Істі сотта арауа зірлеу рекеттеріні трлері жне оларды орындалуы

 

Судьяны істі сотта арауа зірлеуге баытталан іс-рекеттеріні тізімі Р АІЖК 170-ші бабында берілген. Осы бапты талаптарына сйкес судья:

1) талап оюшыдан ол млімдеген талаптарды мні бойынша жауап алады, одан жауапкерді тарапынан ммкін болатын арсылытарды анытайды, егер бл ажет болса, осымша длелдемелер беруді сынады, талап оюшыа оны іс жргізу ытары мен міндеттерін тсіндіреді;

2) ажет болан жадайларда жауапкерді шаырып алады, одан істі мн-жайлары бойынша жауап алады, талап оюа андай арсылытар бар екенін жне бл арсылытарды андай длелдемелермен расталуы ммкін екенін анытайды; айрыша крделі істер жнінде жауапкерге іс бойынша жазбаша тсінік беруді сынады, жауапкерге оны іс жргізу ытары мен міндеттерін тсіндіреді;

3) іске те талап оюшыларды, те жауапкерлерді, дербес талаптарсыз шінші тлаларды кіруі туралы мселені шешеді, сондай-а тиісті емес жауапкерді ауыстыру туралы мселені шешеді;

4) тараптара дауды шешу шін оларды аралы сота жргіну ытарын жне мндай рекетті салдарларын тсіндіреді;

5) оны нтижесіне мдделі азаматтар мен йымдара істі арауды уаыты мен орны туралы хабарлайды;

6) куларды сот отырысына шаыру туралы мселені шешеді;

7) тараптарды тініші бойынша жне з бастамасы бойынша сараптама таайындайды, сондай-а іске маманды, аудармашыны атысуа тарту туралы мселені шешеді;

8) тараптарды тініші бойынша йымдардан немесе азаматтардан длелдемелер талап етеді;

9) кейінгі алдыруа болмайтын жадайларда іске атысатын адамдары хабарландыра отырып, жазбаша жне заттай длелдемелерді тран (саталып тран) жерінде тексеруді жргізеді¹⁰³;

10) сот тапсырмаларын жібереді;

11) талап оюды амтамасыз ету туралы мселені шешеді;

12) талапкерді тініші бойынша оны берген арызын айтару туралы йарым шыарады;

13) зге де ажетті іс жргізу рекеттерін жасайды.

Р АІЖК 170-ші бабыны 13 тармашасына сйкес бл аталан іс жргізу рекеттеріні тізімі тпкілікті емес. Іс жргізу занамасында азаматты істі зірлеуші судьяа осымша процессуалды шаралар з бетінше тадау еркіндігі кзделген. Сота дейінгі дайынды жргізу барысында бірнеше талап арыздарын біріктіріп жне арыздаы талаптарды ажыратып арау туралы мселе туындауы ммкін. Бл сра бойынша сотпен йарымдар абылдануы сот Р АІЖК 171-ші бабымен реттеледі.

Бірнеше талапкер бір жауапкерге арсы, немесе бір талапкер бірнеше жауапкерге арсы талаптар ойан жадайда судья бл талаптарды ажыратып (бліп) арау туралы йарым шыара алады. Мндай йарым талаптарды ажыратып аралуы нерлым дрыс деп табылса¹⁰⁴ блек процессуалды жат трінде шыарылады.

Мысалы, екі талапкер бір жауапкерге талап ойды делік: алашы талап оюшы (птерді иесі) птерде трып жатан жауапкерге арсы трын жайды жала алу шартын мерзімінен брын бзу туралы талап ойып отыр, ал екіншісі (жаа шарт бойынша жала алушы) – даулы трын жайа трызу (кіргізу) туралы талап ойды. Мндай жадайда р талапты жеке іс ретінде ажыратып, бірінші кезекте алашы талап оюшыны талаптарын шешкен жн.

Бір талап арыз (біріктірілген талаптарымен) тек бір ана талапкерді атынан екі жауапкерге арсы ойылуы ммкін. Бір жауапкерден (брыны жбайынан) талапкер баланы трбиелеуге беруді талап етіп, ал екіншісінен (жауапкерді туысынан) баланы млкін, баланы жаттарын жне жеке заттарын беруді талап етуі ммкін. Мндай жадайларда сот бірінші кезекте бірінші жауапкерге ойылан талаптарды арастырып шеше алады.

Судья мынадай жадайларда бірнеше азаматты істерді бір ндіріске біріктіре алады:

- осы сотты іс жргізуінде дл сол тараптар атысатын біртектес талаптар бойынша озалан баса азаматты істер болса;

- бір талап оюшыны ртрлі жауапкерге, немесе р трлі талап оюшыларды бір жауапкерге ойан талабы бойынша бірнеше іс бар екендігі аныталса.

Крсетілген жадайларда, егер мндай біріктіруді судья дрыс деп тапса, азаматты істер бірге аралу шін бір ндіріске біріктіріледі. Судьяны мндай рекетері іс жргізу уаытын немдеу масатында жасалуы ммкін, біра соттар тжірибесінде мндай жадайлар жиі кездесе бермейді.

Бірнеше істерді (бірнеше талаптарды) біріктіру сотты шешімін табуы тиіс сратарды крделенуіне алып келеді. Онымен тек даулы сратар тізімі ана емес, сондай-а біріктірілген іс аясында судья олдануы тиіс нормативтік айнар кздерді де саны арта тседі.

Істі сотта арауа таайындау сотты жеке іс жргізу рекеті болып табылады. Р АІЖК 173 бабына сйкес, судья іс дайын болды деген тжырыма келіп, оны сот отырысында арауа таайындау туралы йарым шыарып, тараптара жне баса да процеске атысушылара істі арауды орны мен уаыты туралы хабарлайды.

 

¹⁰³Осы бапты 9 тармашасыны нормативтік редакциясы: «9)кейінге алдыруа болмайтын жадайларда іске атысатын адамдары хабарландыра отырып, жазбаша жне заттай длелдемелерді сол жерде тексеруді жргізеді».

¹⁰⁴Мысалы, талап екі бліктен трады: 1) млікті біреуді засыз иелігінен айтарып алу; 2) жауапкерден осы млікті засыз пайдалананы шін аржылы тлем талап ету. Бндайда екінші талап бліп шыарылып, алашы талапты бірінші болып аралуы ммкін.