Жалпы экономикалы карталар

 

Жалпы экономикалы карталар экономиканы толыымен сипаттайды. Сондытан осы карталарда халы шаруашылыындаы картографияланатын территорияны барлы негізгі салалары белгіленген. Экономикалы сипаттаманы толытыы мен ралы масатты белгілеу мен карта масштабына байланысты болады. Олар жеке басылым болып шыарылады, кешенді географиялы атластарда беріледі (16 сурет). Европалы Ресей жне Сібірді жалпы экономикалы карталарды ру ойлары алаш рет орысты лы алымы М.В.Ломоносова тн болды, жне ол олданыса “экономикалы ландкарта” терминін енгізді.

1842 жылы бірінші рет жалпы экономикалы карта аты “Европалы Ресей нерксіптік картасы” шыарылды. Осы картада фабрика – заводты нерксіп, ауыл шараушылыы, транспорт, сауда, негізгі мекемелер крсетілген.

Революцияа дейінгі экономикалы картографиялы шыармалара “Европалы Ресей ндіріс саласыны маызды саласындаы карта” (1872 ж) жне “Европалы Ресейді сауда - нерксіптік картасын” (1911 ж) жатызуа болады. Бл карталарды жетекшісі В.П.Семенов – Тяньшанский болып табылады.

Советтік кезеде картографияны дамуы экономикалы сипаттаманы дістері арылы жзеге асады.

60 – 70 жылдары СССР – ды барлы республикаларында барлы трындара арналан ке олданылатын жалпы экономикалы карталар шыарылды. Мысалы аза ССР – да, Омск жне Жаа Сібір обылыстарында, Алтай айматарында осы жылдары табиат жадайлары мен осы территорияларды экономикалы даму дегейін крсететін функциалды – географиялы жне жалпы экономикалы карталар рылды. Бл материал жоспарды патриотты трбиелеуге, табиатты ылыми тсінуге жне з еліні леуметтік – экономикалы жадайларын білуге арналан жасы туынды.

 

 

Баса леуметтік – экономикалы карталар

 

леуметтік – экономикалы карталар атарынан трындар мен мдениет карталары ерекше орына ие. Экономикалы картографиядаы трындар картасы (демографиялы) ай елді болмасын экономикалы дамуына сер ететін ндірістік кштер крсетілген. Демографиялыа белгілі бір уаытта трындарды орналастырудаы санды лшемді карталар жатады.яни трындарды азаюы немесе су динамикасын сипаттайтын карталар. Белгілі боландай бл леуметтік былыстар табии жне механикалы болуы ммкін.

азіргі уаытта осы ені факторда ТМД елдеріндегі барлы елдерге тн. (сіресе механикалы).

Алашы демографиялы карталар XVII асырды екінші жартысында С.У.Ремезовпен растырылан. Бл карталар этнографиялы сипатта болды.

 

 

Тарихи карталар

Тарихи карталара табии жне леуметтік – экономикалы былыстарды крсететін таырыпты карталар жатады.

Мазмны бойынша оларды жалпы жне жеке деп бледі.

Жалпы тарихи карталара тртіп бойынша, функциялы – географиялы ландшафт, трындар (этнографиялы рамы, миграция), леуметтік – экономикалы жадай жне даму, саяси - кімшілік рылым, саяси, скери жне мдени жаалы жатады.

Жеке тарихи карталар тарихи аспектіде андай да бір былысты білдіреді.

Тарихи карталар белгілері бойынша ерекшеленеді: анытамалы, оу, гіттеуші – пропагандалы.

Таырыбы бойынша карталарды бледі: полегеографиялы, тарихи – этнографиялы, тарихи – саяси, тарихи – экономикалы жне тарихи - скери.

 

Теіз карталары

Таырыпты карталарды негізгі тобын мазмны бойынша оларды ш топа бледі: навигациялы, мхитты – географиялы жне тарихи. рбіртоп зіне тар таырыпты карталар санын осады. Сонымен навигациялы карталар жоспарларды, жеке карталар, басты карталарды біріктіреді.

Мхитты – географиялы карталар з кезеінде келесі трлерге блінеді.

-теіздер мен клдердегі карталары (жер сілкінісі мен вулкандар, кл тбі мен жаасыны грунты)

-кл суыны температуралы картасы.

-аыстар, толындар карталары.

шінші топтаы карталар жзуші мен су флотыны даму тарихын крсетеді.

 

Баылау сратары:

1. Ежелгі грек ылымдарыны картографияны ылыми негіздеріні жне онымен байланысты баса білім салалаларын дамытудаы ролін сипаттаыз?

2. Оу ралдарын баса да дерек кздерін олдана отырып картографиялы шыарма ретіндегеографиялы атластарды, таырыпты карталар мен жер бетіні топографиялы кескініні пайда болу тарихын сипаттаыз?

3. олжетімді дерек кздерін пайдалана отырып, КСРО кезеіндегі картографияны даму ерекшеліктерін, дниежзіні картографиясын дамытудаы прогрессивті ролін ашып крсетііз?

4. Жаын болашата бізді еліміз бен щетелдерде картографияны, соны ішінде мектеп картографиясыны даму болашатарын анытаыз?