Арсылы білдіру жне оларды шешу тртібі

 

Брын олданыста болан іс жргізу занамасында²⁸ (істі жеке дара арау туралы ереже енгізілгенге дейін арсылы білдіру жне оларды шешу тртібі тек алалы сот рамына ана атысты болан, себебі іс жргізу занамасында істерді арастыруды зге тртібі кзделмеген болатын). Халы заседательдері (бірінші сатыдаы сотта) істі талылау жне шешім абылдау барысында судьяны барлы кілеттіктерін пайдаланатын, тиісінше негіздеме болан жадайда судьяа да, халы заседательдеріне де іске атысушылар арсылы білдіре алатын.

аза ССР АІЖК-ні 44 бабыны ережелері бойынша арсылы наты судьяа білдірілетін; арсылы туралы арыз сот отырысында жарияланып, сот отырысыны хаттамасына енгізілетін. Егер сотта траалы етушіге (судьяа) арсылы білдірілсе, онда оан арсылы білдіру жніндегі сраты зге судьялар, яни халы заседательдері кеесу блмесінде ол судьяны атысуынсыз шешетін. Дауыстар те болан жадайда, біреуі «жатап», екіншісі – «арсы» дауыс бергенде, судьяа білдірілген арсылы орынды деп есептелетін. Мндай шешім абылданан жадайда сот траасы істі баса судьяны арауына беретін. Егер арсылы екі судьяа немесе барлы судьялара атысты берілсе, онда арсылы туралы арызды барлы сот рамы арап, алалы шешім абылданатын. арсылы білдіру жне оларды шешу тртібіне атысты осы ережелер істерді жоары сатыдаы сотта алалы раммен арастыран кезде де олданылатын.

арсылы білдіру негідері. Іс жргізу заы істі арау барысында судьяны атысуына болмайтын зге де негіздер тізімін бекітеді.

1. Егер судья:

1) Осы істі мны алдындаы арау кезінде ку, сарапшы, маман, аудармашы, кіл, сот отырысыны хатшысы, сот орындаушысы, сот приставы ретінде атысса;

2) Іске атысушы адамдарды немесе оларды кілдеріні біреуіні туысы болса;

3) Істі нтижесінде жеке, тікелей немесе жанама трде мдделі не оны ділдігіне негізді кмн туызатын зге де мн-жайлар болса,

оны істі арауа атыса алмайтындыын негіздеп, процеске атысушылар оан арсылы білдіруге ылы.

Сот рамыны задылыын білдіретін шарттарды бірі ретінде алалы тртіппен істі араушы сотты рамына зара туыс адамдар кіре алмайтындыы танылады. Бл шарттар Р АІЖК 40-шы бабында арастырылан. арсылы білдіру шін негіздер судьяа (судьялара) ана атысты емес, сондай-а ол прокурора, сарапшыа, мамана, аудармашыа, сот отырысыны хатшысына, сот приставына да олданылады.

Сарапшы мен мамана атысты жеке (осымша) ережелер олданылады.

Сарапшы немесе маман, егер:

1) ол іске атысушы адамдара немесе оларды кілдеріне ызмет жаынан немесе згедей туелді болса немесе туелділікте болып келсе;

2) ол тексеру жргізіп, оны материалдары сота жгінуге негіз болса, не осы азаматты істі араанда пайдаланылса, істі арауа атыса алмайды.

Прокурорды, маманны, аудармашыны, сот отырысы хатшысыны, сот приставыны осы істі мны алдында араан кезде тиісінше прокурор, сарапшы, маман, аудармашы, сот отырысыны хатшысы, сот приставы ретінде атысуы олара арсылы білдіруге негіз болып табылмайды. Сараптама орытындысыны дрыстыына кмн туындауына орай ол айталап жргізілетін жадайларды оспаанда, сарапшыны осы істі алдыы арау кезінде сарапшы ретінде атысуы оан арсылы білдіру шін негіз болып табылмайды.

Осылайша, судьяны жне іске атысушы зге де тлаларды арсылы білдіру негіздері белгілі іс жргізу салдарын туындатады.

