ТРАТЫ ЭЛЕКТР ТОГЫ

Электр зарядтарыны реттелген (баытталан) озалысы электр тогыдеп аталады. Электр тогы пайда болуы шін екі ажетті шартты орындалуы тиіс:

1. арастырылып отыран денеде токты еркін тасушыларыны, яни бкіл дене шегінде озала алатын зарядталан блшектерді бар болуы;

2. денені ішінде электр рісінібар болуы.

Токты баыты ретінде шартты трде о зарядтарды озалыс баыты алынан.

Электр тогыны санды сипаттамасы ретінде екі шама пайдаланылады: ток кші жне ток тыыздыы.

Ток кшіI – бірлік уаыт ішінде ткізгішті клдене имасы арылы тетін электр зарядымен аныталатын физикалы шама:

I =dq

dt .

Егер токты кші жне баыты уаыта орай згермесе, мндай ток

тратыдеп аталады. Траты ток шін

I = q

t .

Ток кшіні лшем бірлігі – ампер(А).

Бірлік уаыт ішінде тоты баытына перпендикуляр орналасан бірлік бет арылы тетін зарядпен аныталатын физикалы шаманы тоты тыыздыыдеп атайды:

j = dq dS^dt .

Тоты тыыздыы зарядтарды реттелген озалысыны (дрейфіні) vr

жылдамдыына байланысты:

j = qn vr ,

 

мндаы n жне q - ток тасушыларыны шоыры мен зарядына сйкес.

ткізгішті р нктесіндегі ток тыыздыыны j векторын біле тра, токты кшін анытауа болады:

I = òjn dS ,

S

мндаы интегралдау ткізігшті S имасыны бкіл беті бойымен алынады.

здіксіздік тедеуізарядты саталу заын рнектейді:

dq

-

S

dt = òjn dS .

 

Егер ткізгішті кйі згермесе, онда р ткізгіш шін оны штарындаы

потенциалдар айырмасы мен оны бойындаы ток кші арасында

I = f (U )

бірмнді туелділік орын алады. Оны ткізгішті вольтамперлік сипаттамасыдеп атайды.

Металдар шін бл туелділікті алаш рет эксперименталды трде неміс физигі Г. Ом анытаан болатын.

Тізбек блігі шін Ом заыбойынша ток кші тсірілген кернеуге пропорционал болады, яни

I = 1 U ,

R

мндаы R – ткізгішті электр кедергісі.

Кедергіні лшем бірлігі – ом(Ом): 1 Ом - штарында 1 В кернеу кезінде зі арылы кші 1 А траты токты ткізетін ткізгішті кедергісі. ткізгішті кедергісі оларды лшемдері мен пішініне, сондай-а ткізгіш ретінде олданылатын материала туелді. Цилиндр пішінді ткізгіш шін бл туелділікті сіресе арапайым трде жазуа болады:

R = l ,

S

мндаы l - ткізгішті зындыы, S - оны клдене имасыны ауданы, - затты тегі мен кйіне ана туелді болып келетін меншікті кедергі. Меншікті кедергіні лшем бірлігі - Омм.

Металдарды кедергісі температура жоарлаан сайын лаяды:

= 0 (1 + t ),

мндаы 0

- 0С кезіндегі металды меншікті кедергісі, - металл

кедергісіні температуралы коэффициенті. Кптеген металдар шін коэффициентіні мні жуытап аланда 1/273 °С-1-ге те жне температураа туелсіз деуге болады.

те тмен температурада кейбір заттарда асын ткізгіштікбылысы байалады, бл кезде кедергі кенет нольге айналады. Асын ткізгіштікті алаш рет 1911 ж. голланд физигі Х. Камерлинг-Оннес сынапта байаан. Кейін, асын ткізгіштік орасында, мырышта, ниобийде жне баса металдарда,

сондай-а біратар оспаларда байалан. Кедергі жоалатын Tc

температура

кризистіктемпература деп аталады. 1933 ж. неміс физигі В. Мейсснер асын

ткізгіштерді екінші фундаменталды асиетін ашты: Tc

мнінен тмен

температурада магнит рісі лгіні алы абатынан итеріліп шыатыны аныталды (Мейсснер эффекті).

1986 жылы Tc

кризистік температуралары алыпты атмосфералы

ысымдаы сйы азотты айнау температурасынан (77К) асатын металоксидті жоары температуралы асын ткізгіштер (ЖТА) ашылды.