімділік принциптерінен трады.Бл патшалыта іс жзінде машина – техника нерксібі, яни, Гандиді сзімен айтанда, ауылдарды жоятын, жмысшыларды лдыын рістететін, йелдер мен балаларды арзан кшін пайдалану (эксплуатация), дайа сенбеушілік, адамдарды денсаулыына кері серін тигізетін мыдаан «жылан яларыны» слбасы атымен жо.
Гандиді зі «кшолданбау цивилизациясыны» жобасын ызу олдап, оны келешектегі маыздылыында жасы тсінеді.Ол глобальдыдан локальды атыыстарды болдырмауды е оай тсілі – осы идея екенін шегелеп айтты.
Сонымен ндістанны тарихында Ганди йымдастыран пацифистік – кшолданбау компанияларыны лт-азатты озалысты барысында лкен маызды роль ойнаандыын айта кетсек.Біріншіден жоарыда айтылан, сатьягарха аылшын, орыс тілдерінде «белсенсіз трдегі арсыласу деген маынамен штасып жатты.Шын мнінде бл аудармалар сатьяграханы анытамалы маызын дрыс аша алмады.Сатьяграханы кптеген трлері болды, біра, оларды ешайсысы белсенсіз трде ткен емес еді.
Е бірінші сатьяграха 1907 жылы Трансваль кіметіні нсілдік кемсіту заына арсылыы ретінде Отстік Африка жерінде тті.Ол бойынша айтып ткендей, ел аумаына кез-келген нділік арнайы рсатнама алып, полицияны тіркеуінде болып жне сауса іздерін алдыру шарт болатын. Бл зады згертуді жолы Ганди ойлаандай болмады.Біра та, алашы йымдастырылан сатьяграханы арасында олар тіркеу заына баынбады, бл лем ауымдастыыны соны ішінде ндістан мен Англияны назарын здеріне аудара білді.
Екінші Сатьяграха 1913 жылы тті.озалысты ке клемде етек жайып бара жатандыы Отстік Африкалы кіметті ойландырып, оларды Гандимен келіссздер жасауа, жне «нділерді жадайларын жасарту» туралы заын абылдауа мжбр етті.Гандиді Отстік Африкадаы бл сатьяграхасы з жемісін берді.1915 жылы отанына ораланнан кейін де Отстік Африкадаы тжірибені олдануды масат етіп ойды.
Махатма Гандиді пацифистік ойлау дрежесіні дамуына оны діни асиетті кітаптарды оып, оларды мазмнын осы мірде пайдаланып кру жоспарлары да з серін тигізбей оймады.
Ганди діни кітаптарды арасында ранды оып та-тамаша алды. «Мен ран, сондай-а, Таурат,Занд-Авеста,Грант Сахеб, жаа сиет кітаптарын оыдым.Олардан алан ізгілік пен адамгершілік асиеттерім мені кшолданбаушылы (пацифизм) ойлау орбитамды кеейте тсті дейді.
Ганди асиетті кітаптардан баса зіні ш негізгі замандастарын ерекше арастырып, зіне соларды рухани ебектері арылы кшолданбау идеясы дарыан деп есептейді.Оны бірі, зіні отандасы, Гуджаратты, екіншісі- ресейлік, ал шіншісі- батыс ркениетіні кілі.Мені міріме шынайы трде ш замандасым –Райчандбай; «Бізді ішіміздегі дай патшалы кітабымен Толстой; жне «соы бейнелер» кітабымен –Раскин лкен сер етті» деп жазды Ганди.
Раджачандра Равджибхан немесе оны М.Ганди Райчандбай (1868-1901) деп атады.Ол ататы аын-мистик еді.Ол сол кезеде Гуджараттаы іскерлік ортаны беделді кілі болды.Біра, Гандиді ызытыран оны іскерлік белсенділігі мен аынды шыармашылыы емес, керісінше оны асиетті жазуларды мегерген тере білімі жне зін-зі тануа мтылан мінсіз мінезі мен жалынды асиеттері болатын.Ганди оны «аиатты іздеуші» деп атап матауды жоары сатысына ойды.
