тарау. Баланы негізгі ытары мен міндеттері

Азастан Республикасындаы баланы ытары туралы

Жылы 8 тамыздаы № 345-ІІ азастан Республикасыны Заы

(2009.17.07. берілген згерістер мен толытырулармен)

3-тарау. Баланы негізгі ытары мен міндеттері (8 - 20 баптар)

8-бап. Баланы денсаулы сатауа ыы

1. рбiр баланы денсаулы сатауа блжымас ыы бар.

2. Мемлекет денi сау бала тууды амтамасыз ету шiн ананы денсаулыын сатау жнiнде жадайлар жасайды.

3. Баланы денсаулы сатауа ыы:

1) баланы денсаулыын сатау саласында азастан Республикасыны задарын абылдау;

2) балаларды салауатты мiр салтын насихаттау жне ынталандыру;

3) балаларды денсаулыын сатау саласындаы ылыми зерттеулердi мемлекеттiк олдау;

4) баланы, оны ата-анасыны денсаулы жадайына баылау жасау жне балалар ауруларыны алдын алу;

5) бiлiктi медициналы кмек крсету;

6) баланы денi сау болып сiп жетiлуiне ажеттi олайлы оршаан орта жасау;

7) балалар шiн сапасы тиiстi дегейдегі таам нiмдерiні ндiрiлуiне жне сатылуына баылау жасау арылы амтамасыз етiледi.

4. Мемлекет азастан Республикасыны задарына сйкес балалара тегiн медициналы кмектi клемiне кепілдiк бередi.

5. Баланы мiрiне, денсаулыына жне алыпты сiп-жетілуінe зиян келтiретiн кез келген ылыми тжiрибелер немесе зге де эксперименттерге тыйым салынады.

9-бап. Баланы даралы ерекшелiкке жне оны сатауа ыы

рбiр бала туан стiнен бастап аты, кесiнi аты, тегi, лты жне азаматтыы болуына ылы, ал азастан Республикасыны за актiлерiнде кзделген жадайларда оларды сатауа ылы.

10-бап. Баланы мiр сруге, жеке басыны бостандыына, адiр-асиетiне жне жеке мiрiне ол сылмауа ыы

1. рбiр баланы мiр сруге, жеке басыны бостандыына, адiр-асиетiне жне жеке мiрiне ол сылмауа ыы бар.

2. Мемлекет баланы жеке басына ешкiмнi тиiспеуiн амтамасыз етедi, оны тнiн жне (немесе) жанын жбiрлеуден, адамды адiр-асиетiн атыгездiкпен, дрекiлiкпен орлаудан, кемсiтуден, жынысты атынас сипатындаы рекеттерден, баланы ылмысты iс-рекетке жне оама жат рекеттер жасауа тартудан, жне оны адам мен азаматты азастан Республикасыны Конституциясында бекiтiлген ытары мен бостандыына ысым жасауды зге де трлерiнен орауды жзеге асырады.

11-бап. Баланы сз жне ар-ождан бостандыына, апарата, оамды мiрге араласуа ыы

1. рбiр баланы сз бостандыына жне з пiкiрiн айтуа, ар-ождан бостандыына, зiнi оамды белсендiлiгiн дамытуа, жасына сйкес апарат алуа жне оны таратуа, оамды бiрлестiктерге, сондай-а баса да коммерциялы емес йымдарды нысандарына жне азастан Республикасыны задарымен рсат етiлген бейбiт жиналыстара з еркiмен атысуа ыы бар.

2. Мемлекеттiк органдар балаларды жеке адами тласын, оларды шыармашылы бейiмдiлiгiн, леуметтiк белсендiлiгiн, ылыми, техникалы жне кркем шыармашылыын дамытуды, оларды интеллектуалды меншiгiн орауды, балаларды мiрi мен денсаулыын сатауды, оршаан табии ортаны, тарих пен мдениет ескерткiштерiн орауды зiне масат ттатын, айырымдылы iстерiне атысатын, мдени жне спортты мiрге атысуа тартатын, демалысты йымдастыратын оамды йымдара жрдемдеседi.

12-бап. Баланы ажеттi трмыс дегейiне ыы

1. рбiр баланы дене бiтiміні, психикасы мен жан дниесiні толымды дамуы шiн ажеттi трмыс дегейi мен жадайы болуа ыы бар.

2. Мемлекет бл жадайларды жасалуын леуметтік жне экономикалы шаралар жйесi арылы амтамасыз етедi.

13-бап. Баланы млiктiк ытары

1. рбiр баланы замен белгiленген тртiппен жне млшерде з ата-анасынан жне отбасыны баса да мшелерiнен аражат алуа ыы бар. Балаа алименттер, жрдемаылар жне баса да леуметтiк тлемдер ретiндегi тиесiлi сомалар ата-анасыны (оларды орнындаы адамдарды) билiк етуiне келiп тседi жне олар баланы ктiп-бауа, оан бiлiм беруге жне оны трбиелеуге жмсалады.

