Механикалы жйедегі импульстер осындысы жйеге кіретін импульстерді геометриялы осындысы арылы аныталады.

Бл задылы тек классикалы механикада ана шектелмеген. Ол табиатты іргелі задылытарыны бірі болып табылады.

 

озалыс млшеріні саталу заы белгілі бір симметриялы кеістік асиеті - біртектілікасиетімен байланысты. Кеістікті біртектілігі –ол тйы жйе кеістігіндегі денелерді параллель кшіру кезінде оларды физикалы асиеттері мен озалыс задары згермейді, басаша айтанда инерциялы сана жйесіні бастапы координатасыны орнын тадап алуа туелді емес деген тжырымнан шыады. Бл жадайда денелерді тйы жйесі ретінде бкіл лем кеістігі ымын алуа болмайды, тек ана оны тйы жйе ретінде арастырылатын бліктерін алуа болады.

Галилей-Ньютон механикасындаы массаны жйені озалыс млшеріні жылдамдыынан туелсіздігі жйені массалар центрі арылы рнектеледі. Массалар центрі деп (немесе материялы нктелер жйесіні инерция центрі) – орны осы жйе массаларыны таралуымен сипатталатын андайда бір С нктесі.

Оны радиус-векторы мынаан те

n

i

åmirr

r

r =i=1

C m

мндаы - mi жне ri , i-ші материялы нктені массасы жне радиус-

n

векторы, п – жйедегі материялы нктелер саны , m=åmi

i=1

жйені массасы.

Массалар центріні жылдамдыы

n

d rr n r

i

С

C

r =

d rrd t

åmi

=i=1

m

n

åpri

d t =

= pr

åmi i

i=1 .

m

pri

= mii

деп санап жне

 

 

i=1

жйені озалыс млшері

боландытан, былайша жазуа болады

pr=mС .

яни, жйені озалыс млшері массалар центріні жылдамдыы мен жйе массасыны кбейтіндісіне те.

Осы тедіктен мынаны аламыз

 

d r r r

m C = F + F +...+F ,

d t 1 2 n

яни, жйені массалар центрі, барлы жйе массасы жиналан жне жйеге сер етуші барлы сырты кштерді геометриялы осындысына те кш сер ететін материялы нкте сияты озалады.Бл рнек массалар центріні озалыс заын крсетеді.

 

pr= mС

 

сйкес озалыс млшеріні саталу задылыынан ошауланан

жйені массалар центрі біралыпты тзусызыты озалады немесе тынышты алпын сатайды.

 

Толы энергияны саталу заы

Энергия – материяны барлы трлеріні серлесуіні жне озалысты жалпы (мбебап) санды лшеуіші.Материя озалысыны р- трлі формалары энергияны р-трлі формаларымен байланысан: механикалы, жылулы, электромагниттік, ядролы жне т.б.

андайда бір былыстарда материяны озалыс формасы згермейді (мысалы, ысты дене суы денені ыздыранда), баса бір былыстарда баса формаа трленеді (мысалы, йкеліс кезінде механикалы озалыс жылулы озалыса айналады). Біра, барлы жадайларда да баса денеге берілген энергия екінші дене алан энергияа те болады.

 

Энергия ешайда жоалмайды да пайда болмайды да, ол бір трден екінші трге згеріп отырады.Бл задылы толы энергияны саталу немесе трлену заы деп аталады.