Гандиді сзіне араанда Райчандан оан индуизмні шынайы тстарын тйсінуге жол крсеткен, ол Гандиге адам з бойындаы менмендігін,рккіректігін тастамай, бостандытаы адам бола алмайтындыы жніндегі аиданы да ынуына кмектескен.
Махатма Гандиді кресіні дамуына жол крсеткен ресейлік стазы – Л.Н.Толстой.Гандиді зі ол туралы: «Толстой мені кшолданбаушылы пен пацифизм туралы махаббатымды одан сайын берік етті» деп жазды.Сондытан да Гандиді Махатмаа (лы рух иесі) айналуына Толстойды орны ерекше.Гандиді сзіне араанда ол Толстойды кшолданбау (пацифизм) туралы ілімін біліп, оны кптеген идеяларын зіні бойына сіірген.Оны ккірегінде ізгілікті шешуші трде толысуына Толстойды «Бізді ішіміздегі дай патшалыы» деген кітабы маызды роль атарды. «Шыншылды пен турашылдыты ту еткен бл кітапты туелсіз сараптауыны нтижесінде барлы злымды элементтері дірілдегендей болды» деп жазды Гнади.1909 жылы1 азанда М.Гангди Л.Толстойа жазан хатында Отстік Африкадаы нділіктерді ауыр-трмыстарымен олара арсы абылданан ділетсіз задарды баяндай келіп былай дейді: «Крес лі жаласуда, ашан аяталатыны бір дайа ана аян, біра, ол бізді біратарымыза кшолданбай арсыласу е атерлі зорлыты зі лсіз жерде жеуі тиіс» екенін крсетті.Бл хатында Ганди сол кезедегі Отстік Африканы шулатан «ндіге хатты» тарату туралы рсат сраан еді.
Гандиді бл хатына дейін ол туралы ешандай апарат білмейтін Толсой зімен бірге ойлайтын адам бар екенін сезінді.Оларды араларындаы хат алмасу лы орыс жазушысыны азасына дейін тотамады.Ганди Толстойа зіні «ндіге хат» ебегіндегі алысзімен «ндістанны зін-зі басаруы» атты кітабын жібереді.Толстой бл кітапты те жоары баалап, Гнадиді «лы нді ойшылы жне «аылшын отаршылдыына арсы крескер» деп атады.Ал 1910 жылы 22 суірде В.Ч.Чертковке жазан хатында: «Ол бізді жне мені е жаын серігім» деп атады.
Ганди де міріні соы жылдарына дейін Толстойды «серігімін», «онымен егіз ойлаймын» деп зін лы орыс ойшылымен атар ойды.
1942 жылы Ганди жариялы трде: «Ресей маан Толстой секілді лы данышпанды беріп, мені кшолданбаушылы идеяма алышарт жасап берді» деп млімдеді.
Ал Д.Раскинге келетін болса, оны да социалды-саяси утопиялы идеялары ХХ асырды басындаы Толстой мен Гандиді идеяларымен ндес болды.з автобиографиясында Ганди Раскинні кітабы жнінде былай деп жазды: «Мені тсінуімше Раскин кітабыны мні мынадай:Жалы адамны айырымды іс-рекетіні нтижесі жалпы адамдара, оларды мірлері, трмыстары,сана-сезімдері шін те маызды.Сондытан да біз райсымыз жалпылар шін мір сріп жатырмыз деп ынуымыз керек».
Осылайша ХХ асырды басындаы осы ш лама-палсафашыларды кзарастары М.Гандиді «кшолданбай кресу» идеясын жаа сипатта толытырып шыарды.
Жоарыда айтып ткендей,Ганди басшылыындаы кшолданбау компаниясы ндістандаы аылшын имперализіміне арсы баытталып, 1919 жылы абылданан зады айыптау мен шкерені астына алды.Бл за аылшын судьясы – Роулетті бастамасы мен жасалан еді.Сондытан да тариха «Роулет заы» деген атпен енді.Зада атап крсетілгендей, елде ттенше жадайлар енгізіле алан жадайда ганди «Сатьяграхалар антын»
жазып, «Сатьяграхалар одаын» ратындыын млімдеді.Елде заны функциялары жзеге асырылуына байланысты Ганди де млімдемесін іске асырды.
