Тмен барометрлік ысымны сері. Таулы немесе биіктік аурулары.

Биік тауа шыада, кабинасы блінген шатармен, ауа шарларымен биіктікке ктерілгенде немесе атмосфералы ысымды темендететін барокамералара орналасанда адам организміне тмен барометрлік ысым (гипобария) сер етеді. Бл кезде организмге екі трлі ыпал болады:

• барометрлік ысымны темендеуі. алыпты немесе жоары барометрлік ысымнан темен ысыма тез ауысуын декомпрессиядейді;

• дем алатьш ауада оттегіні лестік ысымыны (р0₂) азаюы.

Осыдан организмде пайда болатын бзылыстарды коріністері

барометрдік ысымньщ томендеу дрежесіне жне оны жылдамдыына байланысгы. алыпты барометрлік ысым сынап баанасы бойынша 760 мм болса, оны 530—460 мм-ге дейін томендеуі 3000—4000 м биіктікте болады. Барометрлік ысым томендеген сайын денедегі газдарды еруі азайып, олар газ кйіне айналады. Содыган кесірік, мадай, кпеап уыстарына, ішек-арын жолдарына, ортаны ла ішіе газ жиналып керіп кетеді. Олардаы сезімтал абылдаьшггарды оздырьш, атгы ауру сезімін тудырады. сіресе ла ішінен атты шаншып ауыртады.

9000 м биіктікте барометрлік ысым с.б.б. 225,6 мм-ге дейін томендейді. Декомпрессиянын нтижесінде азот кпіршіктеніп ана тседі, эмболия дамиды. Осыдан ішкі азалар мен тіндерді ишемиясы

болады. Бл эмбодцар ми мен жрек тамырларына трып алуынан адам- ны кенетген естен тануы, жректі инфаркты дамиды.

19000 м биіктікте барометрлік ысым 47 мм-ге дейін азаяды, организмдегі сйытар газды блінуінен сарылдал, айнаан су си- яты болады. Газдар тері астындаы шелмайга т.б. тіндерге жиналуынан тіндерді биіктік эмфиземасы немесе газ кернеп кетуі дамиды.

Демалатын ауада барометрлік ысым тмендегенде отгегіні лестік ысымы азаюдан биіктік ауруыдамиды. Онъщ негізгі себебі болып орга- низмге оттегіні жетіспеушілігі, содан анны оттегіге аныпауы (ги- поксемия) есептеледі. Бндай жадай биік тауларды шындарына шы- ан адамдарда да байалады. Бл кездегі организмні дертгік згерістерін таулы аурудейді. Биіктік ауруын таулы аурудан ажырату ажет. Тау- лы ауру адамны тауа белгілі кш жмсап, біртіндеп ктерілуінен, ол бірнеше саатган немесе туліктен кейін дамиды. Биіктік ауруы те тез дамиды жне организмні тым ауыр бзылыстарына келеді. Бл ауру кезінде биікке ктерілген адам зіні жадайын дрыс бааламай, ма- саттанып, ешбір ауру белгілеріне шаым айтпайды жне алашы се- кунд-минуттарды ішінде есінен танып алады.

Таулы ауру екі сатыда теді. Бірішпі сатысы тегерілген, екішш сатысы тегерілмеген делінеді. Тегерілген сатысы 1000—4000 м. биіктікте байала- ды. Демалатын ауада отгегіні лесгік ысымы азайадыган, артериалы анда отгегіні дегейі тмецеген, ішкі азалар мен тіндерге оны тасы- малдануы бзылан. Сондытан оларда зат алмасулары сощы німдеріне дейін жрмей аралы ышыл німдер жинальш алады, метаболизмдік адидоз дамиды. Осьідан отгегіні тапшыльны, жиналан ышыл німдер ан тамырларындаы химиялы рецепторлар арылы рефлексгік трде ми- даы тынысты жне тамырларды имылды оргатыгарьш оздырады: тыныс алу, жрек соуы жиілейді Бл кезде симпатикалы жйке жйесіні межекуаты (тонусы) ктеріледі. Осыдан шеткері ан тамырларыны, тегіс салалы ет жасушаларыны жиырылуы, теріні бозаруы, артериалы ан ысымыны аздап котерілуі, анньщ жиналзган орларынан тамырлара шьнарылуы болады. Шеткері ада эритроцитгер кбейеді. Ары арай сйек кемогінде эритроцитгерді дірілуі аргады. Содан шеткері анда олардьщ саны шьшайы кбейеді жне жас эритроцитгер (ретикулоциттер) пайда бо- лады. Сонымен бірге гемоглобин молеуласыны оттегін байланыстыру абілегі кетеріледі жне тотьган гемоглобинні тіндерге оггегін беруін жеіддетеді. Тідерде затгар алмасуыньщ анаэробты жолмен жруі артады. Сол арьілы организм гіршілігіне ажетгі азды-кпті уат (АТФ, КрФ) ондіріледі. Бл келгірілгендер отгегіні жегіспеунгілігіне арсы баьпталан организмні тегеру-икемдепу жолдарына жатады. Дегенмен, бл кезде ор- талы жйке жйесіде озу рдісі басым болады, адамны жонсіз ызба- лыы, оз жадайью дрыс баалай алмаушылыы, имыл-озалысьюы йле- сімсіздігі байалады. Адам томейлсіп, коп жадайлара мн бермейді, араа мас болан адамдай коіл кйін шатгы билейді (эйфория).

Ары арай 5000 м биіктіктен астам котерілгенде таулы ауруды тегерілмеген сатысы дамиды. Бл кезде тере жиі тыныс алудьщ

нтижесінде организмнен С0₂ арты шыарылып кетеді. оректік зат- тарды толы тотыпауынан тіндерде С0₂ газыны тзілуі азаяды. Осы екі жадайдан организмде (анда) С0₂ газыны дегейі тмендейді, ги- покапния дамиды, газды алкалоз байалады. Сондытан мидагы ты- ныс алу, ан тамырларыны имыдцы т.с.с. орталытарды озымды- лыы азаяды. Енді кщл-кйді ктерікшігі (эйфорияеы) атты тнжы- раумен (депрессия) ауысады, орталы жйке жйесіні тежелуі болады. Бл кезде науас адамны имыл-озалысы азаяды, тез піаршаыш- тьны байалады, барлы шартты, шартсыз рефлекстері жоалады, ол тере йыа батады. Осыдан науасты тыныс алуы сиреп, зілісті (Чейн-стокс, Биот) тыныс алу пайда болады. Отгеііні жетіснеушілігінен, гипокапниядан жне алкалоз дамуынан мидаы тыныс алу орталыы- ньщ салдануы адамны ліміне келеді.