2. рбiр баланы задарда белгiленген тртiппен з бетiнше немесе зiнi зады кілдері арылы ммiлелер жасауа, банктерде салымы болуа жне жалаысына, стипендиясына немесе зге де кiрiстерiне жне интеллектуалды меншiк ыы объектiлерiне билiк етуге, зге де млiктiк ытарды иемденiп aлуа жне оларды жзеге асыруа ыы бар.

Ата-аналар немесе зады кілдер баланы жрдемаысын немесе материалды кмек ретiнде мемлекет блген ашалай аражатты баланы атына банкке салуа ылы.

3. рбiр баланы зi тапан табыса, зi сыйа немесе мра ретiнде алан млiкке, сондай-а баланы аражатына сатып алынан баса да кез келген млiкке меншiк ыы бар.

з ебегiмен табыс табатын бала, егер ол ата-анасымен бiрге тратын болса, отбасын асырауа жмсалатын шыындарды блiсуге атысуа ылы.

Баланы зiне меншiк ыымен тиесілі млiкке билiк ету ыы азастан Республикасыны азаматты задарымен айындалады.

14-бап. Баланы трын йге ыы

1. рбiр баланы азастан Республикасыны трын й задарына сйкес трын йге ыы бар.

2. Жетiм баланы, ата-анасыны аморлыынсыз алан жне трбиелеу, емдеу жне баса да мекемелердегi баланы трын й-жайа меншiк ыын немесе трын й-жайды пайдалану ыын caтайды, ал ыы болмаан жадайда азастан Республикасыны трын й туралы задарына сйкес трын й-жай алуа ыы бар.

3. Ата-анасыны аморлыынсыз алан балаларды, оны iшiнде жетiм балаларды олара баса й-жай берiлмейiнше олар трып жатан трын йден шыаруа болмайды.

15-бап. Баланы бiлiм алуа ыы

2007.27.07. № 320-III Р Заымен 1-тарма згертілді (бр.ред.ара)

1. рбiр баланы бiлiм алуа ыы бар жне азастан Республикасыны бiлiм туралы задарына сйкес оан тегiн бастауыш, негізгі орта жне жалпы орта білім жне конкурсты негiзде тегiн техникалы жне ксіптік, орта білімнен кейінгі жне жоары бiлiм алуа кепiлдiк берiледi.

2007.27.07. № 320-III Р Заымен 2-тарма згертілді (бр.ред.ара)

2. Тегiн жалпы орта бiлiм немесе техникалы жне ксіптік бiлiм алана дейiн баланы мемлекеттiк бiлiм беру мекемесiнен шыару, шыаруды жалпы тртiбiн сатаумен атар тек ораншы жне аморшы органдарды хабардар ете отырып ана жргiзiлуi ммкiн.

3. Арнаулы педагогикалы трбиенi ажет ететiн кемтар балалара мемлекеттiк бюджеттен белгiленген стандарттар дегейiнде оларды бiлiм алуына кепiлдiк беретiн осымша аражат бередi.

4. Мемлекет балаларды бiлiм алу кезеiнде леуметтiк орауды ажет ететiндерiні ктiп-бау шыынын толы немесе iшiнара ктередi. Оларды бiлiм алу кезеiнде леуметтiк кмекті млшерлерi мен кздерiн азастан Республикасыны Yкiметi белгiлейдi.

16-бап. Баланы ебек бостандыына ыы

1. рбiр баланы ебек бостандыына, ызмет жне ксiп трлерiн еркiн тадауа ыы бар.

2. Балалар он трт жастан бастап, ата-аналарыны рсатымен оудан бос кезiнде денсаулыына жне сіп-жетiлуiне отайлы, баланы дене бiтiмiне, имандылыына жне психикалы жай-кйiне зиян келтiрмейтiн оамды пайдалы ебекке атысуа, сондай-а маманды алуа ыы бар. Бл ыты халыты ебекпен амту ызметi мен жергiлiктi мемлекеттiк басару органдары амтамасыз етедi.

2007.15.05. № 253-III Р Заымен 3-тарма згертілді (бр.ред.ара)

3. Он сегiз жаса толмаан балалармен ебек шартын жасасу жне оны бзу тртiбi жне ебек атынастарыны баса да ерекшелiктерi азастан Республикасыны ебек занамасында белгіленедi.

4. Баланы ауыр ара жмыса, зиянды жне (немесе) ебек жадайы ауiптi жмыстара абылдауа немесе тартуа тыйым салынады.

Жмыс iстеу оу процесiн бзбауа тиiс.

17-бап. Баланы мемлекеттiк кмекке ыы

1. Мемлекеттiк кмек оны алуа ыы бар рбiр балаа таайындалады. Мемлекеттiк кмекті млшерi жне оны крсетуді шарты мен тртiбi азастан Республикасыны задарымен белгiленедi.