Гандиді бадарламасы 1920 жылы Калькутта аласында нді лтты Конгресіні сессиясында бекітілді.Осы жылы Гнадиді зі жасаан жаа устав абылданып, ендігі жерде нді лтты Конгресіні сессиялар арасындаы ызметін реттеп отыратын жоары органдары – жалпынділік комитет жне жмысшылар комитеті рылды.Гандиді ндістанны зін-зі басаруы шін крес дісі ретінде жасап шыаран жалпы лтты кшолданбай кресу раны нді лтты Конгресіні ресми идеологиясына айналды.
Ендігі жерде Ганди нді лтты Конгресіні рухани жетекшісіне айналды; нді халытарыны ресми трде мойындалан ксемі Ганди кшолданбай арсыласу революциясын мемлекетті британ стемдігінен азат ету аясында бастап жіберді.Кшолданбай арсыласу (пацифизм) озалысыны алашы сатысы – шетелдік басыншылармен ынтыматаспау болды.Оны сзіне араанда, «ынтыматаспау»-бл оамды кзарастарды жинатауды е ыайлы дісі; «ынтыматаспау» - бл тртіптік лшем, жне рбанды, сондай-а зіндік позитивті кзарастарыа рметпен арауды талап ету; «ынтыматаспау» - бл аылшындарды бізбен байланысудан сатайтын жне олармен ынтымаатспауа баыттайтын, сондай-а, оларды ндістаннан кетіруді масат ттатын озалыс.
Ганди нділіктерді туелсіздігі жарияланып, аылшындар елді толы тастап кеткенде ана ндістанны ахуалы жасаратындыына кзі жете тсті.Аылшындара арсы крестегі ділдігі мен шыншылдыы Гандиді нділіктер алдындаы беделіні тез суіне алышарт жасады.Оны саяси арсыластарыны зі Гандиді уаыт ткен сайын ата-даыны анат жаюына та алысты.Уинстон Черчиль ол туралы былай деді: «Брын шыысты жарым-жартылай жалааш юристі вице-король сарайыны алдында лкен ауымды жинаан шерулерге мрынды болып еді, енді ол уаыт ткен сайын корольды кілдерімен терезесі те дрежеде келіссздер жргізе бастады».
Гандиді жарты мыры іс жзінде сварадж орнату шін яни зін-зі билеу ын алуа мтылан сатьяграхаларды йымдастырып ндістанны егемендігін алу жолына баытталды.
Ганди ызметіні е негізгі блігі леуметтік тедіктерді орнатуа да баытталан еді.Сварадж бен леуметтік тедік шін крес бір-бірімен тыыз байланысты болды.Сондытан да Гандиді ыпал етуімен Свараджа жету жолындаы азаматты баынбау раны аясында ндістан лтты Конгресі зіні бірінші революциясында «згелерге жаындай алмаушылы» институтын жойды.
1922 жылы жалпынділік бірінші сатьяграха тотатылан со Ганди леуметтік мселелерді шешуді трлі баыттарын сынды: й шаруашылыында тоыма ндірісін дамыту, нділіктерді касталы сословиесіндегі «згелерге жаындай алмаушылы» дстрімен крес, сондай-а, нді-мсылман бірлестігін ынтыматастыа шаыру.На осындай іс-шараларды арасында Ганди халыты л-ауаты артып, азаматты сана-сезімдері сетіндігіне кміл сенді.Ганди з бадарламасын ызу жатады.й шаруашылыында тоымашылыты дамыту ндістанны леуметтік міріндегі кптеген ордаланып алан мселелерін сіресе бірінші кезекте оны Англиядан экономикалы туелсіздігін шешеді деген сенімде болды.Ганди былай деп жазды: «Мен з сенімімді жн, матамен байланыстырдым, тек жн-мата ана ндістанны кедейлігі мен лдыын жояды.Келешекте Джавахарлалды туелсіздікті жеіп алуыны е басты кмекші тетігі осы жн-мата болады» деген сенімді болжам айтты.
Ганди з ндеулерімен «згелерге жаындай алмайтындарды» кемсіту (дискриминация) дстрін жойып ана ойысы келмеді.Ол «згелерге жаындай алмаушылы» институты нділіктерді бірлікте болу принциптеріне арама-айшы келетіндігін длелдегісі келді, сол арылы нді оамын «згеге жаындай алмайтындар» да баса нділіктер сияты те ылы деген принципке дайындады.
