Сурет. Суландыру аладарыны кесіндісі.

1- жол; 2- су келетін канал; 3- сйытыты картаа шыаруды реттейтін шиберлер; 4- суландырыш-каналдар; 5- ашы дренаж каналдары; 6- оршау белестері; 7- жйектер арасындаы арытар

 

Аынды сулар осы арытара жіберіледі, олар топыра арылы сзіліп, дренаж бырлары немесе каналдар арылы суаттара аызылады. Олар топыра арылы ткен кезде патогенді микроорганизмдер, гельминттерді жмырталары топырата алып ояды, ал еріген органикалы заттар топыратаы микрофлорны тіршілік рдістеріні нтижесінде минералданады. алды суларды рамында кп млшерде оректік субстрат болады, бл топыра микроорганизмдеріні арынды кбеюіне жадай жасайды, соны нтижесінде топыра блшектері, сііретін асиеті кшті жне биохимиялы белсенділігі жоары, белсенді биологиялы пленкамен тгелдей жабылады. Сзу аладарыны суландыру аладарынан айырмашылыы, олара аынды суды жаппай жаяды. Олара, суландыру аладарына араанда, аынды суларды едуір кп млшерде жіберуге рсат етіледі.

Сонымен атар, аынды суларды топыра арылы залалсыздандыруды таы бір дісі – ауылшаруашылы німдерін ндірушілерге тиесілі егін егетін жерлерді суландыруа пайдалану болып табылады. Бл аладара тсетін жктеме, коммуналды суландыру аладарымен салыстыранда, 5-15 есе аз болады. Оларда баша немесе мал азыты сімдіктерді, егілген шптерді сіреді, суды жйектер арасындаы арытара жибереді. Пайдалану ережелерін сатамаан жадайда, коммуналды жне егіншілік суландыру аладары адамдар мен жануарлара гелминттерді, р трлі жпалы ауруларды оздырыштарын жтыратын кздер болуы ммкін.

Топыраты дістер, аынды суларды тазартуды тиімділігі жоары дістері болып табылады, біра, ірі елді мекендерде оларды олданылуы шектеулі, себебі, азіргі трындарды тыыздыы мен су ттыну нормалары кезінде, суландыру аладарыны ауданы те лкен болуы керек.

Биологиялы тоандар – тере емес, су сзілуі жрмейтін немесе баяу жретін топыратаы жасанды трде жасалан суаттар. Аынды суларды тндыраннан кейін, тоана жіберу алдында 2-5 есе зен суымен араластырып, баяу, 2-3 тулік ішінде тоан арылы ткізеді. Тазаруы аэробты немесе анаэробты жадайларда жруі ммкін. Залалсыздандыру рдістерін жеделдету жне аэрацияны кшейту шін биологиялы тоандарды тередігін аз ана (1 м дейін) етіп, жоары сатыдаы су сімдіктерін (амыс, иіртамыр, оа, т.б.) жне балдырлар егеді, жасанды аэрация жасайды. Балдырлар фотосинтез нтижесінде суды оттегімен байытады, ал жоары сатыдаы су сімдіктері, бдан баса, судан уытты жне органикалы заттарды сііріп алып, оны энтеробактериялардан тазартады, антибиотиктік заттарды бліп шыарады.

Биологиялы тазартуды жасанды дістері р трлі типтегі биототытырыштарда жргізіледі, оларда залалсыздандыру, топыратаы немесе судаы табии жадайлардаыа сас болып теді.

Мндай биототытырыштара биофильтрлер, аэротенктер, циркуляциялы-тотытырыш каналдар жне т.б. жатады. Биофильтрлерде залалсыздандыру топырата жретін минералдану рдісін айталау болып табылады. Биофильтрлер – тбінде табашалардан жасалан дренажы бар, оан биіктігі екі метр етіп ірі тйіршікті материалдар – шлак, са тастар толтыра салынан, кірпіштен немесе темір-бетоннан жасалан резервуарлар болып табылады (5.6.-сурет).