Сот бйрыыны мазмны жне оны шыару салдары

 

Р АІЖК 139-шы бабымен сот бйрыы ндіріп алушыны арызы негізінде шыарылатын сот актісі болып табылатындытан, бл ажет іс жргізу талаптарына жауап беретін тиісті элементтерден ралуы тиіс. Р АІЖК 146-шы бабында сот бйрыыны мазмнына ойылатын талаптар тізімі берілген.

Сот бйрыында:

1) жргізілетін істі нмірі жне бйрыты шыарылан кні;

2) сотты атауы, бйры шыаран судьяны тегі жне аты-жні;

3) ндіріп алушыны тегі, аты жне кесіні аты (егер ол жеке басын куландыратын жатта крсетілген болса), оны трылыты жері немесе тран жері, оны трылыты жері бойынша тіркелгені туралы мліметтер мен салы тлеушіні тіркеу нмірі немесе, егер ндіріп алушы зады тла болып табылса, оны атауы, наты тран жері не бірыай Мемлекеттік тіркелімнен мліметтер, банк реквизиттері мен салы тлеушіні тіркеу нмірі;

4) борышкерді тегі, аты жне кесіні аты (егер ол жеке басын куландыратын жатта крсетілген болса), оны трылыты жері немесе тран жері, оны трылыты жері бойынша тіркелгені туралы мліметтер, оны жмыс орны туралы мліметтер жне жмыс орныны банк реквизиттері (егер сот бйрыын шыару туралы арызда крсетілген болса), оны банк реквизиттері мен салы тлеушіні тіркеу нмірі (егер сот бйрыын шыару туралы арызда крсетілген болса) немесе, егер борышкер зады тла болып табылса, оны атауы, наты тран жері не бірыай Мемлекеттік тіркелімнен мліметтер (егер сот бйрыын шыару туралы арызда крсетілген болса), банк реквизиттері мен салы тлеушіні тіркеу нмірі;

5) талапты анааттандыруа негіз болан за;

6) ндіріп алынуа жататын аша сомаларыны млшері немесе оны ны крсетіле отырып, талап етілуге жататын млікті белгіленуі;

7) егер оны ндіріп алу замен немесе шартпен кзделсе, трасызды айыбыны млшері;

8) борышкерден ндіріп алушыны пайдасына немесе жергілікті бюджетке ндіріп алынуа жататын мемлекеттік бажды сомасы;

9) сот бйрыына шаым беруді мерзімі мен тртібі крсетіледі⁸².

Кмелетке толмаан балалара алимент ндіріп алу туралы сот бйрыында борышкерді туан кні мен туан жері⁸³, оны жмыс орны, оларды ктіп-бауа алимент алып берілетін рбір баланы аты мен туан кні, борышкерден ай сайын ндіріп алынатын тлемдерді млшері жне оны ндіріп алуды мерзімі крсетіледі. Алимент ндіру мерзімі жнінде бйры мтініне «кмелетке толана дейін» деген жазба енгізіледі.

Р АІЖК 147-ші бабыны 1 блігіне сйкес, сот бйрыы шыарыланнан кейін судья оны кшірмесін дереу борышкерге жібереді. Жнелту пошта арылы жасалатындыы; жнелтуші (сот) бйрыты кшірмесі алынандаы туралы (пошта ызметі арылы) хабардар етілуі – аталан бапты нормативтік талаптары⁸⁴. Осы бапты 2-ші блігі бойынша борышкер сот бйрыыны кшірмесін алан кннен бастап он кн мерзімде байланысты кез келген ралдарын пайдалана отырып, млімделген талапа келіспеген арсылыын бйры шыаран сота жіберуге ылы.

Азаматты іс жргізу ыында (трлі айнар кздерде жне бір заны ішінде) р трлі маынаны білдіретін бірдей терминдер жиі олданылады. Мысалы, Р АІЖК 169-1 бабыны 4 блігіні 3 тармашасында «млімделген талапты мні бойынша арсылытар» деген тіркес олданылан. Бл жерде жауапкерді талапа арсы пікір білдіруге ыы бар екендігін за ережелерінен байауа болады, яни бл рекет талап ою тртібімен аралатын азаматты істер бойынша жасалады.

«Млімделген талапа арсылы» (Р АІЖК 147-ші бабы) жне «млімделген мн-жайлар бойынша арсылы» (Р АІЖК 169-1 бабы) тіркестері арасындаы айырмашылыы бірінші жадайда арсылыты іс аралып болан со, ал екінші жадайда арсылы іс ше шілген дейін берілуінен крініс табады.