Гандиді «згелерге жаындай алмаушылыа» арсы крсеі діни негізді де амтыды: Ганди «е алашыда табиат ана барлы адамдара оны кастасына,нсіліне, этникалы жне діни сипаттарына арамастан, те ыты дреже берген» деді.Осыан байланысты ол зін жне «згелерге жаындай алмайтындарды «хариджандар» яни «дайды лдарымыз» деп атады.
Ганди хариджандарды кемсітуге баытталан іс-шараларды жою шін мынадай игі бастамалар жасады: ол хариджандарды з ашрамына кіргізді, оларды мын, айысын блісті, «шінші сорттаы адамдармен бір вагондарда жрді, сондай-а, оларды ытарын орау масатында ашты жариялады.Ол оамда хариджандарды ошауланан айматара оныстандыруа (резервациялау) зілді-кесілді трде арсылы білдірді.зіні конструктивті бадарламасын жариялай отырып Ганди оны орындалуын амтамасыз еткен «Чарка Сангк» жне «Хариджан Севак Сангкх» деген йымдарды рылуына мрынды бола білді.
Ганди ел ішіндегі «згелерге жаындау алмау» дстрін тп-тамырына дейін жоя алмады, жне осындай толы аятай алмаан рекеттері шін зін атты жазырды.Біра, сонда да, оны нді оамында осындай теріс дстрлерді жоюа мтылан, тіпті осы салада бітірген тірліктерін теріске шыаруа да болмайды.Гандиді ажырлы ебегі мен сбелі лесіні арасында кейін абылданан ндістанны алашы Конституциясы «згелерге жаындай алмайтындарды» кемсітуге біржола тиым салатын за абылдады.
Ганди – кшті адамгершілік идеала айналан тлаа айналды.Ол халыты креске шыарып ана ойан жо, ол халыты зорлыына зорлыпен жауап айтарылан тста да бараны лезде тотата білді.
Кшолданбау принципіне ерекше мн берген Махатма Ганди сол кезеде Сатьяграханы белсенсіз арсыласу деп атауа келіспеді.Оны сзіне араанда, ол азатты жо жерде белсенді креске шаырды. «Мен насихаттап жрген кшолданбау раны (пацифизм) бл е кштілерді кшолданбай кресуі болып табылады» деп жазды Ганди. Ол кшолданбау тек кресті негізгі рлі ана емес, сондай-а халыты йымдастыруды е озы формасы деп тсінді.На осы жерде ол з идеясыны сол кезеде 20-30 жылдарда ндістанны революционер жастары йымдастыран террористік саясаттарынан о бойы озып транына кзі жетті.Ол тікелей з ілімін марксизмге арама-арсы ойды.
Ганди з міріні кп блігін леуметтік ділеттіктерді орнатуа арнады.Саяси ызметіні басталып жатан тсында оны назарын Ресейдегі 1905 жылы бірінші орыс революциясы бірден зіне аударды.Ресейдегі азан революциясынан кейін Ганди былай деп жазды: «большевиктерді негізгі идеясы сансыз адамдарды рбан ету арылы билікке келу болып табылады, йтсе де сол рбан болан-ерлер, йелдер т.б. сол идея шін бастарын бйгеге тіккен жо па? Біра та, мндай лы рухтарды рбан еткен идеяны еткен ебегі зая кетпеді».
Ганди з іліміні социализм идеяларымен сас тстарын жоа шыармады.з ілімі мен социализм идеясыны арасындаы е басты айырмашылы оны масаттарында емес, ішкі бліктерінде деп білді.Ол кптеген коммунистерді азатты шін крестерін баалап,йтсе де олар ндістана «зін-зі аятамаан социализмні орысты лгісі яни «сталиндік типін» алыптастырма деп айыптады.
«Социализм – тамаша сз, мені білуімше социализм кеістігінде оамны барлы мшелері те ыты.Мндай социализм кристалл сияты тап-таза.Сондытанда ол зіні алыптасуында кристаллдай таза сипатта болуы тиіс.Таза емес сипатта болса оны тбі – лас нтижеге апарып сотыруы
ммкін.Мені ойымша, лемде бірде-бір шынайы трдегі социалистік ел жо» деп жазды 1947 жылы Ганди.
