Экономиканы негізгі бліктері
АШ жалпы шолу
Жоспар:
1) Геосаяси жне кімшілік жадайы
2) леуметтік инфрорылымы
3) ндірістік инфрорылымы
4) ылым жне білім жйесі
5) азіргі тадаы халыаралы атнас
АШ-ты геосаясаты
АШ экономикасы лемні е ірі экономикасы. рбір экономикалы жйеде ксіпкерлер мен менеджерлер ызмет пен тауарды ндіріп, тарату шін табии ресурстар, жмыс кші мен технологияны біріктіреді. Осы элементтерді йымдастыру мен олдану тсілдері лтты мдениет пен саяси мраттарды крсетеді. рама Штаттары кбіне «капиталистік шаруашылы» деген терминмен сипатталады. Бл терминді 19-шы асырда неміс экономисі рі леуметтік теоретигі Карл Маркс олында капиталы бар адамдарды шаын тобыны аса маызды экономикалы шешімдерді абылдау жйесін сипаттау шін енгізген. Маркс капиталистік экономикаа саяси жйеде билігі кп социалистік экономиканы арама-арсы ойды. Маркс пен оны шкірттері капиталистік жйеде з байлыын арттыруды масат еткен уатты бизнесмендерді олында билік шоырланан дей отырып, социалистік шаруашылыта кіметті негізгі масаты - оамды ресурстарды бірдей таралуы болып табылады дегенге сенді. Бл категориялар тым арапайымдылыына арамастан олар шін шынды элементтерін сатап отыр, ал бгінгі тада оларды маыздылыы тым лсіз. Маркс сипаттаан таза капитализм болса да, ол жоаланнан кейін АШ жне баса мемлекеттерді кіметі билікті шоырлануына шектеу ойып, рі засыз коммерциялы рекеттерге байланысты леуметтік мселелерді шешу шін экономикаа араласа бастады. Ммкін осыдан кейін Америка экономикасын кімет пен жеке ксіпкерлікті маыздылыы атар тратын «аралас» экономика деп атау жн болар. Американдытар еркін ксіпкерлікке деген сенімдері мен кіметтік басару арасындашекараны ткізу жнінде пікірлері бір келкі болмаса да, олар ойлап тапан аралас экономикасы те табысты болып шыты.
Экономиканы негізгі бліктері
Елді экономикалы жйесіні басты растырушы - табиат ресурстары болып табылады. рама Штаттары нарлы ауыл шаруашылы жерлерге жне минералды ресустара бай, рі климаты олайлы. Сонымен атар ол Атлант жне Тыны мхиттарымен шектеседі. Ал рылыты ортасынан аатын зендер мен Канада жне АШ арасындаы шекараны бойлай жатан лы Клдер кемелерді келуін амтамасыз етеді. Осы ке ауымды су жолдары за жылдар бойына ел экономикасыны есімін амтамасыз етіп, Американы 50 штатын ттас экономикалы ауымдастыа біріктірді.
Табиат ресурстарын тауара айналдыратын жмыс кші экономиканы екінші раушы блігі. олда бар жмысшылар саны, е бастысы оларды ркендеуі, экономика сергектігін анытауа ммкіндік береді. рама Штаттар тарихында жмыс кшіні тотаусыз суі экономиканы траты кшеюін амтамасыз етті. Бірінші Дниежзілік соыса дейін жмысшыларды басым копшілігін Еуропадан кшіп келушілер, оларды тікелей рпатары, немесе ата-бабалары, Америкаа л ретінде кшірілген африканды американдатар рады. 20-шы асырды алашы жылдарында АШ-а азиалытар кп млшерде келді, ал Латын Америкасынан оныс аударушылар кейінірек кшіп келді.
Сондай-а рама Штаттары жмыссызды шарытап, енді бірде жмыс кші жетіспеген кезедерді де ткерді. оныс аударушылар жмыс кшіне сраныс мол жерлерге жетуге тырысты, жергілікті жмысшылара араанда аз жалаыа жмыс істесе де, олар Отандарына араанда кбірек аша тауып, табыса жетті. Нтижесінде, ел экономикасы жылдам дамыды.