Р АІЖК 40-41 баптарында аталып ткен тлаларды жоары санатты ар-ождана ие болуы, азаматты дауды дрыс шешіп, длелдемелерді шынайы баалауды амтамасыз ету шін оларды здігінен бас тартуымен жзеге асырылуы ммкін. Егер аталан арсылытар аныталса, немесе оан атысты белгілі дегейдегі кмн пайда болса, онда тараптар жне оларды кілдері, шінші тлалар, прокурор арсылы білдіруге ылы.

арсылы білдіру ыы маызды іс жргізу кепілдемесі болып табылады, оан сйкес судьяны (судьяларды) жне зге тлаларды блтартпастыы амтамасыз етіліп, сотты дер кезінде негізді жне зады шешім абылдауына ммкіндік береді.

Р АІЖК 42-ші бабыны 2 блігіне сйкес, здігінен бас тарту мен арсылы білдіру істі мні бойынша арау басталана дейін длелденіп, млімделуге тиіс. Істі арау барысында здігінен бас тарту (арсылы білдіру) туралы млімдеме жасалуы ммкін. Біра мндай рекетке

- арсылы білдіру негіздері

- здігінен бас тарту негіздері

оларды млімдеуші адама істі арау басталаннан кейін белгілі болан жадайда ана жол беріледі.

Істі сотты алалы рамда арауы кезінде судьяларды біреуі здігінен бас тартуды (арсылы білдіруді) млімдеген жадайда сот іске атысушы адамдарды пікірін тыдайды жне, егер ол тсініктеме бергісі келсе, арсылы білдірілген судьяны пікірін тыдайды жне арсылы білдіру туралы мселені арсылы білдірілген судьяны атысуынсыз шешеді. арсылы білдіруді «жатаан» жне оан «арсы» дауыстар саны те болан кезде судьяа білдірілген арсылы негізді болып есептеледі. Бірнеше судьяа немесе сотты бкіл рамына млімделген арсылы білдіруді на сол сот толы рамында жай кпшілік дауыспен шешеді.

Білдірілген арсылы бойынша сот йарым тріндегі іс жргізушілік жат абылдайды. Білдірілген арсылыты абылдамау туралы, немесе анааттандыру туралы йарым шаым беруге, наразылы келтіруге жатпайды. йарыма келіспеушілік туралы длелдер апелляциялы, кассациялы немесе адаалау шаымдарына, наразылы келтіруге енгізілуі ммкін.

Прокурорды, сарапшыны, маманны, аудармашыны, сот отырысы хатшысыны, сот орындаушысыны, сот приставыны здігінен бас тартуы (арсылы білдіруі) туралы мселені істі арайтын сот шешеді.

арсылы білдіру (здігінен бас тарту) млімделгендігіні салдары. Егер сотта істі жеке дара араушы судьяа арсылы білдірілсе (судья здігінен бас тартса), бл сраты сот траасы шешеді. Егер шынайы себептермен арсылы білдірген (судья здігінен бас тартан) арызды (арыздарды) сот траасы арай алмаса, ол арызды сотты баса судьясы арайды, ал ол да ммкін болмаан жадайда – жоары тран сот судьясы арайды. Егер судьяа білдірілген арсылы²⁹ анааттандырылса, онда істі осы сотта баса судья арайды.

Егер облысты немесе оан теестірілген сотта здігінен бас тарту немесе арсылытар білдіру анааттандырыланнан кейін, не Р АІЖК 39-шы бабында аталан себептермен (судьяны істі арауа айта атысуына жол берілмеуі) істі арау шін сотты жаа рамын ру ммкін болмаса, облысты немесе соан теестірілген сот іс бойынша тараптар болса, істі арайтын сотты белгілеу шін іс азастан Республикасыны Жоары Сотына жіберілуге тиіс.

 

²⁸аза ССР-ні Азаматты іс жргізу кодексі. – Алматы, 1988.

²⁹Мнда істі жеке дара арастырушы судьялар жнінде айтылып отыр.