Бйры арылы іс жргізуде борышкерді арсылы білдіруі сот шін шыарылан бйрыты кшін жоюа негіздеме болып табылады, ал талап ою арылы іс жргізуде жауапкерді арсылыын сот (іске тіркеу шін ) абылдаанмен, шешім шыаранда есепке алмауы ммкін.

Талап ою арылы іс жргізуде арсылытарды сота жеткізу жолы ретінде жазбаша тртібі ана кзделген, ал бйры арылы іс жргізуде борышкер з арсылытарын сота баыттауда байланыс ралдарыны трлерін тадау еркіндігін ие.

Егер борышкерден белгіленген мерзімде млім етілген талапа арсылы тссе, судья сот бйрыны кшін жойып, ол туралы йарым шыарады. Сот бйрыыны кшін жою туралы сол йарымында судья ндіріп алушы млім еткен талапты талап ою бойынша іс жрізу тртібімен ойылуы ммкін екенін тусіндіреді.

Сот бйрыыны кшін жою туралы йарымны кшірмесі оны шыаранан кейін ш кннен кешіктірмей тараптара жіберіледі. Сотты бл рекеті тараптарды малімделгендігін амтамассыз етуге баытталан. Сот бйрыыны кшін жою туралы йарыма⁸⁵ шыым беруге жне наразылы кетіруге болмайды.

Сот бйрыы атару жаты болып табыландытан, Р АІЖК 149-шы бабыны 1 блігіне сйкес,егер зада белгіленген мерзімде борышкерден сота рсылы келіп тспесе, бйры ндіріп алушыны олына береді. Сот бйрыы ндіріп алушы оны орындауа тапсыру шін сотты мрімен куландырылады. ндіріп алушыны нуі бойынша сот бйрыы орындауа тікелей соттан жіберілу ммкін.

Жергілікті бюджетті пайдасына борышкерден мемлекеттік бажды ндіру шін сотты мрімен куландырылан сот бйрыыны жеке данасы орындауа тікелей соттан жіберіледі. Бл жеке дана бйры атарушылы ндірісін озауа нгіздеме болады, себебі бл іс жургізуде ндіріп алушы арыз беруші емес, мемлекет, ал ндірілген баж сомасы мемлекет кірісіне теді.

 

⁸²Бл бапты 9 тармаында за шыарушы «сот бйрыына шаым беруді мерзімі мен тртібі» сз тіркесін олданан, біра судьяны бл актісіне тікелей іс жргізушілік тсінік бойынша шаым келтірілмейді, ал борышкерді ол бйрыты кшін жою туралы тініші шаым деп аталмайды.

⁸³Бл апарат борышкерге іздеу салан жадайларда ажет болады.

⁸⁴Аталан бап ережелеріні нормативтік редакциясы: «1) сот бйры шыараннан кейін судья тапсыру туралы хабарлай отырып, оны кшірмесін дереу борышкерге жібереді».

⁸⁵Р АІЖК 148 бабыны 2-ші тармаында бл жат аулы деп аталады.

 

Тарау. ТАЛАП ОЮ

§1 Талап оюды тсінігі мен сипаттамасы

Азаматты іс жргізу формасы атарына іс жргізуді бірнеше трі кіреді,оларды ішінде талап ою ерекше орына ие. Бл ерекшелік алдымен субьктивтік ытарды орауы мбебап тсілі болуымен тсіндіріледі, ал бл саладаы талаптарды арастыруды реттейтін нсаулармен амтылан ережелер тжірибеде барынша ажет болып тобылады.

Іс жргізге атысты дебиеттерде талапты мнін сипаттайтын трлі анытамалар беріледі. Талап ою-бзылан немесе даулы ыты орауды іс жргізу тсілі-барынша ыайлы дефиниция ретінде танылады, ал бл ыты орауа баытталан арекеттерді жргізілетін формасы-талап арыз беру арылы талап ою формасы болып табылады.

Соттарды тжірибесінде азаматты істер кпшілігінде берілген талап арыздар негізінде озалады,яни материалды (мліктік немесе мліктік емес) даулы мтылыстарды сотта аралуыны ке таралан мбебап трі – талап ою бойынша іс жргізу (талап ою ндірісі) деуге болады.