Жмыс кшіні сапасы - адамдарды аншалыты ебек еткісі келетіні мен оларды ксіпкерлігі - экономиканы табысты болуы шін маызды. Шекаралы мір кп жмыс істеуді талап етті, рі протестантизмні жмыс істеу этикасы мны олдады. згертуге жне тжірибе алуа деген ыылас пен техникалы жне ксіптік білім беруге кіл блу - Америка экономикасыны табыстылыына осылан лес болды. Жмыс кшіні елгезектілігі де Америка экономикасыны згермелі жадайа бейімделуіне лесін осты. оныс аударушылар Шыыс жаалауын асыра толтыран кезеде, жмысшылар аралдан деуді ктіп тран фермалара кешті. 20-шы асырды бірінші жартысында солтстікті индустриалды алаларыны экономикалы ммкіндіктері отстік фермалардаы ара-тсті американдытарды ызытырды.
Жмыс кшіні сапасы лі де маызды мселе болып алуда. Бгінде американдытар «адам капиталын» кптеген жаа жоары-технологиялы нерксіп салалары табысыны кілті ретінде арастырады. Нтижесінде кімет басшылары мен бизнесмендер компьютер мен телекоммуникаия сияты нерксіпті жаа салаларында бейімделе алатын, жылдам ойлайтын адамдарды дайындауда ксіптік білім беруді маыздылыын атап крсетуде. Біра,табии ресурстар мен жмыс кші экономикалы жйені блігін ана райды. Бл ресурстарды тиімді йымдастыра білу керек. Америка экономикасында бл міндетті менеджерлер орындайды. Америкада басаруды дстрлі рылымы иерархияа негізделген: билік атарушы директор- дан бастап директорлар кеесіне, одан ксіпорынны трлі блімдеріні йлесімділігін амтамасыз ететін басару дегейлері арылы цехта жмыс атаратын шеберге дейін барады. Кптеген мселелерді шешу трлі блімшелер мен жмысшылара жктелген. 20-шы асырды басында Америкадаы блініс жайында жйелі анализге негізделген «ылыми басару» деген тсінік алыптасан еді.
Кптеген ксіпорындар осы дстрлі рылым бойынша жмыс істеуде, біра кейбір баса ксіпорындар менеджментке кешті. аламды бсекелестікті артуына байланысты Америка бизнесі жоары білімді маман жмысшыларды абылдайтын, аз уаытта німді деп, згерте алатын йымды рылымдарды, сіресе жоары технологиялы згерістерді табуа тырысады. Иерархия мен ебек блінісіне тым уестену шыармашылыа тсау салады деген пікір кбейе тсуде. Нтижесінде, кптеген компаниялар здеріні йымды рылымдарын ышамдал, менеджерлер санын азайтыл, билікті ызметкерлер тобына берді. Менеджерлер мен ызметкерлер тобы андай да нім ндіре алуы шін, олар бизнес ксіпорындарына йымдастырылуы тиіс еді. АШ-та жаа бизнес руда немесе бар бизнесті кеейтуде, ор жинатауда е тиімдісі - корпорация болу екендігі длелденген. Корпорация- коммерциялы ксіпорындарды, меншік иелеріні, акция стаушыларыны з ережелері мен дстрлері бар ерікті ассоциациясы.
Корпорацияны тауар ндіріп, ызмет крсетуі шін аржы оры болуы керек. Олар банктерге, жеке адамдара, зейнетаы орларына жне таы да баса инвесторлара акция (иелік лес, активтер) немесе облигация (за мерзімді ашалай арыз) сату арылы керекті капиталын арттырады. Кптеген аржы институттары, сіресе банктер, корпорациялар мен коммерциялы ксіпорындардан тікелей арыз алады. Федералды кімет пен штаттар кіметі осы аржы жйесіні ауіпсіздігі мен тратылыын амтамасыз ететін, рі инвесторларды ажетті млімет алуа ол жетерлік жадай жасайтын арнайы ережелер мен тртіптер дайындайды.
Ішкі жалпы нім аталан жыл мерзімінде ндірілген нім мен ызмет крсетуді жалпы клемін анытайды. рама Штаттарды ішкі жалпы німі 1983 жылдаы 3.4 триллионнан 1998 жылда 8.5 триллиона дейін сті. Біра, бл сандар экономика саулыыны лшемі болса да, ол лтты трмысты бар жаын амтымайды. Ішкі жалпы нім товар мен ызметтінарыты баасын крсеткенімен, мемлекеттегі мір сапасын крсетпейді. Сйтіп, кейбір ауыспалылар - жеке басты баыты мен ауіпсіздігі, оршаан орта тазалыы, жасы денсаулы - осыны шетінен шыып кетеді.