Ганди большевизмді тапты крес нтижесінде кшпен енгізілген социалистік идеяларды жиынтыы, сондытан да оны мыры да ыса болма деген тжырым айтты.Ганди зіні кшолданбау яни пацифистік революциясын социалистік идеяларды тжірибеде олданан большевиктік идеялара жиі арсы ойды.Ганди большевиктерді соны ішінде, сіресе, сталиндік режимді атты айыптаса да 30-40 жылдары Ресейде халыты м-мтажына аладайтын адамдарды бар екеніне кз жеткізді.Фашизммен соыс жылдарында ол КСРО-ны орау позициясын олдады.Ганди: «Егер де Ресей жеіліп алса, мына лемде кедейлерден кім алма? Ресей жеілмеуі тиіс» деді.
Ганди теоритик болып ана оймай з ойларын, тжырымдамаларын хаттарда, памфлеттерде, кітаптарда те тсінікті трде ашып крсетті.Оны е маызды ебектері: «Хинд сварадж»; «Отстік Африкадаы сатьяграха», «Аиатпен тжірибе алмасудаы мені тарихым («Мені мірім»), «Конструктивті бадарлама», «Гита туралы гіме».
Е алашы жмысы 1910 жылы ндістанда басылып, артынша аылшын кіметіні цензурасынан «сзіп алынды», е соысы міріні аыры жылдарында жары крді.Ганди барлы ебектерінде капитализмні эксплуаторлы (арзан жмыс кшін пайдалану) жйесін ашы трде айыптады.
Ганди Батыста жзеге асырылып, сол кеістікте дамып келе жатан капитализмні анаушылы атрибуттарын сына алды; «Капитализмні мыры мгі емес,біра, мы былатын капиталистер мгі жасайды» деді Ганди.
Ганди тек рухани тазару кп млшердегі аадамдара кшолданбау принципін тез йренуге серін тигізеді, сондай-а, табиаттаы соыстар жне халытар арасындаы айматы (локальды) соыстара балта шабады деп есептеді.30 жылдары ганди зіні саяси ызметіні маызы мен мнін былайша баяндады: «шынды» жне «кшоланбау» сздері бл тау, су сияты ежелден келе жатан ымдар.Мен барлы істеп лгергенім – осы екі асиетті ымды ке трде з бойыма сіірруге тырыстым.Мен тек з жолыммен мгілік шындыты кнделікті міріміз бен мселелерімізге олданып круге тырыстым».Сондай-а, Ганди з іліміні адамзат баласы шін андай сраныса ие боландыын да матаныш етті.1925 жылы «американды досыма хат» деген хабарламасында: «Мен зімні сиеттерім мен дістерімні лемді алыптастыруда ерекше орына ие боландыын азір ны сеніммен айта аламын» деп жазды.
Ал 1937 жылы зге европалы корроспондентке жазан хатында былай деп жазды: «Менде жер шары халытарыны шынды пен кшолданбаушылыты атар алып жрсе екен деген тілектен баса ештее жо».
міріні соы жылдарында Ганди халыаралы мселелерге кп аладаушылы білдірді.Оны тере тжырымды пікірі бойынша адамзат алапат апаттардан тек кшолданбау (пацифизм) тсілі арылы ана тыла алады.Екінші дниежзілік соыс аяталысымен, «ыри-аба» соысы рши тсті, лемні р ткпірінде трлі жаа шиеленістер мен атыыстар пайда болды, ал Ганди осы кезде арусыздануды (демилитаризация) бірінші кезекке ойып, адамзат санасы аыры халытар мен оларды билеушілеріні бойында оянып, кшолданбау принциптеріне кшеді деп есептеді.Махатма ганди зі туралы: «Мені мірім – бл адамдара мені алдыран сиетім» деген ой айтты.Бкіл мірінде ол кшолдануа тіпті е жоары идеялар шін де ару алып жгіруге болмайтынын длелдеуге тырысты.Дл осы зі салан ізгі жолмен жргендігіні арасында зіні еліне бостанды мртебесін періп, туелсіздікті кілтін келешек рпаа аманат етіп алдырды.