2. Ата-анасыны аморлыынсыз алан балалар, оны iшiнде жетiм балалар азастан Республикасыны задарына сйкес толы мемлекеттiк амсыздандырылуда болады.

3. Мемлекеттiк органдар ата-анасыны аморлыынсыз алан рбiр балаа, ораншылы немесе аморшылы нысанына арамастан, бiрдей материалды жне зге де жадайларды амтамасыз етедi.

18-бап. Мемлекеттiк е тменгi леуметтiк стандарттарды белгiлеу

1. Балаларды мддесiн кздейтiн мемлекеттiк саясат мемлекеттiк е тменгi леуметтiк стандарттар негiзiнде жзеге асырылады.

2. Мемлекеттiк е тменгi леуметтiк стандарттар леуметтiк ызмет крсетулер бойынша белгiленген е тменгi клемде мыналарды:

2007.27.07. № 320-III Р Заымен 1) тармаша згертілді (бр.ред.ара)

1) мемлекеттiк бiлiм беру тапсырысына сйкес кепiлдiк берiлген, жалпыа бiрдей олжетiмдi тегiн бастауыш, негізгі орта жне жалпы орта бiлiм мен конкурсты негiзде тегiн техникалы жне ксіптік, орта білімнен кейінгі жне жоары бiлiм берудi;

2) балалара тегiн медициналы ызмет крсетудi, оларды таматандыруды е тменгi нормаларына сйкес таматандыруды амтамасыз етудi;

3) он бес жаса толан балаларды ксiби бадарлау, ызмет саласын тадау, жмыса орналасу, ебегiні оралу, ебегiне аы тлену ыын азастан Республикасыны задарында белгiленген тртiппен кепілдi амтамасыз етудi;

4) балалара леуметтiк ызмет крсету, оларды леуметтiк орау, соны iшiнде туылуы мен трбиеленуiне байланысты, балалары бар азаматтара мемлекеттiк жрдемаы тлеу жолымен кепiлдi материалды олдауды амтамасыз ету, сондай-а мiрлiк иын ахуала тап болан балаларды леуметтiк бейiмдеу жне леуметтiк оалту жнiндегi шараларды;

5) азастан Республикасыны трын й задарына сйкес трын йге ыын амтамасыз етудi;

6) балаларды сауытыру мен оларды демалысын йымдастыруды, соны iшiнде ттенше жадайларда, сондай-а экологиялы жаынан олайсыз жне азастан Республикасыны задарында белгiленген тртiппен сондай деп танылан ауматарда тратын балаларды сауытыруды йымдастыруды;

7) бiлiктi за кмегiн крсетудi амтиды.

3. Мемлекеттiк е тменгi леуметтiк стандарттар оларды мiр сру жадайларындаы айматы айырмашылытар ескерiле отырып айындалады. азастан Республикасыны задарына сйкес жергiлiктi мемлекеттiк басаруды органдары осымша леуметтiк стандарттар белгiлей алады.

4. Тиiстi бiлiм беру йымдарындаы, арнаулы оу-трбие йымдарындаы, денсаулы сатау, леуметтiк ызмет крсету йымдарындаы немесе зге де мекемелер мен йымдардаы балаларды здерiне сынылан ызмет крсетулердi мемлекеттiк е тменгi леуметтiк стандарттара сйкестiгін мезгiл-мезгiл баалап отыруа ыы бар.

19-бап. Баланы дем алуа жне бос уаытын пайдалануа ыы

1. рбiр бала зiнi жасына, денсаулыына жне ажеттерiне арай демалуа жне бос уаытын пайдалануа ылы.

2. Ата-анасы немесе оларды орнындаы адамдар здерiнi абiлеттерi мен ммкiндiктерiне сйкес баланы ктiлуi мен жан-жаты дамуына ажеттi мiрлiк жадайларды амтамасыз етедi.

3. Мемлекеттiк органдар азастан Республикасыны задарына сйкес балаларды сауытыру, спорт, шыармашылы жне бос уаытын пайдаланатын зге де йымдарын, лагерьлер мен санаторийлердi рады жне оларды олдап отырады.

4. Мемлекет балаларды демалуа, сауыуа жне бос уаытын пайдалануа ыын амтамасыз ету жнiндегi iс-шараларды жзеге асырады.

20-бап. Баланы мiндеттерi

рбiр бала азастан Республикасыны Конституциясын жне задарын сатауа, баса адамдарды ытарын, бостандыын, ар-ожданы мен адiр-асиетiн, Республиканы мемлекеттiк нышандарын рметтеуге, ебекке жарамсыз ата-анасына аморлы жасауа, тарихи жне мдени мраларды саталуына ам-арекет жасауа, тарих жне мдениет ескерткiштерiн сатауа, табиатты сатауа жне табии байлытара ыпты арауа мiндеттi.