Талап ою бойынша іс жргізуді зіне тн белгілері бар, оларды ішінде аса маыздылары мыналар:

1) арызда бзылан немесе даулы ыты наты сипаттайтын материалды-ыты талаптар крсетілуі:

2) ойылан талаптар сотты тсілмен шешуді коздейтін нормативтік шарттарды болуы:

3) тараптарды арама-айшы мдделеріні болуы, оларды сот талылауы барысында з станымдарын орауа зара те ытара ие екендігі.

Талап арызда ойылатын талаптар (талап ою талаптары) – сотта істі талылау туралы бастама ктерушіні куынымдары. Бл куынымдар тиісті іс жргізу (процессуалды) формасына сйкес рсімделген талаптар, яни оларды сота тскендігі талап оюшы мен жауапкер арасында субъективтік ыты бзыланы жнінде дау туындап, даулы атынастары субъектілері бл дауды соттан тыс шеше аламаандыын корсетеді.

Талап арызды сота тапсырыландыы талапкерді жауапкерге арсы зіні наты талаптарын белгіленгендігін білдіреді. Бл сота тскен поцессуалды жат екі критерийге жауап береді, яни талаптарды екі турінен ралады: біріншісі-материалды – ыты талап (талап оюшыны жауаперге ойан талабы), екіншісі процессуалды-ыты талап (талап оюшыны сота ойан талабы). Осындай міндетті элеметтерді біреуі болмаан жадайда талап арыз ыты ережелерге сйкес алыптаса алмайды жне осы элеметтеріні бтіндігі ескерілмесе одан туындайтын институттар ыты табиатын ыну ммкін емес. Ондай институттар атарына арсы талап ою, талап нын белгілеу, талап ою талаптарын біріктіру жне блу жне т.б.

жатызуа болады.

Талап оюды (талап арызды) рамдас бліктері жне олард мазмны арылы ойылан талаптарды жіктеуге ммкіндік береді. Осылара арап, талаптар бойынша озалан азаматты істерді трлі санаттара таныстыруа болады. Мндай ыты классификация жасаанда олданылатын нормаларды сапалы атнастылыы, азаматты істер арастыру тіртібі мен мерзімдері, даулы ытарды атынастыын субьектілік рамы, ойылан талаптарды анааттандыруларыны ыты салдары есепке алыну керек.

ойылан талап длелдемелік млеметтерді млшері жне оларды іс жргізулік (процессуалды) рсімдеу тсілдерібойынша ерекшеліне алады.

Даулы уыным ыты сипата иеболуы тиіс, яни тараптар арасындаы дауды шешкенде сот материалды ыты тиісті нормаларын басшылыа алуы тиіс. Азаматты дау бойынша шыарылан шешім тараптарды белгілі бір ыты салдара алып келеді, яни ол шешім негізінде ашалай сомалар ндіріледі, адамдар (мысалы, жауапкер) трын йден шыарылады, неке бзылады жне т.б. Бірінші жадайда сот міндеттемелік ы нормаларын, екінші жадайда азаматы жне трын й ыыны, ал шінші жадайда неке жне отбасы занамаларыны нормаларын басшылыа алады.

Тланын талап оюа ыы екі элеметтен ралады: біріншісі – талапты сота беру (жолдау), ал екіншісі- ойылан талапты анааттандырылуына тланы ыы⁸⁶. Осылайша, талап ою ыыны екі жаы, екі ммкіндігікрінеді іс жргізушілік (процессуалды) ммкіндік (талап ою ыы) жне материалды-ыты ммкіндік (талапты сот тарапынан анааттандырылатындыы ыы). Екі ыты ммкіндік те бір – бірімен кешенді байлнысты жне олар талап оюшыны талап ою жне талапты анааттандыру ыы болса, онда оны бзылан немесе дау келтірілген ыы тиісті сотты тртіппен оралады. Талапты ою (сота жолдау) ыыны бар немесе жо екендігін судья талап ою арызын абылдау барысында тексереді. Талап оюды материалды ыты жаы, яни талап оюда анааттандыру ыы сот талылау барысында тексеріліп, айындалады. Егер тала оюшыны талап ою ыы ыты жне натылы жаынан расталса, онда сот талапты анаатандыу ыына ие болады. Мдделі тлада талап ою ыы бар болып,бірата тапалапты анааттандыру ыы жо болуы ммкін. Егер соы мн жайды жотыын сот анытаса,бл ждай ойылан талаптарды анааттандырусыз алдырылуына алып келеді.

 

⁸⁶« Ресейлік заи дебиетте бл ы право а удовлетворение иска» деп аталады.