Ньютонны шінші заы.
Материялы нктелерді (денелерді) серлесу сипаты Ньютонны шінші заыменаныталады:
зара серлесуші денелерді бір-біріне сер ететін кштері бір тзуді бойымен баытталады да, модульдері жаынан те, ал баыттары арама- арсы болады:
F12
= -F21 ,
мндаы
F12
– екінші материялы нкте тарапынан бірінші денеге сер
етуші кш;
F21
– бірінші материалы нкте тарапынан екінші денеге сер етуші
кш. Бл за табиатта бір денені екінші денеге тигізетін біржаты сері болмайды, болуы да ммкін емес, тек ана зара серлесу ана бар деген аиданы білдіреді. сер жне арсы сер кштері бір мезгілде осарлана пайда болады.
Бкіллемдік тартылыс заы.
Кеплер задары.
И. Кеплер дат астрономы Т.Брагені кптеген тжырымдарын сараптай жне натылай келе планеталарды озалыс заын сынды:
1. р планета эллипс бойымен озалады, оларды фокустарыны бірі Кнде орналасады.
2. Планетаны радиус-векторы бірдей уаыт аралыында бірдей ауданды айналады.
3. Кн айналасындаы планеталарды айналу периодыны квадраты оларды орбиталарыны лкен жарты стеріні кубтары ретінде арастырылады.
И. Ньютон Кеплер задары негізіндегі аспан денелеріні озалысын мегере отырып, бкіллемдік тартылыс заын ашты:
Барлы денелерді бір-бірімен тартылатын кші модулі жаынан оларды массаларыны кбейтіндісіне тура пропорционал, ал ара ашытыыны квадратына кері пропорционал болады:
F = G m1m2 ,
r 2
Бл кш гравитациялы немесе бкіллемдік тартылыс кші деп аталады. G=6,672010–11 Нм2/кг2 -пропорционалды коэффициенті гравитациялы тратысыдеп аталады.
Денені ауырлы кшіні серінен озалуы. арышты жылдамдытар.
Бірінші арышты жылдамды дегеніміз горизонталь латырылан денені Жерді, оны бетіне жаыныра ашытыта шебер бойымен айнала озалатын 1 жылдамды.
1 жылдамды - атмосфералы кедергі жо кезіндегі жне тек тартылыс кші серінен Жерді дгелек орбита бойымен айнала озалатын Жерді жасанды серігіні жылдамдыына те.
Егер m - дене массасы, r - орбитаны радиусы болса, онда Ньютонны екінші заы бойынша,
немесе
|
Mm
, бдан
r 2
1= ,
2
m1
r
= mg
® 1= gr
мндаы М – Жер массасы
Бірінші арышты жылдамды, мынаан те: 1=7,9 км/с.
Екінші арышты жылдамды деп, ол кмекші кштерді серінсіз Жерді тартылыс кшін жеіп Кнні жасанды серігіне айналу шін денеге берілетін е аз 2 жылдамдыты айтады
Бл жылдамдыты параболалы жылдамды дейді, йткені ол атмосфера
кедергісі сер етпеген кездегі денені Жерге тартылу рісіндегі параболалы траекториясына сйкес келеді. Механикалы энергияны саталу заы бойынша 2 жылдамдыты табайы:
WК + WП
= W = const .
Жер бетінен лкен ашытыта потенциалды жне кинетикалы энергиялар нлге те, сондытан
|
2 -G
2 r
= 0 ,
мндаы r – Жер центрінен спутникті шырылан орынына дейінгі
араашыты. Бдан, мынаны аламыз:
2= = 1= .
Жер бетінен шырандаы екінші арышты жылдамды
Те км/с.